Tíminn - 03.02.1978, Blaðsíða 12

BStiÍUl
Föstudagur 3. febrúar 1978
12
A sama tima og varnarliöiö
bandariska og dvöl þess hér er
sigilt þrætuepli manna á meöal
og tilefni sifelldra umþenkinga
um, hvort krefjast eigi leigu-
gjalds fyrir aöstööuna á Miö-
nesheiöi, eraösama skapi hljótt
um varnir i þágu almennings.
Varnir, sem miöa aö þvi aö
tryggja öryggi hins almenna
borgara, ef hættuástand skap-
ast af völdum náttúruhamfara
eöa styrjaldar. Enginn neitar
þvi, aö ýmislegt hefur veriö gert
til aö koma hér upp almanna-
varnakerfi, þótthitt sé jafnljóst,
aö andvaraleysi almennings og
þá ekki siöur ráöamanna um
þessi mál hefur oröiö þess vald-
andi, aö öll uppbygging al-
mannavarnakerfis hér hefur
veriö heldur skrykkjótt. Þar
með er þó ekki veriö aö segja,
að þaö eigi að koma hér upp ein-
hverju almannavarnabákni
meðameriskum hraöa, eöa búa
sig undir aö fara meö þjóöina
oni jörðina eins og Rússar eru
að gera. —
Margt rennir stoöum undir
þessar fullyröingar um and-
varaleysi um þokkalegar al-
mannavarnir i þágu fólksins.
Framlag rikisins i ár til al-
mannavarna i öllum sveitarfé-
lögum er 1425 þús. krónur
samanlagt. Sú tala hefur verið
óbreytt frá 1968 og er oröin ein-
hvers konar grintala, sem kunn-
ugir hlæja að. Fjárframlag
rikisins til Almannavarna rikis-
ins i ár er 27 milljónir. Arið 1964
var þetta framlag 4 milljónir og
ef miðað er við þá upphæö
óbreytta samkvæmt núverandi
verðlagi, ætti framlag rikisins
til stofnunarinnar aö vera um
240 milljónir. Þessar 27 milljón-
ir, sem Almannavarnir fá i ár,
duga aöeins til daglegs rekstr-
ar, eftirlits- og skipulagsstarfa,
en nægir ekki til neinna fram-
kvæmda eða umbóta á fremur
frumstæöualmannavarnakerfi i
landinu.
Timinn ræddi lauslega við
Guöjón Petersen, fram-
kvæmdastjóra Almannavarna
rikisins, um almannavarnir
hérlendis og sitthvað, sem teng-
ist þeim og fer viðtaliö viö Guö-
jón hér á eftir:
Höfum húsnæði handa
fólki, ef hættuástand
skapast, en ekki æski-
legan búnað
Sp. Nú þykir mörgum nokkuö
fjarlægt aö minnast á styrjöld
og hættur af hennar völdum
hérlendis, en hvernig erum viö
sett aö þessu leyti?
Guðjón: Yfirleitter nú talið, aö
þaö sé svo til óframkvæmanlegt
að vernda fólk gegn kjarnorku-
sprengingu á staðnum. Það,
sem við höfum lagt áherzlu á
hér i Almannavörnum er aö út-
búa skýli, sem verndi fólk gegn
geislunaráhrifum i formi
geislavirks úrfalls. Til þess þarf
ekki svo sterkt húsnæöi, þaö
þyrfti ekki að þola mikil högg
eöa þrýsting, ekki meira en góö-
ir kjaUarar gera aö öUu jöfnu,
heldur veita a.m.k. hundrað-
falda skýlingu gegn þeirri geisl-
un, sem yrði úti.
Staðreyndin er sú, að við
byggjum þannig hús i landinu,
að viö höfum yfirdrifiö rými
handa ibúum i kjöUurum þeirra,
eöa bilgeymslum í nýjustu
hverfum Reykjavikur t.d.
Breiðholtinu. Slikt hentar vel
sem loftvarnabyrgi. Þaö sem
hins vegar vantar til aö þetta
húsnæði sé nothæft gegn geisla-
virku úrfalli, er eiginlega allt
sem viö þarf aö éta. Þaö þarf
þannig loftræstingu, aö geisla-
virka úrfallið sogist ekki við
innsog lofts. Þaö er aðeins eitt
tæki tíl af þeirri gerö hér á landi
og þaö er hérna hjá okkur I Al-
mannavarnastööinni viö
Hverfisgötu. Einnig þyrfti ein-
hvern viðlegubúnaö, ef svo má
segja, þannig aö fólki geti liöiö
sæmilega vel, einhver hrein-
lætisaðstaða þarf aö vera, hiti,
neyðarlýsing og útvarp, svo að
hægt sé aö koma boöum til
fólksins isvona tilfellum. Þaö er
aftur á móti ekki taliö réttlætan-
legt að geyma matvæli I stórum
stil i sUkum skýlum, en reiknað
meö þvi aö fólk taki slikt með
sér, þarsem ekki þurfiað dvelja
lengi i skýlunum, þó fer það eft-
ir tiöni sprenginga og magni.
Sp. Hefur veriö athugaö hvaö
væri hægt aö hýsa mikinn hluta
af ibúum Stór-Reykjavíkur-
svæöisins i þessu húsnæöi, ef
hættuástand skapaöist?
Guöjón: Þaö er taliö, aö hérna i
Reykjavik og á suðvestur horn-
inusé rými i svona skýlum fýrir
um 80% ibúanna, þó aö einstaka
staöir á þessu svæöi hafi litiö
eða ekkert rými, eins og t.d.
Garöabær vegna byggingar-
máta þar. Hér á ég auðvitaö viö
húsnæöiö, sem fyrir hendi er.
En aUri aöstööu er ábótavant
eins og ég minntist á áöan.
Sp. Hefur veriö kannaö, hvaö
kostaði aö koma þessum nauö-
synlega búnaöi upp, eins ogloft-
ræstingu, I hentugu húsnæði?
Guðjón: Nei, þaö hefur ekki
veriö tekið saman, hvaö slikt
kostaöi i heild og fullbúiö. Viö
teljum mjög æskilegt aö þaö
væri unniö skipulega og mark-
visst að uppbyggingu þessara
hluta eins og annarra varnar-
■ þátta. Aftur á móti væri fásinna
að rjúka tU að byggja upp slikt
kerfi á skömmum tima. Þaö
þarf ákveðinn árafjölda tU aö
koma þessum málum i viöun-
andi horf. Viö teljum sem sé
hentugast að vinna jafnt aö sem
flestum þáttum almannavarna.
En það hefur þvi miöur ekki
verið hljómgrunnur fyrir her-
vörnum á neinn hátt.
Ég vil i þessu tilfelli ekki ein-
göngu kenna stjórnvöldum
þetta, þó aö þaö sé alltaf til-
hneiging tU þess að skella skuld-
inni á þau. Þarna kemur lfka til
ábyrgð sveitarfélaga, sam-
kvæmt lögum um almanna-
varnir. Þau eru ábyrg fyrir
ákveönum þætti almannavarna
innan sinna héraöa. Þau eru
hins vegar i raun og veru mátt-
laus og gera litiö sem ekkert i
sinum’málum.
Eirmig má benda á þaö, aö al-
menningsálitið hefur veriö nei-
kvætt fyrir þessari tegund
varna og það hefur svo aftur
haft áhrif á stjórnvöld. Sjónar-
miðið hjá almenningi hefur ein-
kennzt af þvi, að ef t.d. kjarn-
orkustyrjöld brytist út, þýddi
ekkertað verjast, en það er allt
annað sjónarmiö rikjandi hjá
öðrum þjóðum.
Sviss með sterkustu al-
mannavarnir i
V-Evrópu.
Sp. Geturöu nefnt einhver dæmi
um lönd, sem hafa fullkomnar
almannavarnir?
Guöjón: Sterkustu almanna-
varnir, sem vitaö er um hér i
V-Evrópu, eru tvímælalaust i
Sviss, en bæði Sviar, Norömenn
og Finnar hafa gert mikið átak'i
þessum efnum. Þeir hafa
sprengt gifurlega stór loft-
varnabyrgi inn i fjöll, og þeir
hugsa þetta ekki eingöngu sem
loftvarnabyrgi eða svæöi, sem
biður eftir því aö veröa notaö, ef
hættuástand skapast, heldur
hafa þeir þarna sundhallir,
iþróttahallir, verzlunarmiö-
stöövar, bilageymslur undir
borgum o.sv.frv.. Danir standa
skiljanlega miklu verr aö vigi,
þvi þeir hafa engin fjöll aö
sprengja inn i og veröa þvi
hreinlega aö steypa niöur I jörö-
ina og hafa gert þó nokkuð af
þvi. Rússar leggja mjög mikla
áherzlu á almannavarnir. Við
höfum fengið upplýsingar um
viðbúnað þeirra, og þeir eru
hreinlega aö búa sig undir aö
fara m eö þj óöina niöur i jörðina,
ef á þarf að halda, meira aö
segja þannig, aö verksmiöjur
geti haldiö áfram aö starfa.
Fjárveitingar til al-
mannavarna nægja til
rekstrar-.skipulags- og
eftirlitsstarfa
Sp. Hvaö fá Almannavarnir
rikisins mikiö fé til starfsemi
sinnar á þessu ári?
Guöjón: Almannavarnir ríkis-
ins fá á fjárlögum þessa árs 27
milljónir. Af þeirri upphæö er
ætlað til aögerða eða fram-
kvæmda i sveitarfélögum
landsins kr. 1425 þús. saman-
lagt. Og sú tala er búin að vera
óbreytt allar götur frá 1968, aö
ég held. Þetta er sem sagt ein-
hver „gamnitala”, sem alltaf
stendur, þrátt fyrir aö tillögur
okkar til fjárveitinganefndar
séu alltaf um ákveönar upphæð-
ir til sveitarfélaga.
Hins vegar hefur ekki staöiö á
fjármagni til Almannavarna
rikisins til rekstrar- skipulags-
og eftirlitsstarfa, vel aö merkja,
þó að þær hafi ekki fengið fjár-
magn svo neinu nemi til aö
byggja upp hinn efnislega við-
búnaö, koma sérupptækjum og
þess háttar eins og kemur fram
i grein, sem ég skrifaöi i Dag-
blaðiö skömmu eftir áramót.
Viö erum núna aö brjóta heil-
ann um hvernig viö eigum aö
geta nýtt þessar 3 milljónir til
aökoma upp frumstæðustu gerö
viövörunartækja viö Kötlusvæö-
iö. Viö óskuðum einnig eftir
fjármagni til að koma upp viö-
vörunarkerfi á Mývatnssvæö-
inu, en ég held, aö þaö fjár-
magn, sem við fengum, muni
ekki duga fyrir búnaöi nema á
öðru svæöinu. Lögin um al-
mannavarnir eru þannig upp-
byggö, að sveitarfélög eiga aö
leggja fram ákveöið fjármagn,
en þau eru þannig I fram-
kvæmd, aðþaö erekki hægt, þvi
að lögin segja, aö rikissjóður
skuli greiöa allan kostnaö vegna
almannavarna, en siöan skuli
sveitarfélögin endurgreiöa
rikissjóöi helming þess kostnaö-
ar i sumum tilfellum en einn
þriðja í öörum. Þegar rikiö læt-
ur svo ekki nema 1524 þús. til
sveitarfélaga i heild, þá sýnir
þaö sig náttúrlega sjálft, aö rik-
iö stendur ekki í stykkinu gagn-
vart sveitarfélögunum um aö
hafa frumkvæði aö uppbygg-
ingu og á þarafleiðandi enga
endurkröfu á sveitarfélögin, af
þvi aö þaö er svo til ekkert fé
lagt fram. Það er sem sé gert
ráð fyrir að rikið hafi frum-
kvæði með fjármagnen sveitar-
félögin svari meö endur-
greiðslu.
Sp. Þetta sýnir kannski betur en
margt annaö takmarkaöan
skilning stjórnvalda á mikil-
vægi góðra almannavarna?
Guöjón: Þegar um er aö ræöa
aimannavarnir er þaö fyrst og
fremst stjórnmálalegt mat, sem
ræöur þvi hvort vel eöa illa er á
málum haldiö, eins og raunar i
flestum tílvikum. Viö gerum i
rauninniaöeins þaö, sem stjórn-
málamennirnir leggja upp i
hendurnar á okkur. Og þvi er
ekki að neita, aö manni hefur
fundizt þeir heföu mátt vera
betur vakandi um varnir fólks-
ins og að við gætum þá verið
beturstödd en raun er á. Þvi er
hins vegar ekki aö neita, aö
augu allra og þá ekki sizt stjórn-
málamanna hafa opnazt fyrir
nauösyn á fullkomnum al-
mannavörnum eftir undanfarn-
ar náttúruhamfarasyrpur.
Viö erum ekkert óánægö með
skilninginn á starfsemi Al-
mannavarna, og stjórnunarlega
séö og hvaö skipulag snertir.
Það sem viö erum óánægö meö
og teljum aö vanti til aö stofnun-
ingeti unnið, er þaö, að hún hafi
þaösem þarf af grunntækjum til
að geta unnið af fullu öryggi.
Viö erum ekki að fara fram á,
að Almannavarnir verði byggt
upp sem eitthvert gifurlegt
bákn, sem kosti marga millj-
aröa aö reka. Þaö er einnig
ljóst, aö þaö er hægt aö gera
mikið átak i almannavörnum i
landinu meö þvi að gera eins og
hefur veriö gert fram aö þessu,
aö nýta þaö afl, sem fyrir hendi
er, vegagerð, landhelgisgæzlu,
lögreglu, björgunarsveitir o.s.
frv.. En eins og ég sagði, til þess
að þaö sé hægt i svona verkefni
veröa einstakir grunnþættir aö
vera fyrir hendi, lágmarks-
búnaöur, sem þvi miður er ekki
eins og skyldi.
Áherzla lögð á viðvör-
unar- og fjarskiptatæki
eftir þvi sem fjármagn
leyfir.
Sp. Nú liggja fyrir áætlanir um
almannavarnir I flestum
sveitarfélögum landsins, þó aö
hægt gangi að koma upp búnaöi
vegna peningaleysis. Hvaða
búnaði leggiö þiö áherzlu á að
koma upp fyrst?
Guöjón: Já, viö erum búnir að
gera áætlanir um almanna-
varnir i flestum sveitarfélögum
landsins. Þessar áætlanir miöa
aðþvi aö segja fyrir um hvernig
bregöast skuli viö, miöaö viö
þann búnaö, sem fyrir er. Siöan
höfum við veriö að prjóna við
þetta áætlunum um aukinn bún-
sérstaka áherzlu á viðvörunar-
og fjarskiptatæki. Eins og ég
sagði áöan erum viö núna aö
berjast viö að koma upp frum-
stæöustu gerö af viövörunar-.
kerfi fyrir Suöurland, en þaö er
ekkert sanjtengt viövörunar-
kerfi til á Islandi i dag. Eina
kerfiö I þeim dúr, sem hægt er
að kalla viövörunarkerfi al-
mannavarna er hér á höfuð-
borgarsvæöinu og það er reynd-
ar mjög gott. — Nú, ef viö
hugsuðum okkur, aö simar bili I
jaröskjálfta á Suöurlandi, þá er
aðalsimstöð Suöurlands á Sel-
fossi og þar liggja allar iinur i
gegn. Ef simakerfið færi, erum
viö sambandslaus við mest allt
Suöuriand nema meö einhvers
konar CB-radiódóti, sem er
meira og minna truflaö. Þetta
stendur nú þó til bóta meö þess-
um nýju tækjum, sem viö erum
aö koma upp. Viö höfum bert
lauslega áætlun um, hvernig við
gætum komið sliku kerfi upp um
allt land og miöaö viö núverandi
verölag ætti þaö aö kosta svona
20-30 milljónir. En þetta kerfi er
aö og leggjum i þvf sambandi
eingöngu faliö i þvf, aö geta
komiö boöum fr$ okkur hvert
sem er á landiö ðg til baka.
Við rekum okkur á
veggi...
Sem dæmi um vandamálin
má t.d. benda á, aö fyrir löngu
var þaö ljóst, aö þaö þarf aö
endurskipuleggja öll radfófjar-
skipti á landinu, vegna þess, aö
þær bilatalstöövar, sem nú eru
notaöar, svokallaö FH-kerfi
veröur ekki leyfilegt i núverandi
myndeftir 1982. Við héldum þvi
fund meö öllum þeim, sem hafa
meö radiófjarskipti hér að gera-
og geröum þeim grein fyrir, aö
þaö þyrfti aö samræma endur-
nýjun á radióbúnaöi og stungum
upp á, aö viö val fjarskipta-
kerfis fyrir landiö yröi tekiö mið
af notagildi þess i þágu al-
mannavarna til neyöarfjar-
skipta. Þrátt fyrir marga fundi,
japl, jaml og fuöur, varð niöur-
staðan sú, að tillögur okkar
náðuekki fram að ganga. Vegna
gjaldkröfu Landssimans varð
radiókerfið að vera byggt upp
þannig, að það yrði háö siman-
um, stýrt á simalinu og myndi
þarafleiðandi takmarkast mikiö
ef simakerfiö bilaöi.
Þaö sem vantar I raun og veru
er oft smáneisti til aö skilja þörf-
ina fyrir aö vera frekar tvöfalt
eöa þrefalt kerfi, sem hægt er að
koma upp fyrir sama eöa minni
pening heldur en vera meö ein-
falt kerfi, sem er dýrara. Þetta
er aöeins eitt dæmi um viöleitni
okkar til að samræma og skipu-
leggja afl þjóöfélagsins, þann-
ig aö þaö nýtist betur á hættu-
stund í þágu almannavarna, en
viö rekum okkur oft á veggi,
eins og þetta dæmi sýnir. En
þaö veröur einnig að geta þess
jákvæöa. Margar stofnanir og
félagasamtök hafa verið mjög
jákvæö og unniö ómetanlegt
starf á einstökum sviöum al-
mannavarna, þannig aö augu
manna eru smám saman aö
opnast fyrir þeim sannindum,
aö almannavarnir veröa aldrei
þaö afl, sem unnt veröur aö
byggja á, fyrr en við sameinum
kraftana i samræmdu almanna-
varnaskipulagi, þar sem hver
hefur sinu hlutverki aö gegna og
vinnur markvisst að þvi að gera
sig sterkari til að mæta vandan-
um þegar á reynir, sagöi Guöjón
Petersen að lokum.
SSt-
Guöjón Petersen
, ,Öf lugar almannavarnir
verða ekki að raunveruleika
nema með samstilltu átaki”
— segir Guðjón Petersen framkvæmdastjóri Almannavarna