Tíminn - 28.02.1978, Blaðsíða 6

6
Þriöjudagur 28. febrúar 1978
Tillaga Gunnars Sveinssonar og Ingvars Gíslasonar:
Ríkisstjórnin beinn aðili að
kj ar asamningum
— mundi leiða til raunhæfra kjarabóta og jöfnunar
A fimmtudag i siöustu viku
mælti Gunnar Sveinsson (F) fyrir
þingsályktunartillögu um aöild
rikisins að kjarasamningum
vinnumarkaðarins sem hann flyt-
ur ásamt Ingvari Gislasyni (F).
Tillagan hijóöar svo: „Alþingi
áiyktar að fela félagsmálaráö-
herra, að undirbúa í samráöi viö
aöila vinnumarkaðarins frum-
varp til laga, er feli I sér aö rikis-
stjórnin sé á hverjum tlma virkur
aöili aö heildarkjarasamningi um
kaup og kjör i landinu ásamt aöil-
um vinnumarkaöarms”.
Gunnar Sveinsson sagði m.a. i
upphafi ræðu sinnar:
„Eins og öllum alþingismönn-
um er kunnugt hafa farið fram
hér að undanförnu, bæði á alþingi
og annars staðar, miklar umræð-
ur um samninga vinnumarkað-
arins og á hvern hátt þéim væri
bezt fyrir komið. Þeir sem hafa
lifað og hrærzt i starfi i sambandi
við stéttarfélög, samvinnufélög,
verkalýðsfélög og launþegasam-
tök svo að segja frá þvi að þeir
komust á legg, hafa náttúrlega oft
hugleitt á hvern hátt þessum
samningum væri bezt fyrir kom-
iö, og ég ætla aðeins hér i byrjun
máls mins að gera svolitla grein
fyrir þvi, hvernig starfsmaður i
samvinnufélagi litur á þessa
samningagerð, því aö mér finnst,
að það sé svolitið innilegg I þetta
mál, þegarþaðer rætt frágrunni.
Afstaða samvinnufélaga
Hvað viðvikur forstöðu-
mönnum fyrir samvinnufélagi,
þá litur málið þannig út, að i einu
stóru samvinnufélagi kjósa félgs-
menn þess samvinnufélags stjórn
fyrir félagið, sú stjórn ræður
aftur framkvæmdastjóra og hans
fyrirmæli, sem hann fær frá
þeirri stjórn, eru fyrst og fremst
þau að reka fyrirtækið á sem hag-
kvæmastan hátt, hafa lágt vöru-
verð, skila hagnaði til uppbygg-
ingar fyrir félagið og til endur-
greiðslu til félagsmanna. Um
kaupgreiðslur er ekki beinlinis
rætt, en reiknað með að þær séu
greiddar á þeim samningum, sem
gilda á hverjum tima. Þessir
forystumenn samvinnufélaga
koma svo siöar jafnframt sem
forystumenn fyrir launþegasam-
tökum og gera kaupkröfur á þessi
samvinnifélög,og þá veröur þessi
gullni meðalvegur, sem þessir
forystumenn fyrir samvinnu-
félögunum fara, oft vandrataöur.
Það er þvi oft ekki sársaukalaust
fyrir þessa forystumenn, aö
einmitt þeir menn i launþegastétt
sem eru hvoru tveggja, for-
göngumenn fyrir launþegum og
forgöngumenn fyrir samvinnu-
félögum, vilja oft ásaka þessa
forystumenn fyrir ónóga sann-
girni, þegar til samninga kemur.
Frjálst markaðskerfi
En svo við vikjum nánar aö
þessari tillögu, þá er eins og fram
kemur I henni hér um mikla
breytingu að ræða frá þvl sem
verið hefur. Ég tel, aö ég þurfi
ekki að lýsa þvi, hvernig samn-
ingagerðir hafa farið fram að
undanförnu, það þekkjum við all-
ir of vel til þess að ég þurfi aö
vera að skýra það. En á hverju
byggist þessi aðferð eða þessi til-
högun, sem við höfum notað? Hún
byggist fyrst og fremst á frjálsu
markaðskerfi, að framboð og
eftirspurn ráði markaðnum, bæöi
vinnumarkaðnum og fjármagns-
markaðnum. Taliö er, að rétt sé
aö rikisvaldið hafi sem minnst
áhrif á gerð kjarasamninga. Hins
vegar á rikisvaldið að gripa inn i,
ef um stórfellda framleiðslu-
stöðvun er að ræða eða stórfellt
atvinnuleysi. Hið frjálsa mark-
aðskerfi á að sjá um afganginn.
Verkföll eiga aö geta staöiö eins
lengi og þörf er á og atvinnu-
rekendur eiga helzt ekki að vera
mjög mannlegir, heldur fyrst og
fremst að vera peningamenn,
sem sjá um að semja ekki fram
yfir þaö, sem geta fyrirtækisins
leyfir. Og þegar verkbönn og
verkföll hafa staðið til skiptis það
lengi, að atvinnurekandinn er
kominn á kaldan klaka og vinnu-
þiggjendur eiga ekki málungi
matar, þá virðist sem timi sé
kominn til að semja eftir þessu
kerfi, sem viö höfum farið eftir.
En spurningin er, höfum við fariö
eftir þessukerfi? Þvivil ég svara
neitandi. Við höfum að mestu
leyti hafnað hinu frjálsa mark-
aöskerfi. Ég tel, að þvi hafi verið
hafnað fyrir 1920 og þessi þróun í
átt frá frjálsu markaðskerfi hefur
veriö að aukast ár frá ári. Trygg-
ingarlöggjöfin, afuröasölulög-
gjöfin, öll vinnulöggjöf og að
nokkru leyti fræðslu- og
heilbrigðislöggjöfin, er settar
hafa verið á siðari árum, hafa
staöizt það betur og betur, að við
höfum afneitað hinu frjdlsa
markaðskerfi að stórum hluta.
Allir flokkar og rikisstjórnir hafa
verið sama sinnis að mestu leyti,
og þó að einstakir hópar innan
vissra flokka hafirekið upp óp viö
og við um að þeir vildu báknið
burt, þá hefur i sjálfu sér engin
meining verið á bak við það.
Orsökin er sú, að þrátt fyrir kosti,
er meðmælendur hins frjálsa
markaðskerfis hafa talið fylgja
þvi, svo sem meiri hagvöxtur og
þar af leiðandi meiri peningar,
betra húsnæði og betri lifs-
skilyrði, hafa menn oröið sam-
mála um það aö fórna fjárhags-
legum atvinnuávinningi af hag-
vexti fyrir önnur lifsgæöi, sem
menn telja verðmeiri, og á þetta
sérstaklega við á seinni timum,
þar sem menn hafa tekið um-
hverfið, samhjálpina, trygging-
una og heilsugæzluna og menntun
til allra þjóöfélagsþegna fram yf-
ir meiri hagvöxt.” .
Samningsgerð á
vinnumarkaði óbreytt
Gunnar benti siðan á, að samn-
ingsgerðin á vinnumarkaðnum
hefði ekkert breytzt, og enn væri
talið sjálfsagt að láta lögmál
frjáls markaðskerfis ráða þar
ferðinni. Slikt gæti þó varla stað-
izt og vafalaust væri búið að
breyta þessu hér ef fordæmi væru
finnanleg t.d. á Noröurlöndum.
Hann sagði siðan: „En litum
lauslega á það, sem er að gerast i
öðrum löndum i sambandi við
Gunnar Sveinsson
Ingvar Gislason
þetta t.d. Astraliu. Það er þetta
riki sem aö mestu leyti ákveður
kaupið fyrir eitt ár i einu og i litlu
samráði við verkalýöshreyfingu,
þar sem hún er ekki mjög sterk. I
Kanada er það fyrst og fremst
upplýsingastofnun, sem gefur til-
kynningu um, hvaö eðlilegt sé að
kaupið hækki mikiö og almenn-
ingsálitið heldur þvi innan þeirra
marka þannig að um óeðlilegar
kauphækkanir einstakra stétta
veröur ekki að ræöa og þvi ekki
röskun á hinum almenna mark-
aði, þannig aö hægt er að halda
þessu innan þess ramma, sem
rikisvaldið á hverjum tima álitur
eðlilegt.”
Geröi Gunnar siðan grein fyrir
ástandinu i þessum efnum á
Norðurlöndunum þar sem þrýst-
ingur rikisvaldsins á hin sterku
alþýðusamtök ræður miklu um
samningsgeröina. Eins væru
afskipti rikisstjórnarinnar i
Bretlandi vaxandi og hið gamla
samningskerfi i landi vöggu
verkalýðshreyfingarinnar væri
næralfariðgengiðsértil húöar.
Þá benti Gunnar á sérstöðu
Islands og minnti á, að þau lönd
er að ofangreinirog ganga út frá
frjálsu markaðskerfi, gangi
ennfremur út frá eðlilegu at-
vinnuleysi eða 4—6%. Þessu sé
alls ekki svo farið hér og hafi
verðbólguvandinn stundum verið
skýröur meö hliðsjón af þvi
hversu atvinnuleysi hefur verið
hér litið. Ennfremur hefðu
íslendingar sérstöðu að þvi leyti
hversu fámennir þeir væru og
einnig mætti benda á aö hér væri
hér enginn og þvi mun veikara
framkvæmdavald. Benti hann i
þvi sambandi á neyðarúrræði
brezku verkamannastjórnarinn-
ar núverandi, þ.e. að beita her-
valdi til að halda ákveðnum
þrýstihópum innan vissra marka.
Gunnar rakti siðan þróun þess-
ara mála hér á landi og umræður
um aðgerðir til að takmarka áhrif
frjálsa markaðskerfisins i launa-
málum, m.a. tillögur á þingi um
hámarkslaun og margvisleg lög
um kjör launþeganna. Niður-
staðan sagði hann að væri sú að
hvort sem mönnum likaði betur
eða verr semdi stór hluti launa-
fólks beint eða óbeint við rikis-
valdið i óteljandi efnum. Þá benti
Gunnar á að atvinnurekendur
hafi i flestum tilvikum vitað að
þeir væru að semja um meira en
þeir gætu staðið við og i þvi efni
aöeins treyst á að rikisvaldið
gripi i taumana og að sjálfsögöu
væru verðbólguáhrifin af þessum
vinnubrögðum veruleg.
„Viö flutningsmenn” sagöi
Gunnar, „teljum að með
almennri þátttöku rikisvaldsins i
samningagerð og raunhæfum
áhrifum á samningagerðina muni
vinnast i fyrsta lagi samræming
launataxta, sem er geysilega
stórt atriöi i þessu máli.” Hann
benti á hversu litið ASI miðaði i
láglaunastefnu sinni og sagðist
telja að tilkoma rikisvaldsins
gæti mikið úr þessu bætt eins og
raunar hefði margsýnt sig í
aðgerðum hennar i efnahagsmál-
um.
Uppgjöf atvinnurekenda
Undir lok ræðu sinnar sagði
Gunnar: „Annar kostur við það,
aö ríkið sé virkur aöili að heildar-
samningum eru skattar og mörk
um það hvað verið er að semja
um og við hverja er verið að
semja.Éggatumþaðhér áðan að
i mörgum undanförnum samn-
ingum milli aðila vinnumarkað-
arins hafa þessi mörk ekki komið
nógu skýrt fram. Forystumenn
launþegasamtakanna hafa túlkað
viösemjendur sina sem hina
raunverulegu viðsemjendur, er
sætu yfir þvi fjármagni að þeir
gætu auöveldlega greitt hærra
kaup, ekki aðeins i krónum heldur
hærri rauntekjum, hækkað kaup
hefði þvi ekki áhrif til hækkunar
verðlags og þar með verðbólgu-
aukningar. Raunveruleikinn er
allt annar og þaö sannar bezt sú
skýrsla um verðbólguvandann,
sem hér hefur verið dreift, að frá
árinu 1960 til ársins i ár hefur að
meðaltali verið um 20%
kauphækkun á ári, en rauntekjur
hafa aöeins aukizt um 2%.
Afleiðingin hefur verið aukin
verðbólga og raunverulegar
kjarabætur sáralitlar. *Ég tel að
raunveruleikinn sé sá, að at-
vinnurekendur hafi gefizt upp á
að hamla gegn kauphækkunum,
og þaö er i sjálfu sér ósköp skilj-
anlegt. Það er óvinsælt, og at-
vinnurekendur vita það af fyrri
reynslu, að rikisvaldið mun
hlaupa undir bagga ef illa gengur
ogbætauppþaö, sem á vantar.
Ég tel þvi, eða við flutnings-
menn teljum þvi,að það sé nauö-
synlegt aö rikisvaldið sé virkari
aðili að samningagerðinni og segi
viðsemjendum, hvað viðkomandi
samningsgerð hafi i för með sér.
Meö núverandi hagstjórnartækj-
um ætti slikt ekki að verða
erfitt.”
Þá rakti Gunnar fyrirkomulag
slikra samninga nánar og benti
alþingi
t.d. á að eðlilegast væri að fela
sérstakri stofriun að vinna úr og
gefa upplýsingar um hvað raun-
verulega væri hægt að borga við
viðkomandi aðstæður og hvar
verðbólgan komi raunverulega
inn i dæmið.
„Hvenær kemur þú
Sovét-ísland?”
Jón G. Sólnes (S) tók næstur til
máls og mælti gegn tillögunni og
sagði að með samþykkt hennar
sýndist sér það einungis litiifjör-
legt framkvæmdaratriði að setja
á stofn Sovét-lsland hér hjá okk-
ur. Hann kvaðst vilja taka það
skýrt fram og lýsa þeirri skoðun
sinni að afskipti hins opinbera i
sambandi við samninga og vinnu-
deilur hafi undanfarið verið of
mikil og beinlinis skaðleg.
„Ég hef þá lifsskoðun,” sagði
JónG. Sólnes, „að ef menn ráðast
út i atvinnurekstur, þá geri þeir
þaþfyrstog fremst sjálfum sér til
framdráttar, það. sé frumhvötin,
og ég er stuðningsmaður þess aö
menn fái að njóta ávaxtanna af
sinustarfi. Envið skulum þá lika
láta þá sjálfa bera erfiðleikana og
afleiðingarnar af þvi ef illa
gengur'.”
Karvel Pálmason (SFV)sagði
m.a. i ræðu sem hann hélt: „Ég
skal segja það strax sem mina
skoðun að ég er andvigur þvi að
rikisvaldið verði frekar en orðið
er flækt i þátttöku við samninga-
gerð. Að minu viti hefur það form
sem gilt hefur nokkur undanfarin
ár með meiri og minni aðild
stjórnvaldaaðsamningsgerð gert
aíla samninga það flókna að ég
hugsa að mikill meirihluti laun-
þega i landinu hafi i raun og veru
ekki haft um það vitneskju hvað
hin einstöku ákvæði samninga
sem að rikisvaldinu sneru hefðu i
raun og veru inni að halda laun-
þegum til hagsbóta. Min skoðun
er sú að það eigi fremur að snúa
þessu við og einfalda samninga-
gerðina og það eigi I orösins
fyllstu merkingu aö gera atvinnu-
rekendur ábyrga fyrir sinum
gerðum við samningsborðið og aö
sjálfsögðu auðvitað og ekki siður
hæstvirta rikisstjórn hver sem
hún er, þegar hún hefur afskipti
af þessum málefnum eins og raun
ber vitni.”
Jóhannes Arnason (S) tók
næstur til máls og kvaöst álita að
flutningsmenn hefðu ekki gert sér
fulla grein fyrir öllum þeim af-
leiðingum sem leiða mundi af
samþykkt þingsályktunartillögu
þessarar. Hann kvaðst telja að
rikisvaldið hefði nóg með
samninga við sina eigin starfs-
menn að gera, þó að ekki bættist
viö full ábyrgð á framkvæmd
kjarasamninga hins frjálsa
vinnumarkaðar eins og þar væri
um eigin starfsmenn rikisins að
ræða.
Stefán Jónsson (Abl) tók
næstur til máls og skulu hér til-
færð niðurlagsorð ræðu hans:
„Að þvi hefur krókurinn beygzt
öll þessi ár sem liöin eru siöan ég
fór að fylgjast meö islenzkum at-
vinnumálum og til þessa dags og
þó örast nú siðustu 4 árin að at-
vinnurekendur geta skákað i
skjóli þess að ráða rikisvaldinu
með tilstyrk meiri hluta hátt-
virtra þingmanna meö tilstyrk
jafn ágætra manna gáfaðra og
velviljaðra eins og hæstvirtra
flutningsmanna þessarar ágætu
þingsályktunartillögu, sem vissu-
lega eru I kompanii við aðra
ágæta þingmenn eins og t.d. hátt-
virtan þingmann Jón Sólnes en i
sameinuðu þessu valdi geta at-
vinnurekendur skákað þegar þeir
gera kjarasamninga sem þeir
ætla sér að láta legáta sina
brjóta. Ég skil sjónarmið hátt-
virts þingmanns Jóns Sólness
Framhald á bls. 19.
Athugasemd frá Olafi
Jóhannessyni vegna
fyrirspurnar Ágústs
Sigurðssonar
1 Timanum 17. þ.m., birtist
svar frá mér við fyrirspurnum
Agústs Sigurðssonar. 1 2. lið
var áætlað útsöluverð á tó-
mötum og öðru nýju græn-
meti. í tölunum um áætlað út-
söluverð var ekki reiknaö með
hinum háa tolli, 70%, sem nú
er á þessum vörum, en e.t.v.
ætti að taka hann með i dæm-
iö. Sé það gert má áætla út-
söluverð þessara vörutegunda
1977, sem hér segir:
Tómatar kr. 33.1millj
Annað nýttgrænm.
kr. 178.7 millj
Mér finnst rétt, aö þessi at-
hugasemd komi fram.
Ólafur J óhannesson