Tíminn - 28.02.1978, Blaðsíða 8

8
Þriöjudagur 28. febrúar 1978
Aö undanförnu hefir veriö
gerö grein fyrir fimm sam-
starfsfélögum Sambands fs-
lenzkra samvinnufélaga, verk-
efnum þeirra og uppbyggingu.
Af þeim umræöum ætti að vera
ljóst aö starfsemi þessi er ekki
ógnvekjandi og þjóðhættuleg
eins og andstæöingar sam-
vinnustarfs vilja stundum vera
láta^heldur hafa þessi félög með
höndum sérstök verkefni sem i
flestum tilfellum hafa orðið að
marka nýjan farveg þar sem
þau hafa ekki fallið i þann
ramma sem samvinnustarfinu
var búinn.
Slikt hið sama hefir gerzt i
grannlöndum okkar.
Ef samvinnumenn hefðu
enda samkeppni verið þeirra
einkunnarorð. Báöir aðilar
þekktu hins vegar samtök sam-
vinnumanna og hin nánu tengsl
þeirra viö landbúnaðinn. Bæði
fyrirtækin vildu gjarna njóta
góðs af styrk samvinnustarfs-
ins, án þess þó að þau blönduðu
á nokkurn hátt blóði.
Snjallir menn fundu lausn
sem dugði.
Til athugunar hafði verið að
eitthvert myndarlegt kaupfélag
annaðist umboð Ferguson-véla.
Sú hugmynd þótti ekki nógu góð.
Sambandið bauðst þá til að
stofna sérstakt félag, sem fyrst
og fremst annaðist sölu Fergu-
son dráttarvéla.
Þannig urðu Dráttarvélar hf.

iiÍÍIlllSl!
Dráttarvélar
TVO SAMVINNUFELOG
haldiö sig að þvi verkefni einu
að sinna smásöluverzlun kaup-
félaganna myndi sennilega ekki
hafa verið blásiö af krafti i her-
lúðra til að koma i veg fyrir að
starfsemi þeirra efldist.
Arásirnar hafa hins vegar oft
verið staðfesting á þvi að
hreyfingin hefir verið á réttri
leið.
Hér verður i stuttu máli
fjallað um stofnun og starf
tveggja samvinnuhlutafélaga.
Eru þaö Dráttarvélar h.f. og
Otíufélagiö h.f. önnur biða betri
tima.
Dráttarvélar h.f.
Hvers konar hlutafélagsgleði
hefir gripið Sambandsmenn?
Þannig var spurt þegar
Dráttarvélar voru stofnaðar
áriö 1949. Hefir Sambandið ekki
sina eigin Véladeild og dugir
það ekki? Þarf nú endilega að
stofna nýtt hlutafélag? Reynt
var að efna til tortryggni og á
henni hefir verið alið allt til
þessa dags. Aöur en spurning-
unum er svarað er rétt að rifja
upp nokkur atriði.
Dráttarvélar er þekkt sam-
vinnufyrirtæki sem hreyfingin
ber ábyrgð á Véladeild Sam-
bandsins hafði fram til ársins
1949 verið i fararbroddi með
innflutning landbúnaðarvéla og
tækja og er það raunar enn.
Sýnilegt var eftir striðslok að
mikilla tiðinda og harðrar sam-
keppni mætti vænta á þessu
sviði. Nýir aðilar komu fram
með álitleg tæki og gamlar
gerðir voru stórlega endurbætt-
ar. Hinir nýju framleiðendur
áttu ekki samleið með þeim sem
fyrir voru.
Um þetta leyti var hin góð-
kunna Ferguson dráttarvél aö
verða til. Véladeild Sambands-
ins haföi verið umboðsmaður
International Harvester i rösk-
lega 20 ár. Þetta þekkta og
trausta fyrirtæki framleiddi
álitlegar heimilisdráttarvélar
og mörg önnur landbúnaðar-
tæki.
Samvinnumönnum leizt vel á
nýju Ferguson dráttarvélina.
Þeir vildu gjarna taka að sér
söluumboð hennar og þannig
geta gefið sinu fólki kost á aö
velja milli tveggja góöra fram-
leiðenda og sóttu þvi á með að
Véladeildin fengi söluumboð
fyrir Ferguson.
Þetta reyndist hins vegar lok-
uð leiö. Þessi myndarlegu fyrir-
tæki vildu ekki vera i nánu sam-
býli. Þaö höfðu þau hvergi gert,
til. Þar meö var hnúturinn
leystur. Hver fékk sitt. Hin er-
lendu fyrirtæki héldu sinni
mörkuðu stefnu og Sambandið
gat i raun boðið bændum fjöl-
breytt úrval dráttarvéla við
allra hæfi.
Þetta ætti að vera gagnlegt að
vita og ennfremur þaö, að
Dráttar vélar eru samvinnu-
hlutafélag, sem samtökin eiga
og ráöa ein. Félagið er i raun
óaðskiljanlegur hluti samvinnu-
starfsins, rétt eins og véladeild
Sambandsins.
Oliufélagið h.f.
Eins og áður hefur verið sagt
markar árið 1946 tirnamót i
samvinnustarfi. Auk Skipa-
deildar SIS, auk tryggingarfé-
lags samvinnumanna, var Oliu-
félagið h.f. þá stofnað og til
fleirinýmæla var efnt. Fróðlegt
er að rifja upp tildrögin að
stofnum Oliufélagsins og reyna
að meta án ofetækis og fordóma
hvort rétt var stefnt með stofn-
um þess félags.
Tvöfélög réöulögumog lofum
á sviöi oliusölu hjá okkur Þau
voruShell og BP. Erlendir fjár-
málamenn gátu mótað stefnu
þeirra og störf. Samvinnufélög-
in höfðu viðskipti við BP. Um
þetta leyti var fyrirsjáanlegt,
að oliunotkun myndi margfald-
ast i náinni framtið og að stór-
átaka var þörf, ef eðlileg at-
vinnuuppbygging og framfarir
ættu aö þróast viös vegar um
landið.
BP var stjórnað af skaprikum
stjórnmálamanni, sem annan
daginn klæddist fötum bylt-
ingarsinna en hinn daginn hefð-
arklæðum brezkra fjárafla-
manna. 1 vaxandi mæli sýndist
stjórnandi BP vilja einn ráða
öllu og ætla samvinnuhreyfing-
unni smáan eða engan hlut á
sviði oliumála. Samvinnumenn
vildu ekki láta Breta eða þeirra
fulltrúa hér á landi segja sér
fyrir verkum. Birgðastöðvar
BP voru eign peningamanna i
London og þeir töldu sig hafa
ráðsamvinnumannalhendi sér.
Satt er aö aöslaða útlending-
anna var sterk og vandi kaupfé-
lagsmanna þvi mikill. En þeir
fóru hér sem stundum áður nýja
leið.
Hin nýja leið
Samvinnumenn leituðu til
stórra oliukaupenda utan sam-
vinnuhreyfingarinnar og buðu
þeim til samstarfs vib myndun
nýs al-Islenzks ollufelags. Þar
var um'að ræða togaraeigendur,
oliusamlög, bæjarútgerðir og
einstaklinga, sem einkanlega
voru tengdir sjávarútvegi.
Þessi liðstyrkur til viðbótar
kaupfélögunum og Samband-
inu, nægði til aö hægt væri að
leggja til orrustu og það var
gert.
Olíufélagiö h.f. var stofnað.
Samstarf þeirra aðila sem
tóku höndum saman 1946 á
þessu sviði hefur tekizt vel.
Olíufélagið annaðist 45% inn-
flutnings olluþarfar lands-
manna. Þar að auki hefir félag-
ið veruleg viðskipti við Banda-
rikjamenn vegna starfsemi
þeirra hér á landi.
Ollufélagið hefir lagt á það
rlka áherzlu að koma upp
myndarlegum birgðarstöðvum
og sölukerfi, sem gæti örugg-
lega sinnt þörfum landsbyggð-
arinnar. 1 þvi efni hefir ekki
verið spurt um hagnað heldur
þörf.
Það er ekki áformað að rekja
hér sögu eöa ræða ýtarlega um
Oliufélagið. Til þess gefast
sjálfsagt önnur tilefni. Þó
verður hér minnzt á tvo þætti og
lauslega skoðaö hvort sam-
vinnuhreyfingin hafi lagt út á
villigötu með forgöngu sinni um
stofnun og aðildað Oliufélaginu
h.f.
Bandarikjaviðskipti
Oliufélagið hefir öðru hverju
orðið fyrir stórskotaliðsárásum
úr austurátt vegna þess að það
hefir vðskipti við Bandarikja-
menn. Þjóðviljinn hefir stund-
um talið sig i vigstöðu til að
skjóta föstum skotum að sam-
vinnuhreyfingunni af þessu til-
efni.
Nú er þess fyrst að geta að
Bandarikjamenn dveljast hér
samkvæmt sérstöku samkomu-
lagi sem á vissan hátt má rekja
til þess tima þegar Rússar,
Bretar og Bandarikjamenn
sneru bökum saman i striði
gegn nazistum og þeirra banda-
mönnum. I öður lagi hefir Ollu-
félagiðekki fengið nein viðskipti
ásilfurfati. Við þann aðila hefir
verið samið, sem bezt kjör hefir
boðið og hafa þá verið með i
leiknum erlend fyrirtæki rétt
eins og útlendir verktakar
keppa um framkvæmdir fyrir
okkur á móti innlendur aðilum.
En Olíufélagið hefir jafnan
verið lægstbjóðandi og þó séð
fyrir slnum hlut.
Ætli það sé annars mjög
ámælisvert af Oliufélaginu að
eiga viðskipti við Bandarikja-
menn? Er máske stórhættulegt
að eiga viöskipti viö þessi svo-
kölluðu stórveldi? Við höfum
um margra ára bil keypt nær
alla okkar oliu af Rússum. Ekki
hefir það komið að sök svo vitað
sé, og ekki hefir Oliufélagið
verið skammað fyrir þátt sinn i
þeim viðskiptum.
En hvað er annars^um við-
skiptin við Bandarikin í heild að
segja? Er það ekki rangt af
samvinnumönnum að beina við-
skiptum i þá átt?
Bandarikin eru okkar bezta
viðskiptaland. Þau kaupa meg-
inhluta freðfisksframleiðslu
okkar. Þau borga hærra verð en
annars staðar er fáanlegt. Fisk-
ur sem þangað fer er þannig
unninn ogpakkaður, að atvinna
við þá framleiðslu er meiri en
við meginhluta þess sem selt er
til Evrópu.
Okkur myndi bregða i brún ef
freðfiskmarkaður i Bandarikj-
unum bilaði. Hætt er við að þá
myndi þykja þröngt fyrir dyr-
um. Eðlileg verzlun og viðskipti
við Bandarikin er einn þyðing-
armesti þátturinn i utanrikis-
viðskiptum íkkar, sem við eig-
um að sinna af alúö án fordóma.
Hér hefur verið rifjað upp hver
voru tildrög stofnunar Oliufé-
lagsins og hvernig að var stað-
ið. Það liggur ljóst fyrir, að
starfsemi Oliufélagsins er um-
fangsmikil og hagur þess
traustur. Tekizt hefir að koma á
góðu sölu- og flutningakerfi á
landi og sjó. Byggð hafa verið
myndarleg mannvirki sem lögð
eru I lófa framtiðarinnar.
Hlutur samvinnuhreyfingar-
innar i Oliufélaginu mun vera
um 72 prósent af heildarhluta-
fé þess. Bæjarfélög, oliusamlög,
togarafélög og önnursamtök út-
vegsmanna eiga 23 prósent og
einstaklingar um 5 prósent af
hlutafénu.
Þeim aðilum, sem til sam-
starfe efndu 1946 um innflutning
og sölu á oliu, hefir farnazt vel.
Með traustri samstöðu og sam-
vinnu hefur tekizt að ná þvi
marki, sem að var stefnt i upp-
hafi og vel það. 1 stað þess að
una þvi hlutskipti, að vera öör-
um háður,hefir tekizt að byggja
Oliufélagið upp og það Sam-
vinnuhlutafélag gegnir þýðing-
armiklu hlutverki á sinu sviöi.
Samvinnumaður.
Neyðin kennir naktri konu að
Svo segir máltækiö. Ýmislegt
bendir til þess aö sllk neyð sé nú
svo aöþrengjandi, að þjóðin
verði að taka sig alvarlega á.
Búa betur aö sinu, hagræða
mörgu, sem kastazt hefur til og
farið úr skorðum á siglingunni
undanfarið og veldur varhuga-
verðri slagsiöu og skemmdum á
farkostinum. Einfalda verður
marga hluti, sem hlaðið hafa ut-
an á sig og margfaldazt, og
valda nú vandræöum og hættu,
eins og ising á farkostum lofts
og lagar.
Hjá þvl verður ekki öllu
lengra komizt aö horfa opnum
augum á rikjandi ástand. Þjóðin
veröur að taka á sig þá kvöð að
setja kröfum slnum og llfsmáta
skynsamleg og viöráðanleg tak-
mörk. Það lifir hvort sem er
enginn til lengdar á blekking-
unni einni saman.
Orð ogathafnirrima vel, en of
ofthefur svofarið, að athafnirn-
ar hafa helzt úrlestinni og orðin
ein látin nægja. En þau hafa
reynzt innihaldslltill söngur, oft
nánast gaspur eitt og vaðall.
Eru þar utandagskrárumræður
I sameinuðu þingi gott dæmi, en
lltt eftirbreytilegt.
Og nú er enn einu sinni farið
að raða orðum til atlögu við
verðbólgudrauginn, sem allir
eru sammála um, að sé aðal-
meinvætturinn.Og lausnarorðin
eru fundin : — þessi: Þaö þarf að
spara. Að vlsu þarf ekki mikla
innsýn i málið til þess að sú
hugsun láti á sér kræla. Þegar
stórum meira er eytt en aflað
er, hlýtursparnaður að veraeitt
eðlilegasta bjargráðið og það
fyrsta, sem gripið er til. Og það
þarf að spara mikiö og spara
viöa. En jafnframt verður með
öllum tiltækum ráðum, að vinna
markvisst að þvi aö auka fram-
leiðslu þjóðarinnar, nyta vinnu-
aflið sem bezt, til arðbærra
starfa, en afleggja margs konar
óarðbært milliliðadútl. Þrátt
fyrir sýnilega ytri velsæld verð-
ur ekki umflúinsú óhugnanlega
og kalda staðreynd, að þjóðin er
á flæðiskeri stödd. Það kann
ekki góöri lukku aö stýra, þegar
þjóðin, ár eftir ár, eyðir meiru
en hún aflar. Skuldafjötrar eru
frelsi og fullveldi þjóðarinnar
hættulegt. Það væri kaldhæðni
örlaganna, ef Islendingar glutr-
uðu niður sjálfstæði sinu öðru
sinni.ekki vegna eymdar kjara,
eða ofrikis erlendra kúgara,
heldur vegna þess að flotið væri
sofandi að feigðarósi, vegna
sælli'fis og andvaraleysis lands-
lýðsins, sem kann sér ekki hóf.
Vonandi sjáum við fótum okkar
spinna
full forráð, og látum verkin
fylgja oröum um sparnaö og
aðrar athafnir.tilheiUa landi og
lýð. En þá veröur að strengja
klóna og sigla snarpan beitivind
á lygnari sjó, meðan gert er sjó-
klárt að nýju, skipið ausið, og
ýmsu ónauðsynlegu dóti — sið-
um og venjum — kastað fyrir
róða. Áhöfnina þarf að endur-
hæfa svo aö hver starfsfús hönd
geri fullt gagn og hver þegn
standi trúr i sinni stöðu, svo ekki
þurfi framar að óttast mistök og
handvömm, jafnvel þótt á móti
blási.
— JKr.