Tíminn - 07.04.1978, Qupperneq 6

6
Föstudagur 7. april 1978
Framsöguræða Páls Péturssonar:
Ríkisstjóm
ákveði vexti
Ég hef leyft mér aö flytja frumvarp til laga um breytingu á lögum um Seðlabanka tslands ásamt
hæstvirtum þingmönnum Þórarni Þórarinssyni og Þórarni Sigurjónssyni. Sú breyting sem við leggjum
til að gerð verði á Seðiabankaiögunum er að i stað orðanna 113. gr: Seðlabankinn ákveöur hámark og
lágmark vaxta, sem um getur i 10. gr. komi: Rikisstjórnin ákveður að fengnum tillögum Seðlabanka ts-
iands hámark og iágmark vaxta. Þá er einnig lagt til að vextir af rekstrar- og afurðalánum atvinnuveg-
anna verði háðir beinni ákvörðun rikisstjórnarinnar sökum þess hve geysimikilvægur sá lánaflokkur er
fyrir þjóöarbúskapinn.
Breyting sú sem hér er lagt til að gerð verði á lögum um Seölabanka tslands er i þvi fólgin að
ákvöröunarvald um vexti skuli fært frá Seölabankanum til rikisstjórnarinnar, þó að sjálfsögðu veröi
Seðlabankinn rikisstjórn til ráðuneytis.
Það er hiutverk Alþingis og rikisstjórnar I umboöi þess að stjórna landinu og er Alþingi legiö á hálsi
þegar stjórn landsins fer úrskeiöis.
Ekkert efnahags-
kerfi stenzt nú-
verandi okurvexti
tæki iútgerðeða fiskvinnslu fari á þingis frá þvi i fyrravor um
höfuöið raunar hefur hér á lausaskuldir bænda.en þá lagði ég
Akvörðun vaxta er mjög mikil-
verður þáttur I stjórn efnahags-
mála og þróun atvinnulifs I land-
inu, og þess vegna er misráöið ef
Alþingi á að stjórna Islandi á
annað borö og rikisstjórn 1 um-
boði þess, að fela henni ekki
ákvörðunarvald i jafnmikilvægu
máli enda beri þá ríkisstjórn og
stuðningsmenn hennar á Alþingi
fulla ábyrgö á ákvörðunum þeim,
sem teknar eru.
Rikisstjórnin á og verður að
hafa heildaryfirsýn yfir efna-
hagsþróun i landinu og vald til
þess að hafa stjórn á henni. Þvi er
að sjálfsögðu ekki til að dreifa, ef
einstökum rikisstofnunum er fal-
in sjálfstæð ákvarðanataka um
mikilsverðustu þætti efnahags-
mála.
4. gr. Seölabankalaganna
hljóðar að visu svo: 1 öllu starfi
sinu skal stjórn Seðlabanka Is-
lands hafa náiö samstarf viö
rikisstjórnina og gera henni grein
fyrir skoðunum sinum varðandi
stefnu I efnahagsmálum og fram-
kvæmd hennar. Sé um verulegan
ágreining við rikisstjórnina aö
ræða er Seðlabankastjórn rétt að
lýsa honum opinberlega og skýra
skoðanir sinar. Hún skal engu aö
siöur telja þaö eitt meginhlutverk
sitt að vinna að þvi að sú stefna
sem rlkisstjórnin markar aö lok-
um, nái tilgangi sínum. — Lýkur
hér tilvitnun i lögin.
Sór af sér ábyrgð
Þessi loönu ákvæði 4. greinar
skapa augljóslega enga tryggingu
skapa ekki rikisstjórn nægilegt
svigrúm til þess aö taka sjálf-
stæða ákvörðun um einn mikils-
veröasta þátt efnahagsmála enda
bæri þá rikisstjórn og þingmeiri-
hluti sá er styður hana fulla og
óskoraða ábyrgð á þeim
ákvörðunum, sem teknar eru og
mun þá súpa seyðið af þeim mis-
tökum sem kunna að veröa gerö
þess er raunar nýlegt dæmi aö
fyrrverandi viðskiptamála-
ráðherra Lúðvlk Jósepsson sór af
sér ábyrgð á vaxtahækkuninni
15.7.74. Ég vil sem sagt að glögg-
lega sé skilið á milli bakara og
smiðs þ.e. að smiðurinn smiði og
aö bakarinn baki og náttúrlega að
bakarinn sé ekki hengdur fyrir
smiðinn , svo framarlega sem
smiðurinn hefur brotið af sér.
Ég er þeirrar skoðunar að langt
um of hafi veriö gengiö á vald Al-
þingis og að þaö sé brýnt verkefni
fyrir það að endurheimta áhrif
sin I þjóöfélaginu sem þvi eru
ætluö með stjórnarskrá og lögum
og væri það brýnna verkefni fyrir
Alþingismenn aö sækja aftur það
vald sem dregizt hefur úr höndum
kjörinna fulltrúa þjóöarinnar og i
hendur ýmissa æviráöinna starfs-
manna kerfisins og sérfræöinga
þess heldur en að eyða hér timan-
um I það að biöja fólkið i landinu
afsökunar á þvi að þingmenn
skuli hafa kaup.
Það er ekkert annað en lltil-
mennska af stjórnmálamönnum
að vera að veigra sér viö þvi aö
taka þær ákvarðanir sjálfir sem
þeirra er aö taka. Fjöldamargar
ákvarðanir eru pólitiskar i eðli
sinu og eiga lika að vera þaö, en
menn verða ætið að vera reiðu-
búnir að standa þjóöinni
reikningsskap geröa sinna.
Valdiðer til þess aö nota þaö nota
þaö á þann hátt sem þjóöskipulag
okkar útheimtir og á þann hátt
sem viö teljum aö það veröi þjóö-
félaginu fyrir beztu. Viröing Al-
þingis felst ekki I þvi að ætla
mönnum úti bæ að taka þær
ákvaröanir, sem Alþingis er að
taka.
Verður að breyta vaxta-
stefnunni
Hvers vegna er ég að drepa sér-
staklega á ákvarðanir Seölabank-
ans um vaxtakjör eru þau mál
ekki öll i stakasta lagi með þvi
fyrirkomulagi sem verið hefur
undanfariö? Þessu verð ég þvi
miður aö svara neitandi. Það
verður aö breyta um vaxtastefnu
og umfram allt um vaxta-
gerjunaraöferðina. Ég verð hér
að rifja upp þróun nokkurra
siðustu ára. Ég hef veriö þing-
maður I bráöum 4 ár, og á þvi
timabili hafa setið 2 rlkisstjórnir.
Þegar ég kom hér fyrst I hátt-
virta deild voru forvextir af al-
mennum vixlum 11-11,75% en nú
eru þeir 23.5%. Vextir af
fasteigna- og handveðslánum til
lengri tima en tveggja ára voru
13% eru nú 26% forvextir af
afurðalánum voru 7-9% eru nú
18% og dráttarvextir voru 1,5% á
mánuði en eru nú komnir upp I 3%
á mánuði. þaö er að segja 36% á
ári. Sfðan hefur verið fundinn upp
nýrlánaflokkur og það er nú saga
að segja frá honum. 1. mai 1976
voru opnaðir til innlána vaxta-
aukareikningar þar sem menn
gátu fengið okurrentu af pening-
um sinum. Þetta þótti fólki gott
og innlög urðu strax mikil og dró
þá að sama skapi úr innlögum á
almennum sparisjóðsvöxtum.
Auövitað var ekki hægt fyrir
bankana að lána út meö vixil-
vöxtum, sem voru 1/5 ’76 16,75%
peningana úr vaxtaaukareikning-
um sem teknir voru til geymslu
fyrir 22% vexti. — Af sjálfu leiöir.
— Þetta ráðslag varð til þess að
vixlafyrirkomulagið sem haföi að
ýmsu leyti gefizt vel var lamað og
sumstaðar alveg eyðilagt. Nú er
svo komið að i stað vixla með
eðlilegum vöxtum verða menn að
taka vaxtaaukalán á 33% vöxtum
— allt var þetta gert i þeirri von
að lagfæra efnahagskerfiö og til
þess aö draga úr hraða veröbólg-
unnar.
„Neikvæður” bati
Batinn er samt hægur, batinn
er „neikvæður” svo aö orða-
leppar Seðlabankamanna sjálfra
séu notaðir. Þaö gefur auðvitaö
auga leiö að ekkert efnahagskerfi
stenzt svona ráðslag hvað traust
sem það væri. Verzlun sem þarf
aö búa við svona vaxtakjör
verður að fá þá einhvern veginn
uppiborna og hefur tækifæri til
þess. Þeir fara beint út i verðlag-
ið. Neytendur, lika vaxtaauka-
neytendur þurfa að greiöa hærra
verð fyrir sina neyzluvöru.
Svipaða sögu er að segja frá
iðnaðinum. Þar kemur þó eitrun-
in ennþá berlegar I ljós, þar sem
vextirnir velta ekki eins hratt út I
verðlagið eðli málsins samkvæmt
og auk þess að hækka framleiðsl-
una og spilla samkeppnisaöstöðu
við erlendan iðnað krenkir þetta
allan atvinnuveginn og þvi meir
sem þetta vandræöaástand
stendur lengur.
Hvað varöar útgeröina og fisk-
vinnsluna þá liggur þaö alveg
ljóst fyrir að við þessi vaxtakjör
er þrengt mjög kosti útgerðarinn-
ar. Þetta getur ekki farið ööruvisi
en að grundvöllurinn undir fisk-
vinnslunni brestur, þar með und-
an útgerðinni einnig enda haldast
þessar greinar I hendur þegar til
lengri tima er litiö. Þessi fyrir-
tæki verða aö greiöa rekstrar- og
afurðalánavexti uppá 18% og 25%
af yfirdráttarheimild siöan 33%
af vaxtaaukalánum, sem þau
neyðast til þess að taka vegna
þess aö eölileg vixlafyrirgreiðsla
Páll PétursMn
Jón Skaftason
er nú úr sögunni, siöan kemur
rúsinan I pylsuendanum 36%
dráttarvextir á ári ef ekki tekst
aö standa i skilum og það er lik-
legt að þannig fari viða.
Verðum að fleyta út-
gerðinni.
Ég er ekki að segja aö það þurfi
að vera óeðlilegt aö einhver fyrir-
Reykjanesi fyrirtækjum verið
haldið á floti sem ekki hafa átt
raunverulega lifsvon en almennt
talað góðir Alþingismenn, viö
getum ekki látið alla útgerð á Is-
landi fara á höfuöið. Þetta er
undirstaðan undir þeim útflutn-
ingi sem við höfum, þess vegna
verður að fleyta útgerðinni hvaö
svo sem það kostar og þá byrði
vitum viö að við veröum að axla.
Þess vegna er óvitaskapur að
gleyma þessari hlið málsins.
Loks kem ég að landbúnaöin-
um. Samkvæmt verðlagsgrund-
velli 1. marz er I visitölubúinu
gert ráð fyrir eigin fé 2.112.255 og
það ber vexti eftir gamla stil, 5%
— eða samtals vextir af eigin fé
105.613 kr. Þá eru skuldir við
Stofnlánadeild 1.065.650 meö vexti
10,9% samtals 116.156. Siðan eru
lausaskuldir 507.137 og á þær eru
reiknaöir rúmir vixilvextir
23,75% eða samtals 120.445. Þetta
gerir samtals vaxtakostnað
385.804. Það er nú allt og sumt.
Bóndi sem á sitt bú skuldlaust
og þaö fjármagn sem hann þarf I
ársveltuna getur bjargazt vel aö
visu fær hann enga vexti af ævi-
tekjum sinum eða sinna sem
bundnar eru I þessu búi — nema
þá að veröbólgan hækkar verö-
mæti þess i krónutölu ár frá ári.
Bóndi sem ekki er svo ástatt um
að hann eigi sjálfur allt sitt fram-
kvæmda — eða veltufé er miklu
verr staddur, reiknaðir vextir
standa ekki undir nema litlu broti
af þvi fjármagni sem þaö kostar
að reka sauðfjárbú yfir árið jafn-
vel þótt jörð og bú væri skuldlaus
eign og einungis þyrfti að taka að
láni rekstrarfé til ársrekstrar.
Gjöld visitölubúsins eru reiknuð
tæplega 7,5 millj. og falla þau til
allt árið. Ef við jöfnuðum þessa
upphæö út og gefum okkur
þriggja milljóna skuld til
jafnaöar allt árið þá yrðu vaxta-
gjöld 712.500 krónur.
Þannig litur málið út hvað viö-
vikur þeim bændum, sem bezta
hafa aðstöðuna en hvernig fer þá
fyrir þeim sem lakari hafa að-
stöðuna eða þá frumbýlingunúm.
Þeim eru hreinlega bundnar
drápsklyfjar. Skuldugir bændur
hafa á undanförnum mánuðum
neyðst til þess að taka vaxta-
aukalán með 33% vöxtum svo
mörgum tugum eða hundruðum
milljóna króna skiptir til þess að
fleyta áfram lausaskuldum sin-
um, enda hefur hæstvirt rikis-
stjórn ekki komiö þvi I verk að
framkvæma til fulls ályktun Al-
til og var það samþykkt hér, að
fela rikisstjórninni að útvega veð-
deild Búnaðarbankans fjármagn
til þess að breyta lausaskuldum
verst settu bændanna i föst lán, aö
sjálfsögðu með viðráðanlegum
vöxtum. Vaxtaaukalán hafa engir
bændur efni á þvi að taka nema
þeir sem stórrikir eru.
Háir vextir skapa mis-
rétti
Þá skapa of háir vextir mjög
mikið misrétti milli þeirra sem
hafa stofnað heimili og komið sér
upp Ibúðarhúsnæði fyrir nokkru
og þeirra sem eru að gera það nú
eða eiga það eftir, og á þann hátt
er unga fólkinu I landinu gert
mjög erfitt fyrir.
Sagan er ekki öll sögð enn það
er meira blóð i kúnni. Við getum
ekki treyst þvi að vextir séu
komnir i hámark, ekki gert ráð
fyrir þvi aö hér verði stanzaö af
sjálfu sér. Ég leyfi mér að vitna
til 1. heftis Fjármálatiðinda 1978
timarits sem Seölabankinn gefur
út. Þar segir Bjarni Bragi Jóns-
son I grein sem heitir Verðtrygg-
ing fjármagns á íslandi bls. 9:
„Reynslan af vaxtaaukaform-
inu gaf tilefni til upptök,u almenns
verðbótaþáttar vaxta og var það
nýmæli tekið upp 1. ágúst 1977
með 8% verðbótaþætti, er félli inn
I vextina án aðgreiningar frá
sjálfum gangi lánsviöskiptanna.
Féll vaxtaaukinn þar með saman
við verðbótaþáttinn. Upprunaleg
hæð verðbótaþáttar var tengd
26% verðbólgu á ári og skyldi
þátturinn breytast sem svaraði
6/10 af breytingu verðbólgustigs
að mati Seðlabankans fyrst um
sinn þar til annað yrði ákveðið.
Stigmögnun verðbólgunnar með
haustinu olli svo hækkun verö-
bótaþáttarins upp I 11% frá 21.
nóv og frá 21. febrúar upp 114%.”
Þannig standa málin i dag.
Verðbótaþátturinn er búinn að
færa vextina fram sjálfvirkt um
6% siðan 1. ágúst i sumar. Meö
svona aðförum hlýtur verðbólgan
að magnast hröðum skrefum.
Hvenær verða vextir 50-60-70%.
Hvar stinga menn við fótum.
Þetta slævir ekki verðbólgubáliö.
Þetta er eins og ef slökkviliöiö
færi að dæla benzini á. eldinn til
þess aö reyna að slökkva hann.
Aukin verðtrygging
Það er að visu rétt að sparifé
hefur rýrnað á tslandi að undan-
Framhald á bls. 23
Jón Skaftason:
Verðbólga: - meiru
skipt en aflað er
— verðum fyrst að ná niður verðbólgunni
Að lokinni framsöguræöu Páis
Péturssonar fyrir frumvarpi til
laga um vaxtaákvörðunarvald
tók til máls Jón Skaftason (F)
og mælti á móti samþykkt
frumvarpsins, auk þess sem
hann sagði að samþykkt þess
hefði i reynd enga minnstu
breytingu i för með sér á vaxta-
ákvöröunum i landinu. Vaxta-
ákvörðun Seðlabankans, sagði
hann, væri aldrei tekin I and-
stöðu viö rikisstjórn á hverjum
tima. Lög frá 1961 legðu þá
lagaskyldu á bankastjórn að
hún starfaði ekki i bága við
stefnu rikisstjórnarinnar á
hverjum tima og meiriháttar
ákvarðanir yrðu að vera í sem
fyllstu samræmi við þá stefnu.
Þá sagði Jón, að það væri ekki
skylda Seðlabankans að ákveða
hámarkog lágmark vaxta. Hins
vegar væri ljóst, að réði fram-
boð og eftirspurn á lánsfé vöxt-
unum væru þeir nú til muna
hærri en raun ber vitni. Hér á
landi hefði tillit til hagsmuna
sparifjáreigenda ráðið stefn-
unni undanfarin ár. Hvernig
ætla þeir, sem heimta lægri
vexti.spurði Jón, aðtryggja nóg
sparifé i bankakerfinu til þess
aðyfirleittsé hægt aö lána tU at-
vinnufyrirtækja? Skoraði Jón á
þá sem eftir sér töluðu aö svara
þessari spurningu.
Þá vitnaði Jón Skaftason i
greinargerð með frumvarpinu,
þar sem segði að of háir vextir
beinli'nis stuðluðu að verðbólgu-
vexti. Kvað Jón þetta sjónarmið
eiga rétt á sér, en taldi hitt þó
vega þyngra, að væru vextirnir
of lágir og umframeftirspurn
eftir lánum, keyrði verðbólgan
fyrst úr hófi og miklu minna
færi fyrir þjóðhagslega aröbær-
um fjárfestingum. Það væri
slegizt um að taka lán, jafnvel
ennþá, og það sem vakti fyrir
mönnum væri að hafa af þessu
verðbólgugróða.
Sagði Jón, að kominn væri
timi til þess að menn horfðust i
augu við þá staðreynd, að verð-
bólgan orsakaði háa vexti og
eina leiðin til að lækka vextina
væri að koma verðbólgunni nið-
ur. „Þjóð, sem eyðir ár eftir ár
miklu meira en hún aflar, er
óhjákvæmilega að glæða verð-
bólguna, hvað sem hver segir.
Við erum alltaf að skipta fleiri
krónum heldur en til eru, og þá
er gripið til þess gamla ráðs,
sem hér hefur verið stundað á
íslandi i nokkra áratugi, að
krónum er bara fjölgað. Þær
eru gerðar minni, en þær verða
fleiri. Ef við finnum okkur ekki
menn til að stoppa þennan
hættulega leik, þá mun verð-
bólgan halda áfram hér eins og
hún hefur gert og þá hefur ein-
hver smálækkun vaxta engin
áhrif til þess að lækna hana.”