Tíminn - 27.04.1978, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 27. april 1978
7
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm), og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Jón Sigurósson, Auglýsingastjóri: Steingrimur
Gislason, Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmdastjórn og
auglýsingar Siðimúla 15. Simi 86300.
Kvöldsimar blaöamanna: 86562, 86495. Eftir kl. 20.00:
86387. Verð I lausasölu kr. 100.00. Askriftargjald kr. 2.000 á
mánuði.
Blaðaprent h.f.
Meginverkefnið
í ræðu sinni á ársfundi Seðlabankans flutti
Jóhannes Nordal bankastjóri mjög athyglis-
verða ræðu, þar sem' hann ræddi nokkuð ein-
kenni :uerðbólguþjóðfélagsins og afleiðingar
stöðugrar verðbólgu.
í ræðu sinni sagði Jóhannes meðal annars:
„En verðbólgan er ekki, eins og allir vita, að-
eins efnahagslegt fyrirbæri. Eftir þvi sem
lengra liður skilur hún eftir sig dýpri spor i
sálarlifi manna og afstöðu þeirra til hvers
konar verðmæta. Þegar menn sjá fyrir augun-
um hraðminnkandi gildi peninganna, sem
þrátt fyrir allt eru mælikvarði margra hluta
hér i heimi, hlýtur það að hafa áhrif á afstöð-
una til margra annarra verðmæta”.
Á öðrum stað i ræðu sinni sagði seðlabanka-
stjórinn enn fremur:
,,Og þegar verðbreytingar skipta tugum
hundraðshluta á ári, ár eftir ár, er hætt við þvi
sð viðleitnin til þess annaðhvort að græða á
verðbólgunni eða að minnsta kosti að bjarga
eignum sinum undan klóm hennar, verði öllum
öðrum áhugamálum yfirsterkari. Hugur allra,
einstaklinga, samtaka og stjórnvalda er við
það bundinn að halda jafnvægi milli ólikra
sjónarmiða og hagsmuna i ölduróti verðbólg-
unnar. Raunveruleg arðsemi skiptir þá ekki
lengur máli, enda miklum vandkvæðum bund-
ið að reikna hana út með nokkurri vissu, og
langtimaverkefni og menningarleg sjónarmið
vikja fyrir stundarhagsmunum og peninga-
hyggju”.
Það er ekki aðeins ástæða til að taka undir
þessi hörðu orð Jóhannesar Nordals, heldur og
að hvetja fólk til að staldra við og hugleiða þau.
Timinn hefur ekki að jafnaði eða hversdags-
lega tilefni til þess að itreka ummæli seðla-
bankastjóra, en þessi orð eins úr þeim hópi eru
brýnt umhugsunarefni allri þjóðinni og einkum
þeim, sem til forystu hafa valizt i þjóðlifi,
hagsmunasamtökum og stjórnarstofnunum.
Énn einu sinni skal það itrekað, að allir tapa
á verðbólgu þegar til lengdar lætur. Ylurinn i
dag við elda verðbólgunnar, sem kann að
blekkja ýmsa, húsbyggjendur sem aðra, verð-
ur hráslagi á morgun. Og sérstaklega ber að
leggja mönnum það á hug og hjarta hvert
reykurinn ber félagsleg langtimasjónarmið,
menningarlega reisn og þjóðlegar hugsjónir.
Allf rýkur þetta i hafsauga, sé ekki vel á
verði staðið og eldurinn heftur, en kæfður að
lokum. Slikt er meginverkefni næstu ára, ekki
aðeins á stjórnmálasviðinu, heldur og á sviði
hagsmunasamtaka og atvinnuumsýslu i land-
inu. Hér verður að nást gagnkvæmur skilning-
ur aðila og samfylgd undir traustri forystu þótt
menn greini á um einstök atriði.
Að þessu marki stefna Framsóknarmenn.
JS
Sænskur lungnasérfræðingur um
tóbaksreykinn:
Nýi moröinginn,
sem kom í stað
berklanna
Einhver mesti spellvirkinn, sem
nú herjar á þjóðirnar
Framan af þessari öld og
allt frani á fimmta tuginn
voru lungnaberklar hinn
mikli ógnvaldur, sem sér i
lagi kvistaði niður unga fólk-
ið. Nú hefur sá ógnvaldur
verið kveðinn I kútinn. 1 stað
hans er kominn nýr óvinur,
sem herjar á lungun, tóbaks-
reykurinn. Hann er einn af
grimmustu moröingjum
manna á meðal á þessum
siöustu áratugum. En hann
er ekki eins bráðlátur I skatt-
heimtu sinni á mannslif og
berklarnir. Hann gerir
sjaldnast upp reikningana
við fólk fyrr en talsvert liður
á ævina.
Gunnar Dahlström, yfir-
læknir lungnadeildar háskóla-
sjúkrahússins i Uppsölum,
hefur nýlega gert grein fyrir
þvi, hvaða usla tóbaksreykur-
inn veldur meðal Svia. Niður-
staða hans er i stuttu máli
þessi:
70-80% lungnakrabbameins-
tilfella stafa af þvi, að lungun
hafa mengazt og sýkzt af tó-
baksreyk. En tóbaksreykur-
inn er ekki aðeins skæðasti
óvinur lungnanna. Fjörutiu
þúsund veikjast árlega af
hjartasjúkdómum, og þar
kemur tóbakið einnig ótrúlega
víða við sögu.
— Fyrir hálfri öld, segir
Gunnar Dahlström, voru þeir
hjartasjúkdómar, sem nú
kveður mest að, næsta fátiðir
og lungnakrabbamein litt
þekkt. Þá voru það berklarnir,
sem öllum stóð ótti af.
A átjándu öld var fyrst og
fremst fólk i höfðingjastétt,
sem fékk berkla i Sviþjóö.
Aðrir gátu ekki farið landa á
milli, og það var erlendis, sem
þetta fólk sýktist. Nema sjó-
menn, þeir voru einnig i hættu.
En röðin kom fljótt að alþýðu
manna, og það varð enn af-
drifarikara en ella sökum
þess, að viðnámsþróttur fólks
ánitjándu öld var litill, meðal
annars vegna skefjalausrar
vinnu, fátæklegs viðurværis
og vondrar aðbúðar. Fyrst
urðu berklarnir að faraldri i
Suður-Svi'þjóð og Mið-Sviþjóð.
Seinna kom röðin að
Norður-Sviþjóð. Um aldamót-
in sfðustu hafði um 90%
barna smitazt um það leyti,
er þau komu i skóla. Nú finn-
ast um fimmtán hundruð
berklatilfelli i Sviþjóð á ári,
einkanlega meðal roskins
fólks, sem smitazt hefur, er
það var ungt, en ekki veikzt
fyrr en viðnámsþróttur rénar
með aldrinum.
t stað berklanna eru komnir
sjúkdómar, sem stafa af reyk-
ingum. A þriðja áratug
þessarar aldar, þegar siga-
rettureykingar voru nýlegt
tizkufyrirbæri, námu þær ekki
nema þrjú hundruð sigarett-
um á mann að meðaltali á ári.
Sú tala hefur sexfaldazt.
Fram á f jórða áratuginn var
lungnakrabbamein tiltölulega
fátiður sjúkdómur. Nú er svo
komið, að meðal karlmanna
er það i þriðja sæti banvænna
krabbameinssjúkdóma — og
verður einnig æ tiðara meðal
kvenna. Auk þess eiga reyk-
ingar þátt i krabbameini i
hálsi, barka og munni. Meðal
þeirra; sem ekki reykja, er
hættan á lungnakrabbameini
ekki nema einn á móti þrjátíu
Svona mjúk og fin eru bifhárin
sem eiga að halda lungunum
hreinum. Við langvinnar reyk-
ingar ónýtast þessi bifhár — og
lungnakrabbamein getur fylgt i
kjölfarið i fyllingu timans.
Hér má sjá dæmi um illkynjað
mein I lungum — það er ljósi
bletturinn efst til vinstri. Orsök-
in er vafalitiö tóbaksreykingar.
Ef tilvöl getur stór skuröaðgerð
bjargað manninum.
Eitthvað verður að hafast að,
þegar menn geta ekki lengur
hreyft sig. Að öðrum kosti gef-
ast menn upp.
þúsundum. Einn af hverjum
tólf stórreykingamönnum
verður sér aftur á móti úti um
lungnakrabbamein, segir
Gunnar Dahlström.
Roskið fólk verður harðast
úti. Þar hafa langvinnar reyk-
ingar haft nægan tima til þess
að vinna sitt verk. En jafn-
framt eykst tiðni þess, að ungt
fólk og fólk á bezta aldri faUi i
sömu gröf. Sumir verða meira
eða minna vanfærir af völdum
tóbaksreykinga, þegar á
fertugsaldri, ja/nvel öryrkjar.
Samt má oft ráða á þessu bót
með tið og tima, ef fólk hættir
reykingum.
— Lungun eru einstakt lif-
færi, segir Gunnar Dahlström,
og að sumu leyti viðkvæmt lif-
færi. Loftið, sem menn anda
að sér, streymirniður i þau og
fer um þau öll, ef þau eru heil-
brigð, og finustu lungna-
blöðrurnr, eru taldar vera um
þrjú hundruð milljónir að tölu
og yfirborð þeirra um sjötiu
ferkilómetrar. Kyk sogast nið-
ur i lungun, þar með talinn tó-
baksreykur, og festist i slimi,
en stöðugar hreyfingar bif-
hára skilar þess upp aftur á
meðan allt er með felldu. Um
tóbaksreykinner-það að segja,
að hann skemmir tiltölulega
fljótt mikið af þessum bifhár-
um og þá setur að mönnum tó-
bakshóstann. Þá eru lungun
að reyna að losna við óhrein-
indi,sem ekki berast burt með
eðlilegum hætti. En af þessum
sifellda hósta leiðir, að við-
kæmar lungnablöðrur springa
eða rifna. Yfirborðið minnkar,
menn verða andstuttir og við-
varandi bólga myndast.
I Sviþjóð hefur verið hleypt
af stokkunum viðtækum
lungnarannsóknum, og eru
slikar rannsóknarstofnanir i
Gautaborg, Lundi, Uppsölum,
Stokkhólmi og Umea. Ný kyn-
slóð sérfræðinga er komin þar
til starfa. Fyrir tiu árum
beindist athygli liffærasér-
fræðinga langmest að hjart-
anu náttúrlega meðfram
vegna þeirra hjartasjúkdóma,
sem reykingar mögnuðu
meðal þjóðarinnar.
Nú beinist athygli mjög að
sjálfu andrúmsloftinu, og þá
engu frekar en tóbaksreykn-
um, sem menn soga niður i
sig, bæði við reykingar og
veru i húsakynnum, þar sem
tóbaksreykur svifur i loftinu.
Jafnframt er lögð siaukin
áherzla á það i Sviþjóð, að
venjur fólks og óvenjur byrja
á heimilinu og þar er ýmist
lagður grundvöliur að hreysti
og heilbrigði eða grafið undan
þeim ómetanlega lifsfarnaði,
sem fólginn er i góðri heilsu.
Nýlegar rannsóknir á
sænskum heimilisvenjum
hafa leitt i ljós, að þar sem
báðir foreldrar reyk ja, og láta
eins og það sé s jálfsagður hlut-
ur, fer 80% barna að reykja á
unga aldri. Við sömu aldurs-
mörk taka ekki nema 10%
barna upp reykingar, þar sem
foreldrar hafa slikt ekki fyrir
þeim.
En hvaða alvara þarna er á
ferðum, geta menn fyrst gert
sér i'hugarlund, ef hugurinn er
látinn hvarfla fram i timann —
til þesstima, þegar lungun af-
bera ekki lengur tóbaksreyk-
inn, til þess tima, þegar hjart-
anu hefur verið ofboðið.
— Þetta hafa verið mikl-
ar manníórnir segir Gunnar
Dahlström, og þetta verða enn
miklar mannfórnir. En ég
leyfi mér samt að trúa þvi, að
einhver tima verði þáttaskil.
Það er svo fráleitt, að fólk
fórni heilsu sinni eins og við
verðum vitni að hér i Sviþjóð,
og raunar um flest lönd, að
það hlýtur að koma að þvi, að
fólk sjái að sér. Fyrir tiltölu-
lega skömmum tima vissi fólk
ekki, hvaða usla tóbaks-
reykurinn olli. Enn lengur var
reyntað bera i bætifláka fyrir
sigaretturnar, og tóbaksverk-
smiðjurnar þóttust alltaf vera
að finna eitthvað upp, sem
gerði þær litt skaðlegar. Nú
vita allir, hver einasti maður,
að þetta var blekking, gróða-
bragðfégráðugra manna, sem
börðu höfðinu.við steininn, af
þvi að gróðalind þeirra sjálfra
var i húfi.
Enginn getur gengið þess
lengur dulinn hvers kyns er.