Tíminn - 20.10.1978, Qupperneq 5

Föstudagur 20. október 1978
5
Sigurður Sigurðsson
dýralæknir:
Riðuveiki í
sauðfé á íslandi
Um fátt hefur meira verið rætt að undanförnu en
riðuveiki i sauðfé og fyrirhugaðan niðurskurð á
sýktu fé.
Sauðfjársjúkdómanefnd hefur skilað áliti til land-
búnaðarráðherra um aðgerðir sem miða að þvi að
hefta útbreiðslu veikinnar, og væntanlega tekur
rikisstjórn tslands endanlega ákvörðun um það
hvað gert verður i þessu máli innan skamms.
Sú greinargerö sem hér birtist
er tekin saman af Siguröi Sig-
urössyni dýralækni sem sæti á I
Sauðfjársjúkdómanefnd, og sýnir
hún á fróðlegan hátt útbreiðslu og
upphaf riðuveiki á Islandi i sögu-
legu samhengi.
Almennt um riðuveiki:
Þekking á smitefninu er ófull-
komin. Hér er um smitandi
taugasjúkdóm að ræða. Geitur
taka veikina einnig, en veikin
hefur þó aðeins fundist i sauöfé
hérlendis.
Smitefnið er óþekkt en taliö
veirukyns. Þaö er mjög lifseigt,
þolir m.a. suðu og sótthreinsiefni
af ýmsu tagi.
Sjúkdómurinn er mjög alvar-
legs eðlis: kvalafullur, ólækn-
andi, langvinnur, lyf til að fyrir-
byggja eru engin til og ekki próf
til aö tina úr hjörðunum smit-
bera, áöur en einkenni sjást. Smit
getur oröið frá kindum sem heil-
brigöar virðast nokkru áður,
jafnvel löngu áður en á þeim sér.
Hið breytta eöli, sem þessi sjúk-
dómur sýnir á siðustu árum, þ.e.
mun meira smitnæmi en áöur
var, hefur margfaldaö hættuna af
hans völdum frá þvi sem áöur
var. Ætla má að tala sýktra bæja
hafi tvöfaldast síðustu 6-8 árin.
Varlegt er að ætla, að 200 sýktir
bæir séu á landinu öllu.
Veiki þessi er þekkt erlendis og
alls staöar litin alvarlegum aug-
um.
garnaveikinnar. Þetta dugði ekki
til að útrýma veikinni (riöu). Hún
kom aftur upp á nokkrum bæjum,
þar sem hún hafði verið landlæg,
einnig á þeim svæðum, sem fjár-
laust var. Þetta urðu mikil von-
brigði en þess er að geta, aö viö
niðurskurðinn hreinsaöist veru-
lega til og fækkaöi mjög riðubæj-
unum. En veikin hlaut að hafa
geymst þar sem hún kom aftur
upp. Frá 1949 og fram á þennan
dag, hefur riðuveiki verið aö siga
út um þetta sama svæöi, en farið
mjög hægt. Svo virðist þó sem
breyting sé að verða vestast á
svæðinu. A þessu ári fannst fyrsti
bær með riðuveiki 1 Vestur-Húna-
vatnssýslu I Þverárhreppi. Einn-
ig er útbreiðsla vestan Vatna.
(Gamla svæöiö (fyrir 1946) og út-
linur núverandi svæðis táknaðar
með strikum upp/niöur en
skyggðir þeir staöir þar sem
veikin hefur verið sérlega virk á
seinni árum.)
Barðaströnd:
Riðuveiki fannst á Barðaströnd
1953. Þar hefur hún einnig farið
hægt yfir, og ekki náð að breiöast
út um allan hreppinn á þessum 25
árum og ekki með vissu fundist
utan hans. Grunur hefur þó vakn-
að um einn bæ i Reykjarfjarðar-
hreppi. Hann fékkst ekki afsann-
aður aö fullu. Sé svo, er skýring
nærtæk. Samgangur í Múlahreppi
býöur heim smiti. Óþekkt er
hvernig veikin barst til Vest-
fjarða.
Skjálfandahólf:
Veikin hefur fundist f Keldu-
hverfi (1972). Þar fór hún geyst
og gripiö var til niöurskurðar, án
árangurs. Veikin hefur nú breiðst
um allt Kelduhverfi austanvert.
Fimm nýir bæir taldir í haust.
Veikin fannst á Húsavfk 1973.
Hefur e.t.v. verið komin áöur eða
aö sama sýking sé á báðum stöð-
um en siöan haföi veikin borist
meö fjársölu til Tjörness. 1
Skútustaöahreppi fannst veikin
1973, þar aðeins á einum bæ og
hefur ekki breiðst út. 1 ABaldal
haföi veikin borist meö fjársölu af
Tjörnesi, en nú I haust fannst
riðuveiki enn innar i Dalnum á
stóru fjárbúi. Horfurnar verða
þvi aö kallast Iskyggilegar, en
tólfunum kastar, þegar til
Austurlands kemur.
RlÐUVE'iKI %'l8
Upphafið á íslandi:
Talið er aö riöuveiki hafi borist
til Islands fyrir réttum 100 árum
með hrút af ensku kyni, sem flutt-
ur var til Skagafjaröar.
Sigurður E. Hliðar, dýralæknir
athugaöi veikina árið 1912 á veg-
um stjórnvalda. Hann telur veik-
ina þá kunna nyrðra rúm 30 ár og
að hún hafi breiðst út frá Skaga-
firði.
Fram til fjárskipta virtist veik-
in helst breiöast út með fjárkaup-
um. Hún komst vestur til Vatns-
dals og austur fyrir Eyjafjörð.
Veikin var ekki talin smitandi
lengi vel, en greinilegt að hún
lagðist misþungt á fjárstofna. —
Hún var þvi af mörgum talin arf-
geng veiki.
Veikin olli verulegu tjóni i viss-
um sveitum en venjulega á mjög
fáum bæjum, en brátt fyrir mjög
mikinn samgang sauðfjár milli
héraöa, áður en Sauðfjárveiki-
varnagiröingar voru girtar, og
enn meiri samgang innan sveitar
viö riðubæina, breiddist hún ekki
út sem smitsjúkdómur svo
athygli vekti. Þrátt fyrir þaö, að
þúsundir f jár úr héruðum aðliggj-
andi riðusvæðinu gengju sumar-
langt og sumar eftir sumar með
fé af sýktum svæðum og kæmust i
nána snertingu i fjárrekstrum,
réttum og húsum, eru þess engin
dæmi að veikin hafi t.d. borist til
Borgarfjarðar eða Arnessýslu.
Mið-Norðurland:
Arið 1912 er fyrsta skipulega
athugun gerö á riðuveiki. Ariö
1946 er alvarleg tilraun gerö til
útrýmingar mæðiveiki á þessu
svæði og jafnframt riðuveiki.
Arin 1947-1949 fóru fram fjár-
skipti á þessu svæði, fjárlaust var
eitt ár á hluta svæðisins vegna
Akranes:
Riðuveiki fannst þar 1958 hjá
tveim fjáreigendum. SIBan barst
hún á eittfjárbú við Akranes. Hún
hefur litið gert sin vart um skeið
Reykjavik:
Riðuveiki varð fyrst vart I
Reykjavik 1968. Hún hefur nú
veriö staöfest þar hjá 7 fjáreig-
endum. Þeir eru flestir eöa hafa
verið meö fé sitt I Fjárborginni.
Einn þeirra var þó meö fé sitt I
Kópavogi á mörkum Reykjavik-
ur. Þrátt fyrir mikinn samgang
hefur dreifing verið hæg eins og á
fyrrnefndum stööum. Nýlega er
veikin þó komin upp i ölfusi á
einum bæ og á þessu ári fannst
hún hjá tveim fjáreigendum I
Hveragerði. Veikin er nú komin
háskalega nærri varnargirðingu
sem er I molum. Samgangur
sauöfjár er litt heftur af giröing-
um, yfir ölfusá, Sog, Þjóðgarður
og girðingar ofan hans, sem
Landgræöslan hefur tekiö að sér
eru vægt sagt i ófullkomnu á-
standi. Vegna girðingarleysis
viröa fjáreigendur ekki bann við
flutningi yfir varnarlinu þessa.
Allt Suöurland er framundan og i
hættu fyrir riðuveiki. Sama má
segja um varnarlinu úr Hvalfiröi
i Þórisjökul. Hún er að miklu leyti
illa komin vegna elli og vanefna
siöustu ára. Vesturlandi er ógnaö
áður en varir. Æskilegt væri að
hvetja og styðja þær rikisstofnan-
ir, sem hlut eiga að máli til þess
að láta endurbót á Þjóðgarösgirö-
ingu og Bláskógalinu ganga fyrir
öðrum viðfangsefnum næsta vor.
Óvist er hvernig veikin barst, en
miklir heyflutningar hafa átt sér
stað af öðrum landshlutum til
Reykjavikur.
Austurland:
Veikin fannst fyrst á Borgar-
firöi eystra og skömmu siöar á
Norðfiröi (1970 og 1971). Ot-
breiðsla hefur verið uggvænlega
hröð og tjón mikiö i þessum sveit-
um báðum. Til Breiödals barst
veikin frá Borgarfiröi eystra,
mun jafnvel hafa veriö flutt fé
þaöan til Breiðdals eftir að veikin
var kunn þar. Er nú komin aö
sögn á 8 bæi, en staöfest á 4 enn
sem komiö er. Svæðið allt sunnan
Breiödals er I bráöri hættu.
Til Fáskrúðsfjarðarhrepps
berst veikin frá Noröfirði meö
fóörafé og viö samgang á næsta
bæ við og liklegt er aö þriðji bær-
inn sé á döfinni. A Brú á Jökuldal
fannst veiki i einni kind s.l. vor,
en svo er að skilja sem 8-10 kindur
hafi sést með grunsamleg ein-
kenni I haust. Þar af hefur veikin
veriö staöfest I þremur.
Riðuveiki getur haft....
Nú eru að verða þau þáttaskil
með þennan sjúkdóm, sem hér
hefui- verið I 100 ár án þess aö
breiðast mjög út, að hann hefur
sýnilega breytt sér og er nú mun
næmari og jafnvel skæðari á ein-
stökum bæjum en áður var. Eink-
um er þetta áberandi austan
lands, en einnig i Kelduhverfi og
austast I S-Þing. Haldi fram sem
horfir og verði ekki tekið til öfl-
ugri aögeröa en beitt hefur verið,
er hætt viö þvl, að þessi sjúkdóm-
ur einn geti haft veruleg áhrif á
suaöf járbúskap landsmanna áður
en langt liöur. A meöfylgjandi
korti má sjá hina uggvænlega
hröðu útbreiðslu siðustu árin.
Snjólausar
gangstéttir
Gangstéttir, innkeyrslur og götur með
POLYBUTEN-plaströrlögnum
Nýtið frárennslivatnið frá hitaveitunni.
25. nim POLYBUTEN rör eru fyrirliggj-
andi.
C£gmna,i SfygeÍMan k.f
Suðurlandsbraut 16. R. S: 35200