Fréttablaðið - 19.04.2007, Qupperneq 16

nær og fjær
„ORÐRÉTT“ Of þungt popp fyrir Einar Bárðar
Þar fór töfralausnin Nei, þarna er hún
Forvörslu við landnáms-
skálann við Aðalstræti
er nú að mestu lokið en
fornleifafræðingar þurftu
að leggja höfuðið í bleyti
og grípa til nýstárlegra
aðferða til að bjarga hon-
um frá glötun. Gestir og
gangandi geta litið við á
Landnámssýningunni í dag
og kynnt sér hvernig að var
staðið og hvernig til tókst.
Skálinn, sem fannst syðst við Aðal-
stræti árið 2001, er um 1100 ára
gamall, frá þeim tíma þegar menn
námu fyrst land í Reykjavík. Torf-
ið í honum var því komið vel til ára
sinna og mátti við litlu hnjaski án
þess að brotna niður og verða að
dufti. Því var ljóst að til að varð-
veita skálann varð að finna leið til
að koma í veg fyrir niðurbrot
torfsins. Í þeim tilgangi var fyrir
þremur árum leitað til Per Thorl-
ing Hadsund og Jannie Amsgaard
Ebsen, forvarða við Nordjyllands
Historiske Museum. Eftir að hafa
brotið heilann um hvernig best
væri að varðveita skálann komust
þau að nýstárlegri lausn sem ekki
hefur verið notuð við varðveislu
torfrústa áður svo vitað sé.
„Þetta var mikil áskorun,“ segir
Per. „Við þurftum að finna leið til
að styrkja torfið en litur rústar-
innar þyrfti að vera sem næst
óbreyttur og bindiefnið að vera
nógu gljúpt til þess að raki jarð-
laganna undir rústinni gæti gufað
upp í gegnum torfið.“
Eftir margar tilraunir með ýmis
bindiefni datt Per niður á lausn-
ina: efni sem ber hið þjála heiti
tetraethylsilikat og hefur verið
notað um árabil til forvörslu högg-
mynda og húsa úr steini. „Það
hafði hins vegar aldrei áður verið
notað á torf og við vissum því ekki
hvort það myndi virka,“ segir
Jannie. „En eftir mýmargar til-
raunir sýndist okkur að það myndi
bera árangur. Ómeðhöndlað torf
molnar við lítið átak en eftir að
hafa verið úðað með tetraethylsi-
likat er það mjög hart,“ segir hún
og réttir blaðamanni grjótharðar
kleinur, klósettpappír og visku-
stykki sem hafa verið úðuð með
efninu til að sýna fram á áhrif
þess.
Bindiefninu var úðað á skálann í
þremur umferðum og lauk þeirri
síðustu fyrir skemmstu og for-
vörslu skálans því að mestu lokið,
en hún var ekki með öllu hættu-
laus. „Bindiefnið er ekki baneitrað
en við notuðum það í svo stórum
skömmtum að við þurftum að
klæðast eiturefnabúningum og
vera með súrefnisgrímur meðan á
vinnu stóð. En torfið er hættulaust
eftir að það hefur harðnað.“
Að sögn Per og Jannie reka
verkefni á borð við þetta ekki oft á
fjörur fornleifafræðinga, til að
mynda er það mjög dýrt og óal-
gengt að menn vilji kosta miklu til
við varðveislu torfbæja. „Þetta er
mikil vinna og tetraethylsilikat er
mjög dýrt,“ segir Jannie. „Hver
lítri kostar um þúsund krónur og
við höfum notað um það bil tólf
þúsund lítra. Í ljósi þess hversu
merkilegur þessi skáli er og
hversu mikið menningarlegt gildi
hann hefur fyrir íslensku þjóðina
voru menn reiðubúnir að kosta
miklu til. En mér þykir ólíklegt að
við eigum eftir að taka þátt í jafn
viðamiklu verkefni í náinni fram-
tíð.“
Per bætir við að fyrir fornleifa-
fræðing sé þetta næstum eins og
að vera krakki í sælgætisbúð.
„Þetta hefur verið skemmtileg
vinna og lærdómsrík, til dæmis
höfum við gert margar tilraunir
með þetta bindiefni og uppgötvað
nýja möguleika þess sem eiga lík-
lega eftir að nýtast í fornleifa-
fræði. Og ekki síst ánægjulegt að
fá að taka þátt í að varðveita jafn
merkilega fornleif og þessi skáli
er.“
Skálinn hefur verið til sýnis á
Landnámssýningunni 871+/2 frá
því í fyrra. Ókeypis er á sýning-
una í dag og munu fornleifafræð-
ingarnir flytja fyrirlestra á ensku
um forvörsluna. Fram að þessu
hafa hátt í 30 þúsund manns séð
sýninguna sem var á dögunum til-
nefnd til evrópsku safnaverðlaun-
anna, European Museum of the
Year Award, fyrir árið 2008.
Nammibúð fyrir fornleifafræðinga
Umhverfisþátt-
urinn skoðaður