Fréttablaðið - 19.04.2007, Blaðsíða 64

M
álefni Írana
hafa verið í
fréttum upp
á síðkastið,
ekki síst vegna
bresku sjólið-
anna fimmtán sem Íranar tóku
höndum fyrir nokkru og hafa nú
látið lausa. Sigurður M. Magnús-
son, formaður Geislavarnanefndar
Alþjóðakjarnorkumálastofnunar-
innar, hefur fylgst með þessum
málum og segir að Íran hafi orðið
uppvíst að því að uppfylla ekki
þær kröfur sem gerðar séu um
bann við útbreiðslu kjarnavopna.
189 ríki hafa undirritað samn-
ing þar að lútandi og er Íran eitt
þeirra. „Íranar virða ekki þennan
samning,“ segir Sigurður.
Markmiðið með samningnum
er að koma í veg fyrir útbreiðslu
kjarnavopna og gera samtím-
is öllum ríkjum kleift að hagnýta
sér kjarnorku í friðsamlegum til-
gangi. Samningurinn felur í sér að
Alþjóðakjarnorkumálastofnunin
hefur víðtækt umboð til að fylgj-
ast með því að aðildarríkin standi
við skuldbindingar sínar. Þær fela
meðal annars í sér að veita upp-
lýsingar um alla starfsemi sem
tengist kjarnorku og tilkynna um
allar rannsóknir og þróunarvinnu
þegar á hönnunar- og undirbún-
ingsstigi.
„Íran hefur rétt á því að hagnýta
kjarnorkuna í friðsamlegum til-
gangi eins og önnur aðildarríki.
Brot Írana felst fyrst og fremst
í því að hafa ekki sagt frá fyrir-
ætlunum sínum. Árið 2003 kom
í ljós að þeir höfðu kerfisbund-
ið leynt upplýsingum um kjarn-
orkuuppbyggingu sína í tíu til tólf
ár. Ef þeir hefðu veitt þessar upp-
lýsingar á sínum tíma er spurn-
ing hvort þeir væru taldir vera
að brjóta samninginn í dag. Til að
gera illt verra hafa Íranar verið
mjög tregir til að verða við kröf-
um Alþjóðakjarnorkumálastofn-
unarinnar um upplýsingar og
að heimila nauðsynlegt eftirlit,“
segir hann.
Starfsemi Írana á sviði kjarn-
orku er þess eðlis að þeir geta
stigið skrefið til fulls og hagnýtt
tæknina til þess að smíða kjarna-
vopn. „Þar stendur kannski hnífur-
inn í kúnni. Mikil tortryggni ríkir
á báða bóga vegna þess að Íranar
leyndu upplýsingum með kerfis-
bundnum hætti í langan tíma og
þráast svo við að veita umbeðn-
ar upplýsingar og heimila eftir-
lit. Síðan er þetta pólitískt því að
ástandið í Mið-Austurlöndum spil-
ar stórt hlutverk.“
Þegar ríki brýtur ákvæði samn-
ingsins um bann við útbreiðslu
kjarnavopna ber stjórn Alþjóða-
kjarnorkumálastofnunarinnar að
grípa tafarlaust inn í og krefjast
þess að fá umbeðnar upplýsingar.
Ef þær eru ekki veittar á að vísa
málinu til Öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna. Frá árinu 2003 hefur
verið reynt að fá nauðsynlegar
upplýsingar en án árangurs og
því var málinu vísað til Öryggis-
ráðsins á síðasta ári. Öryggisráð-
ið hefur krafist þessara upplýs-
inga og að Íranar hætti tafarlaust
þeirri starfsemi sem deilurnar
snúast um en Íranar láta það sem
vind um eyru þjóta.
„Þeir hafa verið með yfirlýsing-
ar mjög nýlega um að þeir hafi
náð mikilvægum áfanga í auðgun
úrans og séu farnir að geta auðgað
úran í stórum stíl en það veit eng-
inn hvert innihaldið í þessum yfir-
lýsingum er eða á hvaða stigi það
er,“ segir Sigurður. „Íranar segj-
ast hafa fullan rétt til að gera það
sem þeir eru að gera og færa má
rök fyrir því að svo sé. Það breyt-
ir hins vegar ekki því að þeim bar
á sínum tíma skylda til þess að láta
vita af því sem þeir voru að gera
og leyfa Alþjóðakjarnorkumála-
stofnuninni að hafa eftirlit með
því.“
Íranar eru með úran í jörðu og
reyna nú að vinna úranið, auðga
það þannig að hægt sé að nota það
sem brennsluefni í kjarnaofna.
Sigurður segir að stórt skref sé frá
því að geta auðgað úran til notkun-
ar sem brennsluefni í kjarnaofna
í það að auðga úran í það miklu
magni að hægt sé að nota það í
kjarnasprengju. Íranar eigi mikið
verk fyrir höndum þar til þeir eigi
kjarnorkuvopn.
„Eitt er að geta auðgað úran
í þeim mæli að hægt sé að nota
það í sprengju. Annað er að búa
til sjálfa sprengjuna og þannig
búnað að hægt sé að framkalla
sprengingu,“ segir hann. „Eitt er
að geta gert tilraun við ákveðnar
aðstæður sem hægt er að stjórna,
annað er að vera með vopn sem
hægt er að sprengja. Þriðja skref-
ið er síðan hvernig vopnið er flutt.
Þróa þarf eldflaugar sem geta
borið þessi vopn og síðan þarf
að tengja saman eldflaugina og
vopnið og geta sent flaugina með
sprengjunni á skotmarkið og láta
hana springa þar.“
Sigurður bendir á að Íransforseti
hafi dregið helförina í efa og talað
um að þurrka Ísraelsríki af yfir-
borði jarðar. Þessi ummæli hafa
skiljanlega valdið titringi. Ísraels-
menn óttast það sem getur gerst
ef Íranar koma sér upp kjarna-
vopnum. Sigurður segir að fræði-
lega sé hægt að ráðast inn í Íran
til að reyna að koma í veg fyrir að
Íranar komi sér upp kjarnavopn-
um. Slík innrás myndi setja allt í
bál og brand í þessum heimshluta.
Hann bendir á að Ísraelsmenn
geti líka gert loftárásir á kjarn-
orkustöðvar í Íran en þær séu
mjög dreifðar, lítið vitað um stað-
setningu þeirra og fjölda og talið
að þær mikilvægustu séu neðan-
jarðar. „Til eru sprengjur sem eru
mörg þúsund kíló að þyngd og sér-
staklega hannaðar til þess að bora
sig ofan í jörðina og springa þar.
Þessar sprengjur hafa Ísraels-
menn fengið frá Bandaríkjamönn-
um. Vitað er að þeir ráða líka yfir
mjög öflugum flugher. Hins vegar
er ekki einfalt að sjá fyrir sér að
þeir geti framkvæmt aðgerð af
þessu tagi þannig að hún takist,“
segir hann og bætir við að erfitt
sé að sjá að hægt sé að leysa þetta
mál með valdi.
Reynt hefur verið að leysa
ágreininginn við Írana með samn-
ingaleiðinni. Sigurður telur að
Íranar hafi verið slungnir í þeim
viðræðum og dregið stórveldin
og Evrópuþjóðirnar á asnaeyrun-
um. „Þeim hefur tekist að spila
mjög vel á þá sundrungu sem er
meðal ríkja heimsins. Banda-
ríkjamenn hafa verið herskáir
en Evrópumenn mildari og viljað
reyna samningaleiðina til þrautar.
Rússar hafa hins vegar dreg-
ið lappirnar, af því að þeir hafa
selt Írönum mikið af því sem þeir
þurfa í sín kjarnorkuver og hafa
því hagsmuna að gæta.“
Klukkan tifar og tíminn vinnur
með Írönum sem halda ótrauðir
áfram kjarnorkuáætlunum sínum
og færast stöðugt nær því að geta
auðgað úran í svo miklu magni að
þeir geti framleitt kjarnavopn.
„Þeir segja sjálfir að þeir séu ein-
göngu að þessu í friðsamlegum til-
gangi og að öll þeirra starfsemi
miði að því að geta hagnýtt kjarn-
orkuna til rafmagnsframleiðslu.
Hins vegar eru þeir grunaðir um
græsku því óumdeilt er að þeir
hafa brotið samninginn og upp-
fylla ekki skuldbindingar sínar,“
segir Sigurður.
Þó að Alþjóðakjarnorkumála-
stofnunin hafi heimild til að ganga
úr skugga um að engin önnur
kjarnorkustarfsemi sé í Íran en
Íranar hafa tilkynnt um þá hafa
Íranar ekki undirritað þann hluta
samningsins. Þeir hafa sent bréf
til Alþjóðakjarnorkumálastofn-
unarinnar þar sem þeir segjast
heimila eftirlit eins og þeir hefðu
undirritað samninginn en þegar til
á að taka hafa þeir ekki leyft það
og því er umfangið á kjarnorku-
áætlun þeirra ekki þekkt.
„Ekki liggja fyrir nægileg-
ar upplýsingar til að staðfesta að
ekki sé önnur kjarnatengd starf-
semi í landinu en Íranar segja frá.
Enginn treystir því sem þeir segja
vegna þess hvað þeir draga lapp-
irnar og hafa leynt miklu lengi.
Inn í þetta blandast svo heimsmál-
in og ástandið í þessum heimshluta
þannig að það er bara skelfileg
tortryggni á báða bóga. Hún stig-
magnast og Íranar nota ástandið
í pólitískum tilgangi, taka frum-
kvæði og verða leiðandi í sínum
heimshluta,“ segir Sigurður M.
Magnússon.
Tortryggnin í garð Írana eykst
Tortryggnin í garð Írana eykst og stöðugt verður meiri hætta á átökum þar sem samningaviðræður skila litlu. Íranar eru
grunaðir um að reyna að koma sér upp kjarnavopnum og nýta sér stöðu sína til að verða leiðandi í Mið-Austurlöndum.
Sigurður M. Magnússon er formaður Geislavarnanefndar Alþjóðakjarnorkumálastofnunarinnar. Guðrún Helga
Sigurðardóttir ræddi við hann um kjarnorkuuppbygginguna í Íran.
Þeim hefur tekist að
spila mjög vel á þá
sundrungu sem er
meðal ríkja heims-
ins. Bandaríkjamenn
hafa verið herskáir
en Evrópumenn
mildari og viljað
reyna samningaleið-
ina til þrautar.