Fréttablaðið - 09.05.2007, Síða 34

Helgi Viborg, sálfræðingur og deildarstjóri hjá Reykjavík-
urborg, sér ástæðu til að viðra
skoðanir sínar á stöðu geðheil-
brigðisþjónustu við börn og ungl-
inga í Fréttablaðinu 6. maí sl. Til-
efnið virðist svör mín við spurn-
ingum blaðamanns þessa blaðs
sem birtust 23. apríl, um að gera
megi ráð fyrir að árlega þurfi
5% barna á sérhæfðri þverfag-
legri geðheilbrigðisþjónustu að
halda og að slík þjónusta sé í eðli
sínu forvarnarstarf. Nauðsyn-
legt er að upplýsa lesendur um
staðreyndir en ég sé ekki ástæðu
til að elta ólar við persónulegar
skoðanir Helga.
Rannsóknir á útbreiðslu
geðraskana hjá börnum hér á
landi eru fáar en mikilvægar.
Þannig kom fram í merkri rann-
sókn Sigurjóns Björnssonar sál-
fræðings á 1.100 fimm til fimmt-
án ára börnum um miðjan sjöunda
áratug síðustu aldar að 18,8%
þeirra áttu við alvarlegar sálræn-
ar truflanir að stríða. Rannsókn
Helgu Hannesdóttur barnageð-
læknis frá árinu 2002 sýndi að út-
breiðsla geðrænna einkenna hjá
börnum og unglingum hér á landi
var svipuð og í Hollandi, Þýska-
landi og Bandaríkjunum. Loks
má nefna nýlega niðurstöðu rann-
sóknar Barnarannsókna á hópi
317 fimm ára barna sem sýnir um
10% algengi geðraskana í þeim
hópi.
Frumgreining á vanda barna
með hamlandi frávik í hegðun eða
líðan ásamt viðeigandi inngripum
þarf að fara fram í nærumhverfi
þeirra og á vegum þess sveitar-
félags sem foreldrarnir greiða
sitt útsvar. Það ræðst síðan ekki
síður af þeirri faglegu þjónustu
sem í boði er en alvarleika vand-
ans hversu stór hluti þessara
barna fær sérhæfðari þjónustu
en hin 79 sveitarfélög landsins og
heilsugæslan er
fær um að veita.
Má hér nefna
biðlista einka-
rekinnar sér-
fræðiþjónustu
fagaðila, Mið-
stöðvar heilsu-
verndar barna
og stofnana rík-
isins, sérstak-
lega LSH.
Að miða þörf fyrir úrræði við
prósentutölur er ein en að ýmsu
leyti gölluð leið. Norsk heilbrigð-
isyfirvöld fóru þá leið í lok síð-
ustu aldar að miða við að 2%
barna gætu fengið þverfaglega
barnageðlæknisfræðilega þjón-
ustu á ári hverju en hækkuðu
síðan viðmiðið í 5%. Frá aldamót-
um hafa árlega komið til meðferð-
ar á BUGL um fjögur hundruð ný
tilfelli barna á aldrinum 5 til 17
ára. Þó flest þessara barna fái úr-
lausn síns vanda í göngudeildar-
þjónustu á fáum mánuðum þarf
hluti þessa hóps á eftirfylgd deild-
arinnar að halda til margra ára
og einstaka allt upp í tvítugt. Ef
heilsugæslan og þjónusta sveit-
arfélaganna, auk einkareknu sér-
fræðiþjónustunnar væri öflugri
í að taka við málum frá BUGL
til eftirfylgdar yrði auðveldara
fyrir deildina að taka við nýjum
málum og minnka biðlista. Ekki
er enn hægt með áreiðanlegum
hætti að mæla hversu stóru hlut-
falli BUGL sinnir árlega í heild en
áætla má hlutfall nýrra mála um
0,6–0,8 % af heildarfjölda barna.
Hvort þetta hlutfall á að vera eitt,
tvö eða fimm prósent þarf að taka
mið af því sem við vitum um út-
breiðslu og alvarleika geðraskana
barna og þörfinni fyrir þverfag-
legum greiningar- og meðferðar-
úrræðum.
Ekki veit ég hvernig þjónustu-
miðstöð Reykjavíkurborgar í
Miðgarði skilgreinir forvarnar-
vinnu en get upplýst að slík vinna
er grundvallaratriði í barna- og
unglingageðlækningum. For-
vörnum er ekki eingöngu ætlað
að draga úr nýgengi geðraskana
heldur einnig að minnka afleiðing-
ar þeirra til skemmri eða lengri
tíma hjá þeim sem veikjast. Sýnt
hefur verið fram á að á barnsaldri
sérstaklega, geta tiltekin með-
ferðarúrræði, til dæmis lyfjameð-
ferð við ofvirkni (ADHD),ver-
ið ábatasöm hvað varðar starfs-
færni í námi, jafnaldratengsl og
líðan barns og fjölskyldu þess,
auk þess að draga úr áhættu á
misnotkun vímuefna og afbrot-
um. Rannsóknir hafa líka sýnt
að sum úrræði geta verið gagns-
laus eða jafnvel skaðleg og má í
því samhengi nefna stofnanavist-
anir barna sem ekki lúta ströngu
faglegu eftirliti. Það er því lykil-
atriði að geta greint á milli gagn-
semi, gagnsleysis og skaðsemi
þeirra úrræða sem börnum með
geðraskanir kann að bjóðast en til
þess þarf faglega þekkingu.
Vegna fullyrðinga deildar-
stjórans um lyfjanotkun barna
bendi ég á skýrslu sem Anders
Milton og David Eberhard unnu
fyrir heilbrigðisráðuneytið á síð-
asta ári og birt er á vef þess og
fjallar meðal annars um notkun
lyfja við ADHD hjá börnum hér
á landi. Þar segir að lyfjameð-
ferð við ADHD hjá börnum hér
á landi sé í samræmi við alþjóð-
lega faglega þekkingu. Ef deild-
arstjórinn hefur áhyggjur af of-
notkun lyfja við geðröskunum
skjólstæðinga sinna ætti hann að
leita með þær áhyggjur til land-
læknis sem hefur eftirlit með
störfum lækna.
Að lokum, í ljósi þekkingar
Helga Viborg á starfsemi BUGL,
er honum og samstarfsfólki hans
í þjónustumiðstöð Reykjavíkur-
borgar í Miðgarði hér með boðið
til kynningar á faglegu starfi
deildarinnar við fyrsta hentug-
leika.
Höfundur er yfirlæknir Barna-
og unglingageðdeildar LSH
(BUGL).
Deildarstjóra Miðgarðs svarað
1. Einstaklingar í að minnsta einum
af þremur hópum Rúmena ætluðu
að vinna hér svart.
2. Hóparnir gátu þó augljóslega ekki
framfleytt sér.
3. Enda eru þeir betlarar.
4. Og sváfu í almenningsgörðum.
5. Þá hafa „svona hópar“ oft verið
undanfarar glæpagengja í ná-
grannalöndunum.
6. Lögregla í nágrannalöndunum
segir raunar að „svona hópar“
séu oft beinlínis sendir af glæpa-
gengjum.
7. Verslunareigendur höfðu kvart-
að yfir ónæði af fólkinu og tónlist
þess.
Þetta eru þær skýringar sem lög-
regla gefur í fjölmiðlum á þeirri
ákvörðun að gefa 21 karli, konu og
barni flugmiða „heim“. Öll þáðu þau
flugmiðann og fóru „sjálfviljug“, að
meðtöldum þeim sem höfðu lent á
landinu daginn áður. Lögreglu þótti
brýnt að árétta þetta: þau fóru sjálf-
viljug en var ekki „vísað úr landi“
– en um leið er skýrt tekið fram að
lagaheimildir til brottvísunar hafi
þó verið til staðar.
Í samtölum við fjölmiðla virðist
fulltrúum lögreglu hins vegar hafa
láðst að nefna þessar lagaheimild-
ir. Nú er ljóst að tekjur Rúmenanna
af „böski“ – því að spila tónlist á al-
mannafæri gegn frjálsum framlög-
um vegfarenda, sem er annað en að
betla – hefðu aldrei orðið himinháar.
Raunar trúlega ekki farið yfir skatt-
leysismörk. Á mælistiku fjármála-
hverfisins þar sem lögreglan er
nú til húsa heitir það kannski ekki
framfærsla – en þó er varla hvort
tveggja skæður vandi í senn, að
tekjur Rúmenanna séu lágar og að
þær séu svartar. Afsakið, að tekjur
þeirra yrðu lágar og svartar, því hér
var um ætlaðan ásetning að ræða,
en ekki unninn glæp.
Ummæli um reynslu annarra af
„svona hópum“ vildu fulltrúar lög-
reglu sjálfsagt
aldrei hafa misst
út úr sér. Eða
hvort á lögreglan
við fátæklinga
almennt, þegar
hún vísar til
„svona hópa“,
eða sígauna sér-
staklega?
Þá standa eftir
þeir tveir liðir úr
skýringum lögreglu í fjölmiðlum,
að fólkið hafi sofið í almennings-
görðum og valdið verslunareigend-
um ónæði. Ég þekki ekki lög um al-
menningsgarða, hér getur þó verið
að lögregla vísi til hugmynda um al-
menna reglu, sem ekki ber að raska.
Ef sýnt þótti að hver ein og ein-
asta manneskja úr hópunum þrem-
ur hefði brotið lög svo kallaði á af-
skipti lögreglu (enda stafaði ógn af
svefni fólksins), hví var þá ekki lögð
fram kæra? Hví voru þau ekki færð
í fangaklefa eða í allra versta falli
vísað úr landi?
Sé hin raunverulega ástæða þess
að ríkissjóður greiddi fyrir flug-
miða fólksins „heim“ það ónæði
sem verslunareigendur urðu fyrir,
vil ég minnast á ónæðið sem versl-
unareigendur í landinu hafa vald-
ið mér. Mér finnst ég engan frið fá
fyrir ásælni þeirra í peninga mína.
Verði slík ábending til þess að lög-
reglan sendi alla verslunareigend-
ur sjálfviljuga burt úr landinu má
líklega segja að hér sé í gildi ein-
hvers konar almenn regla. Slík
regla, að senda burt héðan alla sem
einhverjum öðrum finnst ónæði af,
væri hreint dásamlega fráleit en
hún væri þó almenn regla. Þá væri
ekki hægt að saka opið lýðræðisríki
sem stærir sig af toppsæti á listum
yfir frjálsustu samfélög heims, um
að handvelja einstaklinga inn og út
úr landinu eftir geðþótta embættis-
manna og annarra handhafa ríkis-
valds.
Til er orð yfir ríki þar sem lög-
regluyfirvöldum líðst að skipa fólki
fram og aftur, helst einmitt „sjálf-
viljugu“, eftir geðþótta, til að fram-
fylgja óljósum, jafnvel óskrifuðum
reglum og vilja yfirvalds. Þar er
lagarammi oft nógu víður til að yf-
irvöld geta í hverju fótmáli ákveð-
ið að aðhafast eða aðhafast ekki, og
beita sem viðmiði óljósum, jafnvel
óskrifuðum reglum, sem aldrei þarf
að nefna upphátt. Á 20. öld komu
slík ríki ýmsum minnihlutahópum
í glöggan skilning um þeirra eigin
vilja til að vera annars staðar. Orðið
yfir slík ríki felur í sér of forkast-
anlega lýsingu á stjórnarfari til að
nefna það í samhengi við Ísland á
fallegum vordegi, rétt fyrir kosning-
ar. Ef skýr, almenn regla er að baki
hreppaflutningunum, regla sem lög-
reglunni láðist einfaldlega að nefna
– fullnægjandi, siðleg og knýjandi
lagastoð þess að sannfæra 20 tónlist-
armenn og eitt barn um að fara sjálf-
viljug úr landi með hljóðfærin sín –
regla sem er ekki skömm að nefna
á nafn og greinir tilfelli þeirra með
afgerandi hætti frá þeim, til dæmis,
sem fá á tíu dögum ríkisborgararétt
„þegar skortur á íslensku ríkisfangi
er þeim til trafala“ – verður mér létt.
Þá er enn skarpur greinarmunur á
opnum, frjálsum lýðræðisríkjum
sem taka alþjóðaskuldbindingar og
mannréttindi alvarlega, og öðrum.
Þá hvílir ekki þessi skuggi yfir vor-
inu. Þá hvílir ekki þessi skuggi yfir
12. maí, þessi grunur um skelfilega,
skelfilega hræsni, þegar við horfum
á Eurovision, opnum Listahátíð og
göngum til kosninga.
Höfundur er heimspekingur.
Farið sjálfviljug heim!
Til er orð yfir ríki þar sem
lögregluyfirvöldum líðst að
skipa fólki fram og aftur, helst
einmitt „sjálfviljugu“, eftir
geðþótta, til að framfylgja
óljósum, jafnvel óskrifuðum
reglum og vilja yfirvalds.
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
8
1
3
1
BREYTTU
GLITNIS
PUNKTUM
Í PENINGA