Fréttablaðið - 20.09.2007, Blaðsíða 26

greinar@frettabladid.is
Samkeppnislögum er ætlað að torvelda fyrirtækjum að okra á
almenningi. Viðskiptaháttalag, sem
tíðkaðist á Íslandi um langt árabil,
til dæmis í bönkum og olíufélög-
um, og var þá löglegt, varðar nú
við lög. Svo er Evrópu fyrir að
þakka.
Aðild Íslands að Evrópska
efnahagssvæðinu (EES) frá 1994
hefur veitt fólkinu í landinu
lagavernd gegn gamla okrinu:
vernd, sem þjóðin hafði reynzt
ófær um að veita sér af sjálfsdáð-
um. Samkeppniseftirlit ESB styður
við bakið á eftirliti einstakra
aðildarlanda. Það er því ef til vill
engin furða, að andstaðan gegn
inngöngu Íslands í ESB skuli vera
einna mest og megnust meðal
gömlu okraranna og bandamanna
þeirra, sem virðast enn ráða
ferðinni í Sjálfstæðisflokknum og
Samtökum atvinnulífsins. Hitt
sætir furðu, að Alþýðusambandið
stendur í þessu máli þögult við hlið
þeirra, sem skeyta manna minnst
um hag fátæks fólks.
Ný ríkisstjórn Samfylkingar og
Sjálfstæðisflokks hefði þurft að
stíga fram strax í vor leið og
viðurkenna, að verðlag er
yfirleitt of hátt á Íslandi líkt og
útlánsvextir. Hvort tveggja stafar
að talsverðu leyti af ónógri
samkeppni að utan auk land-
lægrar og heimatilbúinnar
fákeppni. Vandinn er ekki nýr.
Þegar einokunarverzlun danskra
kaupmanna lagðist af á sinni tíð,
tóku íslenzkir menn að okra á
almenningi, og hefur sú skipan
haldizt nær óbreytt með ýmsu
sniði æ síðan. Eimskipafélagið,
óskabarn þjóðarinnar, fékk vini
sína í Sjálfstæðisflokknum til að
drepa alla samkeppni í sjóflutn-
ingum, helzt í fæðingu. Og þannig
fóru Flugleiðir að. Þessa sögu
kunna manna bezt þeir Björgólf-
ur Guðmundsson í Hafskipum, nú
Landsbankanum, og Guðni
Þórðarson í Sunnu, ferðaskrif-
stofunni. Forlag Björgólfs, Edda,
gaf út sögu Guðna fyrir síðustu
jól; þar skefur Guðni ekki utan af
hlutunum. Uppgjör Björgólfs
verður einnig fróðlegt, þegar þar
að kemur.
Ríkisstjórnin á sterkan leik í
stöðunni. Hún getur gert skjót-
virkar ráðstafanir til að laða
erlend fyrirtæki til Íslands líkt og
Írar hafa gert með skattfríðind-
um og öðrum tilslökunum. Það
væri fengur í að fá hingað heim
erlend flugfélög til að keppa fyrir
alvöru við Icelandair og Iceland
Express, erlenda banka til að
keppa við íslenzku bankana og
erlend tryggingafélög til að
keppa við íslenzku félögin. Það
væri góð byrjun. Enn betra væri
að sækja án frekari tafar um
aðild að ESB, því að þá kæmi hitt
af sjálfu sér. Norrænir bankar
starfa nú orðið í Þýzkalandi og
þykir sjálfsagt. Íslenzkir bankar
starfa í Noregi og Svíþjóð og
bjóða viðskiptavinum sínum þar
betri kjör en þeir bjóða hér
heima, því að hér þurfa þeir ekki
að keppa nema hver við annan.
Ríkisstjórnin nýja hefði einnig
þurft að kannast vafningalaust við
aukinn ójöfnuð hér heima síðan
1993, fjalla vandlega um málið og
leggja fram tillögur um viðbrögð,
til dæmis um hækkun skattleysis-
marka og samræmda skattmeðferð
launa og fjármagnstekna. Í
kosningabaráttunni í vor þrættu
málsvarar beggja þáverandi
stjórnarflokka fyrir aukinn
ójöfnuð, þótt þeir vissu upp á sig
sökina. Þeir héldu því blákalt fram,
að þróun ójafnaðar í tekjuskiptingu
hér heima undangengin ár væri
svipuð og í nálægum löndum og
báru jafnvel Hagstofuna fyrir sig
eins og það kæmi málinu ekki við,
að sjálfur forsætisráðherrann, þá
fjármálaráðherra, hafði nokkru
áður lagt fram á Alþingi órækar
upplýsingar um stóraukinn
ójöfnuð. Ég hef því farið þess á leit
við Efnahags- og framfarastofnun-
ina (OECD) í París, að hún kanni og
kortleggi þróun tekjuskiptingar í
aðildarlöndum sínum undangengin
ár, svo að venjulegt fólk þurfi ekki
að velkjast í vafa um staðreyndir
málsins og óprúttnir stjórnmála-
menn og erindrekar þeirra komist
ekki upp með ítrekuð ósannindi.
Þeir hjá OECD hafa gert slíkt áður:
frá þeim eru komnar búverndar-
kostnaðartölurnar, sem gera
málsvörum haftastefnunnar í
landbúnaði hér heima og annars
staðar nú ókleift að halda fram
röngum upplýsingum eins og þeir
gerðu lengi, áður en OECD gekk í
málið.
Þessi tvö mál tengjast. Bankarn-
ir taka 24 prósent ársvexti af þeim
71 milljarði króna, sem heimili og
fyrirtæki velta á undan sér á
yfirdrætti. Það gerir að jafnaði 18
þúsund krónur á mánuði í yfir-
dráttarvexti árið um kring á
hverja fjögurra manna fjölskyldu
um landið. Ætla má, að efnalítil
heimili og smáfyrirtæki beri
bróðurpartinn af þessari byrði.
Bankarnir hafa allmiklar tekjur í
útlöndum, rétt er það, en þeir raka
einnig saman fé fátæks fólks og
smáfyrirtækja hér heima til að
mylja undir sig og sína. Af þessu
háttalagi bankanna sprettur einn
angi aukins ójafnaðar á Íslandi.
Bankarnir þurfa aðhald og
samkeppni að utan. Ríkisstjórnin á
leik.
Herör gegn okri
Ámiðvikudag í síðustu viku mátti lesa forsíðufrétt í Fréttablaðinu
þar sem utanríkisráðherra kom því
á framfæri að Íslendingar væru
ekki lengur á lista hinna vígfúsu
þjóða. Átti fréttin væntanlega að
vitna um stefnubreytingu nýrrar
ríkisstjórnar og því hefði nafn
Íslands verið fjarlægt. Tveimur
dögum síðar kom önnur frétt í
Fréttablaðinu þess efnis að Ísland væri enn á list-
anum. Hvað útskýrir þessar mísvísandi fréttir?
Frá því að stjórnvöld studdu innrásina í Írak árið
2003 einkenndi það forvera Ingibjargar á ráð-
herrastóli að veita misvísandi upplýsingar um
málið og samskipti stjórnvalda við Bandaríkja-
stjórn. Halldór Ásgrímsson varð til að mynda
margsaga þegar hann lýsti ástæðum þess, og með
hvaða hætti, Ísland studdi stríðið.
Skrítið er ef Ingibjörg Sólrún Gísladóttir ætlar
að feta í þessi fótspor með því að koma með
tilhæfulausar yfirlýsingar, enda á hún ekki
aðild að upphafi málsins. Utanríkisráð-
herra þarf að gera grein fyrir því af hverju
hermt var eftir henni að Ísland væri ekki
lengur á listanum þegar svo reynist enn
vera. Hverjar voru hennar heimildir? Því
er skilaboðum, sem svo reynast röng,
sérstaklega komið á framfæri við fjöl-
miðla? Eða telur utanríkisráðherra þörf á
að leiðrétta frétt Fréttablaðsins um að
Ísland sé enn á listanum? Ef ekki er ljóst
að fréttin stendur og ekkert hefur orðið af
lofaðri stefnubreytingu nýrrar ríkisstjórnar.
Ekki er einungis bryddað upp á þessum
spurningum vegna umrædds lista. Það er einnig
spurt sökum þess að allt stefnir í enn einn
hernaðarleiðangur Bandaríkjastjórnar í Mið-
Austurlöndum. Ágætt væri því að hafa á hreinu
að nýr utanríkisráðherra fylgi ekki ósiðum
gamalla herra og veiti rangar upplýsingar um
samskipti íslenskra stjórnvalda við Bandaríkja-
stjórn eða aðra um slík mál. Og einnig hvort
samstaða sé innan ríkisstjórnarinnar um að
yfirlýsingar utanríkisráðherra gildi í þessum
efnum. Höfundur er heimspekingur.
Ísland og listi hinna staðföstu
M
iðbær Reykjavíkur er mál málanna um þessar
mundir. Varla líður dagur án þess að efnt sé til
málþings um framtíð miðbæjarins og ýmsar for-
vitnilegar hugmyndir hafa komið fram.
Ferskir vindar virðast nú loks ætla að blása um
Laugaveginn, lífæð miðborgar Reykjavíkur. Í þessari viku hafa
birst hugmyndir að stórfelldum breytingum og stækkun bygg-
inga þar sem jafnframt er hugað að því að varðveita hina sér-
stöku ásýnd götunnar sem best.
Annars vegar er um að ræða hugmyndir Torfusamtakanna
um reitinn neðan Frakkastígs, milli Laugavegar og Hverfisgötu.
Hins vegar eru hugmyndir sem fasteignafélagið Samson Prop-
erties kynnti í gærmorgun um uppbyggingu á miðborgarkjarna
á svokölluðum Barónsreit en sá reitur nær milli Vitastígs og
Barónsstígs, allt frá Laugavegi og niður á Skúlagötu.
Hugmynd Torfusamtakanna um byggingar sem nýst gætu Lista-
háskóla Íslands er góð. Gert er ráð fyrir að þrjú hús við Laugaveg
verði hækkuð um eina hæð en haldi ásýnd sinni að öðru leyti.
Hugmynd Samson Properties er róttækari og þar er gert ráð
fyrir meiri breytingu í ásýnd Laugavegar en í fyrrnefndu hug-
myndinni. Samkvæmt henni munu líka víkja tvö gömul hús við
Laugaveginn.
Báðar hugmyndirnar eiga það þó sameiginlegt að samkvæmt
þeim á að varðveita hina sundurleitu ásýnd sem einkennir
Laugaveginn.
Líklega á engin höfuðborg sér aðalgötu í líkingu við Lauga-
veg, aðalgötu þar sem er að finna dæmi um það fegursta en líka
ljótasta í byggingarsögu hvers tímabils í liðlega eitt hundrað ár.
Í þessu felst megineinkenni, eða karakter, Laugavegar og þetta
þarf að varðveita.
Í borg með rysjóttu veðurfari eins og í Reykjavík er mikilvægt
að skýla vel fyrir vindi og hleypa sól eins vel að mannlífinu og
hægt er. Með því að leggja höfuðáherslu á uppbyggingu neðan
Laugavegar eða norðan götunnar er þetta lagt til grundvallar.
Hvort tveggja Listaháskóli og verslunarmiðstöð með tilheyr-
andi afþreyingar- og menningarstarfsemi er verulega til þess
fallið að efla miðbæ Reykjavíkur, líka á kvöldin og um helgar.
Hugmyndin um grænt svæði ofan á bílakjallara í skjóli fyrir
norðanvindi, eins og gert er ráð fyrir á Frakkastígsreitnum, er
einnig aðlaðandi en opin svæði eru einmitt meðal þess sem bætt
gæti miðbæjarbraginn verulega.
Báðar tillögurnar sem hér er um rætt eru á algeru hugmynda-
stigi en óhætt er að fullyrða að þær séu frjórri og feli í sér fleiri
tækifæri en flestar hugmyndir sem fram hafa komið um framtíð
þessarar óvenjulegu aðalgötu höfuðborgar Íslands.
Sundurleitnin lifi
við Laugaveg