Fréttablaðið - 29.10.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Pósthúsið - S: 585 8300 - www.posthusid.is
Nú þegar farið er að myrkva úti viljum við vinsamlega minna
íbúa á að hafa kveikt á útiljósum við heimili sín til að
auðvelda blaðberum Fréttablaðsins aðgengi að lúgu.
Munum eftir útiljósunum !
Fyrirfram þakkir, dreifing Fréttablaðsins
Stjórnendur hjá ríkisstofnunum tóku nýlega þátt í könnun á eigin vegum,
að því er mér skilst, þar sem þeir komust
að þeirri niðurstöðu að þeim bæri meiri
völd til að ráðskast með réttindi og kjör
starfsmanna. Þar með ættu þeir að geta
rekið fólk skýringalaust ef svo bæri
undir. Þar er átt við að losna þurfi við
svokallað lögbundið áminningaferli við
uppsagnir. Það felur það í sér að ef reka
á starfsmann þurfi að veita honum við-
vörun og gefa honum kost á því að leiðrétta
hugsanlegan misskilning eða bæta sig í starfi ef
viðkomandi hefur ekki staðið sig í stykkinu. Þetta
ferli er til þess að koma í veg fyrir geðþóttastjórnun
og jafnframt tryggja sjálfsögð mannréttindi á
vinnustað. Sú ranghugmynd hefur lengi verið á
sveimi um opinbera starfsmenn, að við þeim sé
ekki hægt að hrófla hvað sem á gengur.
Fyrir það fyrsta taka vinnustaðir iðulega breyt-
ingum í samræmi við breyttar aðstæður. Þá er
hægt að ráðast í skipulagsbreytinar og hreinlega
leggja niður störf. Viðkomandi starfs-
maður átti við slíkar aðstæður rétt á
svokölluðum biðlaunum í bætur, í sex
mánuði eða tólf eftir starfsaldri
viðkomandi. Biðlaunarétturinn gildir þó
aðeins fyrir þá sem voru í starfi fyrir
1997 því þá var þessi réttur afnuminn
illu heilli. Í annan stað er hægt að segja
fólki upp störfum en þá með skýringum
sem eiga að þola dagsljósið. Í rauninni
snýst þetta fyrst og fremst um að fólk
tali saman og að á stjórnanda hvíli
skyldur, ekki síður en starfsmanni. Í
þriðja lagi er þess að geta, að hafi
starfsmaður brotið alvarlega af sér er
brottrekstur heimill.
Ef um er að ræða samskiptavanda á vinnustað
getum við ekki gefið okkur að sökin sé starfs-
mannsins, stjórnandinn gæti verið vandamálið.
Ég þekki fjölda vandaðra stjórnenda hjá hinu
opinbera, sem líður ágætlega við það lagalega og
samningsbundna umhverfi sem þeim er búið.
Skyldu það vera vanhæfustu stjórnendurnir sem
mest ásælast aukin völd?
Höfundur er formaður BSRB.
Vanhæfir stjórnendur
Ú
tvegsmenn segjast hafa tapað milljörðum á háu gengi
krónunnar. Kaupþingsfólk ætlar að færa bókhald
sitt og skrá hlutabréf í evrum. Starfsfólk Marel mun
eiga kost á því fljótlega að fá hluta af launum greidd
í evrum. Allar þessar fréttir vekja upp spurningar
um stöðu íslensku krónunnar.
Gagnrýni á vaxtastefnu Seðlabanka Íslands hefur oft og tíðum
verið ómakleg undanfarin misseri. Samkvæmt lögum frá árinu
2001 ber bankanum að stuðla að því meginmarkmiði að halda
verðlagi stöðugu. Það þýðir að bankinn verður að bregðast við
þegar verðbólga mælist meiri eða minni en 2,5 prósent yfir tólf
mánuði. Til þess hefur hann fullt svigrúm til að beita stýrivöxtum
samkvæmt yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og Seðlabankans.
Stefna Seðlabankans er auðvitað ekki hafin yfir alla gagnrýni.
En þeir sem hæst láta verða líka að athuga hvað hefði gerst
ef Seðlabankinn hefði ekki brugðist við og beitt stjórntækjum
sínum af fullum þunga.
Ljóst er að ójafnvægi í hagkerfinu hefði orðið mun meira.
Þenslan hefði orðið kröftugri og verðbólgan meiri. Fyrir vikið
hefði bakslagið eftir þensluna orðið víðtækara en við sjáum
fram á nú. Íslendingar væru ekki að horfa á neina mjúka lend-
ingu hagkerfisins. Hægt væri að segja að brotlending blasti við
ef Seðlabankinn hefði ekki sinnt lögbundnu hlutverki sínu.
Að þessu verða útvegsmenn og forystumenn Samtaka atvinnu-
lífsins að huga þegar þeir setja fram gagnrýni sína. Þetta
snýst ekki um þrönga hagsmuni þeirra heldur hagsmuni alls
almennings í landinu. Gagnrýni þessara aðila á miklu frekar að
beinast að umfangsmiklum opinberum framkvæmdum undan-
farin ár, auknum ríkisútgjöldum og ríkisreknum Íbúðalánasjóði.
Ákvarðanir opinberra aðila hafa átt stóran þátt í því að auka
eftirspurn í hagkerfinu og ýtt undir þensluna. Eðlilega hefur
Seðlabankinn þurft að bregðast við því.
Forystumenn útvegsmanna og Samtaka atvinnulífsins velta
fyrir sér í þessu árferði hvaða áhrif upptaka evrunnar myndi
hafa. Réttilega vita þeir að sú umræða er aðskilin frá þeim
vanda sem nú er glímt við í efnahagslífinu. Ástandið hefði hins
vegar verið mun verra ef ekki hefði verið rekin hér sjálfstæð
peningamálastefna.
Það breytir því ekki að evran mun skipta fólk og fyrirtæki
meira máli í framtíðinni. Sú þróun er eðlileg og verður að vera í
sátt við stjórnendur Seðlabanka Íslands og önnur stjórnvöld.
Auk Kaupþings ætlar Straumur-Burðarás að skrá hlutabréf
sín í evrum. Seðlabankinn vinnur nú að því að gera þetta mögu-
legt ásamt Verðbréfaskráningu Íslands. Mikilvægt er að krónan
hamli ekki vexti íslenskra fyrirtækja sem starfa á alþjóðlegum
mörkuðum.
Að sama skapi er það jákvætt skref ef starfsmenn íslenskra
fyrirtækja geta fengið hluta af launum greidd í evrum eins og
unnið er að innan Marels og fleiri fyrirtækja. Það getur komið
sér vel til að greiða niður erlendar skuldir heimilanna sem hafa
stóraukist undanfarin ár.
Þessari þróun verður ekki snúið við. Við eigum að nýta kosti
þess að reka hér sjálfstæða peningamálastefnu með þeim
takmörkunum sem því fylgir. Um leið eigum við að auðvelda
fólki og fyrirtækjum að nota þá gjaldmiðla sem henta. Krónan
og evran ættu að geta lifað ágætis lífi hlið við hlið á Íslandi.
Sátt um evruna
Um daginn las ég minningar Eufemiu Waage „Lifað og
leikið“ sem Hersteinn Pálsson
skráði. Eufemia var hluti af einni
helstu leiklistarfjölskyldu
Íslendinga og bókin er ómetanleg
heimild um fyrstu ár leiklistar í
landinu, bæjarbrag í gömlu
Reykjavík og líf fólks af betra
standi.
Hún er líka heimild um hugsunar-
hátt. Á blaðsíðu 25 stendur um
kaupmann í Þingholtsstræti „...
maður þessi hét John Armitage
og var reglulegur gamaldags
Gyðingur. Var hann með hárið
vafið í krullu, síðskeggjaður, með
Gyðingakollu á höfði og í
Gyðingakufli. Hefi ég aldrei, fyrr
né síðar, séð Gyðing með krullu.
Ég skal ábyrgjast, að hann hefur
komið beint úr Ghetto (Gyðinga-
hverfi stórborganna) og var allt
framferðið eftir því. Þau áttu ein
fjögur börn og voru þau verst
uppalda hyski, sem ég hefi
nokkru sinni komizt í kynni við.
Fór þar saman ljótt orðbragð og
dónaskapur í allri annarri
framkomu. Sóðaskapurinn keyrði
alveg úr hófi hjá fólki þessu.
Eitthvað heyrði ég því fleygt, að
því hefði verið vísað úr landi
héðan, en engar sönnur veit ég á
því.“
Nú á dögum myndu flestir
kinoka sér við því að tengja
eitthvert „framferði“ fólks svo
beint við uppruna þess. Við
sjáum á þessari klausu að hvað
sem líður fágun Eufemiu og góðu
uppeldi þá er hún sýnilega haldin
Gyðingahatri því hún þekkir ekki
heiminn – hún hefur aldrei séð
„Gyðing með krullu“. Hún er
heimaalið barn. Einar heitinn
Heimisson sagnfræðingur neyddi
um síðir Íslendinga til að horfast
í augu við smánarlega framkomu
yfirvalda og margra iðnaðar-
manna við nokkra Gyðinga sem
hingað flúðu undan ofsóknum
nasista. Hann leiddi skilmerki-
lega í ljós að þessi hugsunar-
háttur átti sér djúpar rætur í
þjóðlífinu.
Nú á dögum beinist þetta
hugarfar einkum að múslimum
sem eru þá allir dæmdir eftir
nokkrum glæpamönnum sem
réttlæta óhæfuverk sín með
versum úr Kóraninum. Ekki
myndi þó hvarfla að nokkrum
manni að áfellast þann góða
mann og katólikka Gunnar
Eyjólfsson fyrir hryðjuverk
katólikka í IRA í Englandi sem
eins og Doris Lessing benti
réttilega á um daginn voru mun
skelfilegri en árásirnar 11.
september.
Og nú þykir allt í einu gömul
og mölkúluleg barnabók þar sem
gys er gert að „negrum“ einhver
konungsgersemi. Samt er Tíu
litlir negrastrákar ekki annað en
birtingarmynd á sama hugar-
ástandi og sjá mátti hjá Eufemiu
Waage: bókin vitnar sterklega um
það mat höfunda að hörunds-
dökkir drengir séu vitleysingar. Í
sjálfu sér er það ekki orðið
„negri“ sem er óþægilegt við
bókina – við sem komin erum á
miðjan aldur ólumst upp við
þetta latneska orð sem þýðir
svartur eða dökkur og sjálfur
Martin Luther King notaði
„negro“ í sínum stórræðum.
Nei – eitthvað annað. Ég vona
að ég sé ekki að hreykja mér en
þegar ég var lítill fannst mér
þetta alls ekki skemmtileg bók –
ég kenndi í brjósti um negra-
strákana og skildi ekki hvað var
svona skemmtilegt við hörmuleg
afdrif þeirra. Og ég skil það ekki
enn: í bókinni eru ekki bara
bjánalegar staðalmyndir heldur
líka einhver gegnumgangandi
meinfýsni í garð drengja sem
brúnir eru á hörund.
Áhangendur bókarinnar hafa
upphafið kunnuglegan söng um
„pólítískan rétttrúnað“ – „pólit-
íska rétthugsun“ – eða gott ef
ekki „pólitíska réttsýni“ eins og
mig minnir að eitthvert gáfna-
ljósið hafi nefnt það um árið:
hvers kyns gagnrýni á óboðlegar
hugmyndir og framkomu við
annað fólk er afgreidd með
þessari rangþýðingu á ameríska
hugtakinu „political correctness“
sem þýðir eiginlega „pólitísk
stífni“ eða eintrjáningsháttur. Ég
hef aldrei skilið þá visku að telja
„rétt“ vera rangt; og hvers vegna
fólki finnst svo brýnt að meiða
aðra með orðum. Svona talar fólk
sem veit innst inni að það heldur
fram röngum málstað.
Svo er alltaf spurt hvers vegna
„ekki megi styggja minnihluta-
hópa“. Þá gleymist að allt okkar
orðbragð er heimild um okkur
sjálf en ekki skotspóninn. Og fólk
sem brúnt er á hörund er ekki
„hópur“.
Fólk sem brúnt er á hörund er
skemmtilegt, gáfað, klaufskt,
indælt, ríkt, öfundsjúkt, kulvíst,
heitfengt, heimskt, hófsamt,
bæklað, andríkt, feimið, mein-
fýsið, fallegt, hógvært, innskeift,
handlagið, fátækt, kjarkað, ósynt,
fluglæst, lagvisst, duglegt,
glaðvært, latt, glatt, fyndið,
hagmælt, hávært, ljúft, hljóðlátt,
trúað, glatað, kverkmælt,
sanngjarnt, göldrótt, önugt,
kærleiksfullt, kynlaust, lítið,
stórt, ljóst, dökkt, útlenskt,
íslenskt, hér og þar, þau og – við.
Heimild um okkur