Tíminn - 28.06.1981, Side 12

Sunnudagur 28. júní 1981
■ Bandarikjamenn eru ung þjtíö
og kannski hægt aö fyrirgefa
þeim þótt þeir hegöi sér kjána-
lega annaö veifiö. Þaö sker
óneitanlega i augum þegar Reag-
an sendir varaforseta sinn, Ge-
orge Bush, til Frakklands til aö
ljfsa áhyggjum Bandarikja-
manna yfir væntanlegri stjtírnar-
þátttöku kommúnista þar, og þaö
upp í opiö geöiö á nýbökuðum for-
seta. Manni finnast þetta hálf
klaufalegar aöfarir og reyndar
dtínalegar líka. Flestir (m.a.s.
Mogginn, þtítt hann túlki þetta á
sinn veg) viröast skilja hvaö
Mitterrand er aö fara. Hann ætlar
sér aö reyna aö ná tökum á
frönsku stjdrnmálallfi I friöi fyrir
sigruöum hægri öflum og með
hjálp sameinaðrar vinstri
hreyfingar.
Franska verkalýöshreyfingin
er snyrtilega klofin á milli
kommúnista og sösialista, ef
kommúniski armurinn sem er
bæöi sttírog tryggur sinni forystu
er ekki á bandi Mitterrands er
ekkert liklegra en aö kommúnist-
ar gætu klUöraö öllu fyrir honum.
KommUnistar eru meö — þaö er
staöreynd sem veröur aö umbera.
En hvað fá kommar svo til aö
ráöskast meö? Málaflokka þar
sem hægt er (og nauösynlegt) að
vinna aö hægfara endurbótum, en
þar sem ekki er hægt að umturna
neinu, heilbrigöismál, samgöngu-
mál, endurmenntunarmál og mál
opinberra starfsmanna. Basta.
Ekki mál sem hafa alþjóölega .
þýöingu. Mitterrand hugsar leiki
sina langt fram i timann, þetta er
snjöll leiö til aö halda kommUn-
istum i' skefjum.
Hverslags
kommúnistar?
1 Bandarikjunum er oröiö
„kommUnisti” eöa „communist”
eöa „communiss” skammarheiti,
fUkyröi, og i raun fullkomlega
merkingarlaust, svona rétt eins
ogoröiö „pig”, sem þar i landi er
fariö aö standa fyrir allt slæmt
milli himins og jarðar. Þaö er
vafamál hvort Bandarikjamenn
yfirhöfuö skilja hve margt oröiö
kommUnisti felur I sér, hvaö þá
raun aldrei við hvaö var aö etja.
Afleiöingin: Versalasamningarn-
ir sem segja má aö hafi leitt til
nýs striðs og Þjtíðabandalag sem
var eins og skripaleikur. Þetta er
bara dæmi, i Ihlutun sinni hafa
Bandarikjamenn ekki alltaf reynt
að gæta eigin hagsmuna, stund-
um hafa þeir reynt aö hafa vit
fyrir vitleysingjunum i Evrópu.
Alheims-
samsærið
En þaö liggur i augum uppi að
áöur en nUverandi stjórnendur i
Bandarikjunum fara aö vasast
átthvaö aö ráöi i heimsptílitikinni
veröa þeir aö afla sér meiri þekk-
ingar og skilnings, sem æöi oft
virðist ábótavant. Þeir verða aö
læra aö koma fram aö minni
hleypiddmum, setjasig betur inn
imálin, annars er hætt viö þvi að
viöleitni þeirra sé bæöi hláleg og
háskasamleg. Þaö er engin leiö
aö stjórna þvi sem maöur ekki
skilur.
Vinur minn ágætur kynntist eitt
sinn ameriskum rithöfundi I
Paris. Hann varð strax var viö
þaö aö maöurinn var einaröur
andkommUnisti, sá merki um al-
heimssamsæri kommUnista i
hverju homi. I fristundum sinum
klippti hann Ur og þýddi greinar
úr franska kommablaöinu,
L’Humanité, og sendi þær rakleitt
til Pentagon til marks um sam-
særiö mikla. Siöar komst vinur
minn aö þvi aö þessi spéfugl var á
launum hjá bandarisku leyni-
þjdnustunni CIA og haföi m.a.s.
skrifstofu i sendiráðinu i Paris.
Ég segi ekki aö slikur maöur
hafi áhrif á gang heimsmálanna,
en þaö er ekki fráleitt aö upp-
lýsingastreymiö I Hvita húsið sé
eitthvaö málum blandið.
Tekur
Mitterrand
upp
Moskvulínu?
Hvaö halda Bandarikjamenn
að kunni aö gerast i Frakklandi
Ameríkumaður í París
þegar veriö er aö tala um
kommúnista I Vestur-Evrópu.
Hvaö eru evrópskir kommún-
istar? Hér eru þeirýmist kallaöir
kommúnistar þegar þaö er taliö
henta og kratar þegar þaö á viö.
Allteftir þvi'i hverra augum á aö
sverta þá. Viö litum öörum aug-
um á kommUnistana okkar en
kanar, þeir eru hluti af okkar
menningu, til hins betra eöa
verra. Viö þekkjum ekki
kommUnistaveiöar eins og þær
tiðkuöust i' Ameriku, höfum
sjaldnast Uthrópaö okkar lista-
menn fyrir þaö eitt aö vera
kommar, eins og gert var um
tima viö raddir sem gagnrýndu
ameriskt þjóöskipulag.
Það má segja aö evrópskt lýö-
ræöi hafi lært inná sinn Marx.
Þaö læröi aö slipa helstu van-
kanta þjóðfélagsins, minnka mis-
réttiö eöa breiöa yfir þaö þannig
aö iraun var ekkert hlutverk eftir
fyrirstóran og byltingarsinnaðan
kommUnistaflokk. Frakkar lærðu
kannski sina lexiu einna verst,
stéttaandstæöurnar þar blasa viö
hverjum sem þangaö feröast —
þvi eru vinstriflokkar þar svo
sterkir. t Bandarikjunum var aft-
ur á móti og er misréttiö hrtíplegt,
en landiö haföi upp á sllkar
gnægtir aö bjtíða aö grundvöllur
var fyrir myndun griöarstórrar
millistéttar sem er eins og demp-
ari milli rikra og fátækra, titt-
nefndur þögull meirihluti. Hann
er bakhjarl þess að vinstri menn
komast ekkert áfram I banda-
riskum flokkastjórnmálum.
Hvað er undir
gærunni?
Hlutverk hinna byltingarsinn-
uöu flokka hefur i raun færst Ut i
extrem hópa á Utköntum þjóð-
félagsins. Jafnvel þótt flokkur
eins og franski kommúnistaflokk-
urinn sé tengdur Moskvu og sé
meinilla viö aö hallmæla henni
hefur hann hegöaö sér eins og
þingræöisflokkur um áratuga
skeiö. Og ekki gripiö gæsina þeg-
ar tækifæri gafst til aö nýta sér
óróa, tilaömunda i stúdentaupp-
reisninni 1968. Enda ekkert vist
aö Moskva kæri sig um þaö.
E vrópukommúnisminn svo-
nefndi var ekkert skyndifyrir-
brigöi. Aö baki honum stóö löng
þróun áöur en honum var loks
gefið nafn. Leiötogar flokka sem
eru kenndir viö hann skilja af
langri reynslu aö byltingin á sér
litinn hljómgrunn, i stað þess
hafa þeir gerst „endurskoðunar-
sinnar” og tileinkaö sér leikregl-
ur lýöræðisins.
Menn á borö viö hinn italska
Berlinguer og hinn svarta Mar-
chais hafa ekki yfir herskárri al-
þýöu aö segja. Kröfur þeirra eru
svipaðar og róttækra krata hér
áöur fyrr — bætt tryggingakerfi,
launajafnrétti, þjtíönýting at-
vinnuvega sem geta talist þjóöum
lifsnauösynlegir. Bandarikja-
menn viröast ekki skilja aö
kommúnistaflokkar eiga sér orö-
iö rótgróna hefð I evrópskum
stjtírnmálum, aö hér ætlar enginn
að leyfa þeim aö kasta sauöar-
gærunni, hvort sem þar undir
leynist úlfur eða ekki.
Ameríkumaður
í París
Bandarikjamenn með Nixon i
fararbroddi lýstu áhyggjum sin-
um vegna st jórnarþátttöku
kommúnista hérá landi 1971. Hér
viröistengum þykja þaö óeölilegt
aö alhr fái aö vera með, nema
helst „bláustu” öflum i Alþýöu-
flokki og Sjálfstæöisflokki. Þeir
hafa beitt þrýstingi til aö koma i
veg fyrir st jórnarþátttöku
kommúnistaá Italiu þrátt fyrir aö
samvinna viö kommúnista viröist
lifsnauösyn i þvi vanstillta landi.
Og Chile er auövitað átakanleg-
asta dæmiö, þar sem bandariskt
auömagn setti stólinn fyrir lýð-
ræöislega kjörinn sósialista, All-
ende. Þaö er vonandi aö Mitter-
rand fái aö reyna sitt nýja fyrir-
komuiag án þess aö valdboö frá
yfirstéttarklúbbi auöjöfra standi i
veginum. Leikurinn var þeim
nógu auöveldur i Chile, á jaröar-
svæöi meö litla lýöræöishefö. Hiö
gróna Frakkland er önnur saga.
Þeir eru aö mörgu leyti óháöari
en aðrar Evrópuþjóöir, hafa sér-
stöðu innan NATO, sem einkum
helgast af duttlungastjórn de
Gaulles.
Spurt er: Skilja Bandarikja-
menn evrtípsk stjórnmál fullum
skilningi? Hegöan þeirra minnir
undirrit. óneitanlega á ameri-
kana sem maður sér hvarvetna á
götum Parisarborgar — ame-
rikumaöur i Paris er jú gamalt
minni — sem er „doing Paris” af
litlum skilningi, eru afskaplega
upptekniraf sjálfum sér, eiliflega
aö bera saman viö hvernig þetta
er „back home”. Þó eru fáir
feröamenn betri meö sig og fáir
sem passa jafn illa inn I framand-
legt umhverfi.
Miður gefnir
stjórnmálamenn
I dáindisbók Barböru Tuchman
— sem seint veröur vænd um
kommúnisma — „The Proud
Tower” segir aö þaö hafi löngum
veriö landlægt i Bandarikjunum
aö lita á stjómmál sem lágkúru-
lega atvinnu, heiöursmenn leggi
diki stund á slikt. Þvi hafi bestu
synir þjóðarinnar (og þeir eru
góöir) sjaldnast lagt fyrir sig
stjórnmál, heldur látiö þau potur-
um eftir. Svipuö þróun gæti
reynda r haf a át t sér staö IE vrópu
á þessari öld.
Og vist eraö þaö er enginóhæfa
aö brigsla mix-gum ameriskum
stjórnmálamönnum um gáfna-
skort. T.d. ersagt aö Reagan hafi
ekki getaö gert greinarmun á
Suöur og Noröur Kóreu skömmu
áöur en hann tók viö embætti. Þaö
úir og grúir af slikum sögum um
bandariska stjórnmálamenn.
Vi'st er að Bandarikjamenn
hafa oft staðiö á gati gagnvart
evrtípskum stjórnmálum. Þróun-
in þar i landi hefur veriö svo ólik,
þeir hafa tekiö öruvisi á málun-
um, veriö uppteknir af sjálfum
sér, þrátt fyrir aö Bandarikin
sameini svo mörg þjóöabrot eru
þeiriraun furöanlega þjtíöhverfir
og litt komnirupp á aöra — sumsé
ólikar forsendur, annar skilning-
ur. Einatt hafa þeir ætlað að
skakka leikinn i Evrópu af góöum
viljá, og ekki litiö á riki hennar
sem bananalýöveldi sin. En oft-
lega hafa þeir ekki náð tilskildum
árangri.
Woodrow Wilson, forseti
Bandarikjanna, var ókrýndur
sigurvegari heimstyrjaldarinnar
fyrri, vel menntaður maöur, full-
ur af góövild. Honum var mikiö i
mun aö búa gömlum, lösnum og
iliúölegum Evrópuþjóöum sann-
gjarnan friö. En hann skildi i
þar sem fjórir kommúnistar sit ja
ifjörutiuogþriggja manna stjtírn?
Er þetta bara til málamynda, af
þvi aö Bandarikjamenn eru aö
leika Bandarikjamenn, sem
óneitanlega þurfa aö byrsta sig
annað veifið? Eöa óttast þeir aö
Moskva fari að stjórna þessu
óbeint, aö Marchais lokki Mitter-
rand yfir á Moskvulinu? Eöa aö
Frakkar taki upp hlutlausa utan-
rikispólitik og ógni þannig skipt-
ingu heimsins i tvö áhrifasvæöi
stórvelda? M.a.s. Mogganum
finnst óliklegt aö sigldur veröi svo
harkalegur kúrs.
Eöa — eru þeir hræddir um að
gengiö veröi á viöskiptahagsmuni
sina I Frakklandi? Að þrengt
veröi að alþjóölegu fjármagni, að
nýja stjórnin fari aö þjóönýta i
stórum sti'l? Lika þaö er heldur
óliklegt.
Þaö er vonandi að Mitterrand
fái friö til aö færa Frakkland inn i
finpússaöri og balanseraðri nú-
tima. Hann hefur pattaö
kommúnistana, nú er aö vona að
hægri öfl taki ekki upp einhvers
konar stormsveitartaktik gegn
nýju stjórninni. Bandarikjamenn
ættu aö varast afstööu sem gæti
ýtt undir slikt.
Aö lokum: Þaö eru rangar
þjóðir á röngum staö þar sem eru
deilendur og drottnendur heims-
ins i dag, einkum hvaö viökemur
skapferli — einþykkir og for-
pokaöir Rússar og ákafir og
skilningsvana Bandarikjamenn...
Egill Helgason,
blaðamaður skrifar