Fréttablaðið - 06.02.2008, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 6. febrúar 2008
UMRÆÐAN
Stjórnmál
Áhrifa fjármálaóró-leikans í heiminum,
svo ekki sé sagt kreppunn-
ar, sér stað með ýmsum
hætti. Í Financial Times
birtist fyrir stuttu
athyglis verð frétt af
framgöngu eins helsta
mógúls og erfðaprins
kapítalismans síðustu
áratugina, sjálfum hold-
gervingi ameríska draumsins, Bill
Gates, á ráðstefnu Alþjóðaefna-
hagsráðsins í Davos í sl. viku.
Fyrir sögn fréttarinnar er: „Skap-
andi kapítalismi“ (Creative Capi-
talism). Greinin er til marks um að
sjálfur Bill Gates horfist í augu við
og viðurkennir að hinn óhefti
græðgiskapítalismi, nýfrjáls-
hyggjan, er ekki að leiða til far-
sældar í heiminum.
Einnig má vel vera að ástæða
þess að William H. Gates III ræðir
málin við ráðstefnugesti í Davos á
þeim nótum sem raun ber vitni, sé
sú staðreynd að nú hillir undir að
hann láti af störfum sem stjórnar-
formaður Microsoft. Hann mun þá
ætla að helga sig alfarið þróunar-
og velgjörðarmálum hjá hjálpar-
stofnun þeirri sem kennd er við
hann og konu hans Melindu Gates.
Kærleiksboðskapur velgjörðar-
mannsins
Í lauslegri þýðingu var haft eftir
Gates í Davos: „Heimurinn er að
batna, en hann batnar ekki nógu
hratt og hann er ekki að batna fyrir
alla. Við verðum að finna leiðir til
að láta þá eiginleika kapítalism-
ans, sem gagnast vel hinum ríku,
gagnast hinum fátæku einnig.
Þessa hugmynd vil ég kalla skap-
andi kapítalisma.“ Því ber að finna
leiðir til þess að nýta sérgæsku
atvinnurekenda – driffjöður kapít-
alísks hagkerfis – til þess að draga
úr fjölda þeirra sem draga fram
lífið á innan við dollara á dag og
deyja úr auðlæknanlegum sjúk-
dómum. Þar eð markaðurinn er
varla fær um að finna þær leiðir
sjálfur telur Gates stjórnvöld
þurfa að skerast í leikinn með því
að veita fyrirtækjum sem standa
sig í þessum málum sérstaka viður-
kenningu eða fyrirgreiðslu. Í
Bandaríkjunum getur ríkið þannig
nú þegar tafið veitingu leyfa fyrir
lyfjafyrirtækjum sem stunda
engar rannsóknir gegn vanrækt-
um sjúkdómum á borð við malaríu
og berkla.
Í raun er fátt frumlegt við þess-
ar hugmyndir Gates og það sem
hann kallar „skapandi kapítal-
isma“ verkar fremur á mig sem
kattarþvottur en raunverulegt
uppgjör við kerfi sem ber glötun-
ina í sér fyrir heiminn og heims-
búskapinn ef svo heldur sem
horfir. En orð eru til alls fyrst og
því ber að fagna að viðurkenning á
ástandinu komi úr þessari átt.
Áhættufjármagn og græðgisvæðing
Undirritaður hefur skrifað fjölda
blaðagreina á undanförnum árum
og með ýmsum hætti öðrum reynt
að vara við þeirri háskalegu þróun
í viðskiptum sem drifin er áfram
af hagsmunum áhættufjármagns-
ins er aðeins hugsar um fljóttek-
inn ofsagróða. Í anda nýfrjáls-
hyggju-hugmyndafræðinnar og
græðgisvæðingarinnar gengur nú
um stundir allt út á að pína fram
sem hraðastan og mestan gróða.
Gerðar eru grimmilegar kröfur
um hagnað og arð, hvað sem það
kostar. Rótgróin fyrirtæki eru
keypt og seld, þau sameinuð eða
þeim sundrað til þess eins að
kreista út hagnað, ná út uppsöfn-
uðum verðmætum, duldu eiginfé.
Að því loknu er þeim gjarnan hent
aftur út á markaðinn, kafskuldug-
um og/eða rúnum eiginfé og öðrum
látið eftir að koma rekstrinum á
réttan kjöl á nýjan leik.
Ætli menn þekki þetta ekki í
íslenskum sjávarútvegi, þar sem
gróðamennirnir – sumir kalla sig
við hátíðleg tækifæri umbreyt-
ingafjárfesta – hafa komið og
farið. Farið vegna þess að hinn
eigin legi áhugi þeirra sneri alls
ekki að rekstri þessara fyrirtækja
eða þeirri kjarnastarfsemi
sem þau hafa með hönd-
um. Áhuginn sneri aðal-
lega að því að nota fyrir-
tækin sem tæki til að
ávaxta sitt pund. Allt sem
heitir félagsleg, siðferði-
leg, hvað þá umhverfisleg
ábyrgð mætir afgangi. Ef
tíðarandinn sveiflast í þá
átt má alltaf leysa það með
grænþvotti, með því að
kaupa sér ímynd, með því
að ráða enn dýrari auglýs-
ingastofu og lappa þannig
upp á álit sitt gagnvart almenn-
ingi.
Ekki flókið mál
Undirritaður bíður spenntur eftir
að sjá hvort Bill Gates fylgir hug-
myndum sínum eftir með frekari
útlistun á fyrirbærinu „skapandi
kapítalisma“ og að sjálfsögðu er
skylt að skoða allar hugmyndir
sem eru málefnalega fram settar.
En ætli það sé nú ekki sönnu nær
að skurðpunkturinn, víglínan, liggi
um hið fornkveðna, að ákveða það
fyrst hvor sé húsbóndi og hvor sé
þjónn, maðurinn eða markaður-
inn? Hvort ber að setja manngildið
í öndvegi, hagsmuni samfélagsins
og umhverfisins og framtíðar-
möguleika komandi kynslóða eða
ávöxtun fjármagnsins á líðandi
stund? Flóknara er þetta í rauninni
ekki.
Höfundur er þingmaður og
formaður Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs.
Skapandi kapítalismi – eitthvað nýtt
STEINGRÍMUR J.
SIGFÚSSON
T
B
W
A
\R
E
Y
K
JA
V
ÍK
\
S
ÍA