Fréttablaðið - 26.03.2008, Blaðsíða 20

20 26. mars 2008 MIÐVIKUDAGUR
UMRÆÐAN
Íraksstríðið
Hinn 20. mars voru fimm ár liðin frá innrásinni í Írak
undir forystu Bandaríkjanna. Það
er því ekki úr vegi að gera stöðu-
mat. Í bók okkar Lindu Bilmes,
The Three Trillion Dollar War
(Þriggja billjóna stríðið), setjum
við fram það varlega mat að stríð-
ið hafi kostað Bandaríkin þrjár
billjónir dollara (225 billjónir
króna) og kosti heimsbyggðina
aðrar þrjár billjónir dollara [billj-
ón = þúsund milljarðar]. Þetta er
mun meiri kostnaður en Bush-
stjórnin gerði ráð fyrir í upphafi
stríðsins. Talsmenn Bush-stjórn-
arinnar blekktu ekki aðeins
heimsbyggðina um mögulegan
kostnað stríðsins, heldur reyndu
einnig að gera lítið úr honum eftir
því sem leið á það.
Þetta kemur ekki á óvart. Bush-
stjórnin sagði jú ósatt um flest
annað, allt frá gjöreyðingar-
vopnum Saddams Hussein til
meintra tengsla hans við al-Kaída.
Það var ekki fyrr en eftir innrás-
ina í Írak sem landið varð að
gróðrarstíu fyrir hryðjuverka-
menn.
Hallar á þjóðarbúið
Bush-stjórnin sagði að stríðið
myndi kosta 50 milljarða dollara
(3,7 billjónir króna). Bandaríkin
eyða nú þeirri upphæð á þremur
mánuðum í Írak. Til að setja töl-
una í samhengi má nefna að fyrir
einn sjötta af stríðskostnaðinum,
gætu Bandaríkin staðið straum af
félagslega kerfi sínu í rúmlega
hálfa öldu, án þess að lækka
bætur eða hækka skatta.
Það sem meira er lækkaði
Bush-stjórnin skatta á þá ríku í
þann mund sem hún fór í stríð,
þrátt fyrir fjárlagahalla. Stríðið
gerir fjárlaga-
hallann því enn
brattari og er
að miklu leyti
borgað með
erlendu fé.
Þetta er fyrsta
stríðið í sögu
Bandaríkjanna
sem hefur ekki
krafist ein-
hverra fórna af
hálfu borgar-
anna í gegnum
skattlagningu,
heldur er kostnaðinum velt yfir á
komandi kynslóðir. Ef þetta
breytist ekki munu skuldir þjóð-
arbúsins – sem námu 5,7 billjón-
um dollara þegar Bush varð for-
seti – aukast um tvær billjónir
dollara vegna stríðsins (í viðbót
við 800 milljarða skuldahækkun í
stjórnartíð Bush fyrir innrásina).
Leynd og þöggun
Var þetta vanhæfni eða óheiðar-
leiki? Nær örugglega hvoru-
tveggja. Í bókhaldi Bush-stjórn-
arinnar var einblínt á kostnað til
skamms tíma en ekki til lengri
tíma, til dæmis vegna örorkubóta
og heilbrigðisþjónustu fyrir her-
menn. Það var ekki fyrr en að
nokkrum árum liðnum frá innrás-
inni sem stjórnin pantaði sér-
brynvarin farartæki, sem hefðu
getað bjargað lífi margra sem
féllu fyrir sprengjum í vegkönt-
um. Þar sem stjórnin hefur ekki
viljað grípa til herkvaðningar og
fáir vilja skrá sig í herinn hafa
hermenn verið sendir á vettvang
tvisvar, þrisvar eða jafnvel
fjórum sinnum.
Stjórnin hefur reynt að leyna
stríðskostnaðinum fyrir banda-
rískum almenningi. Hermenn
hafa þurft að fara fram á upplýs-
ingar um fjölda særðra hermanna
í krafti upplýsingalaga – fimmtán
sinnum fleiri hafa særst en fallið.
Nú þegar hafa 52 þúsund her-
menn sem komnir eru heim
greinst með áfallaröskun. Talið er
að greiða verði örorkubætur til
40 prósenta af þeim 1,65 milljón-
um hermanna sem hafa verið
sendar til Íraks. Og að sjálfsögðu
heldur blóðið áfram að renna
meðan stríðið heldur áfram.
Kostnaður vegna heilbrigðisþjón-
ustu og örorkubóta á eftir að
rjúka upp á rúma 600 milljarða
dollara (á núvirði).
Rándýrir verktakar
Hugmyndafræði og gróðavon
hefur líka átt sinn þátt í að keyra
stríðskostnaðinn fram úr öllu
valdi. Bandaríkin hafa treyst á
verktaka úr einkageiranum, sem
eru ekki ódýrir. Öryggisvörður
frá Blackwater getur kostað
meira en þúsund dollara á dag,
fyrir utan örorku- og líftrygg-
ingu, sem bandarísk stjórnvöld
borga. Þegar atvinnuleysi í Írak
var nærri 60 prósent hefði verið
rökrétt að ráða Íraka í vinnu. En
verktakar kjósa heldur að flytja
inn ódýrt vinnuafl frá Nepal,
Filippseyjum og fleiri löndum.
Í þessu stríði eru aðeins tveir
sigurvegarar: olíufyrirtæki og
verktakar úr öryggisgeiranum.
Hlutabréf í Halliburton, gamla
fyrirtækinu hans Dick Cheney
varaforseta, hafa snarhækkað í
verði. En jafnvel þótt Bandaríkja-
stjórn treysti í auknum mæli á
verktaka fór yfirsýn hennar á
ástandið samt sem áður
minnkandi.
Stærsta kostnaðinn af þessum
hamförum hafa Írakar þurft að
bera. Helmingurinn af íröskum
læknum hefur fallið í valinn eða
flúið úr landi, atvinnuleysi er nú
25 prósent, og fimm árum eftir að
stríðið hófst nýtur Bagdad raf-
magns í aðeins átta stundir á dag.
Af 28 milljónum Íraka eru fjórar
milljónir á hrakhólum og tvær
milljónir hafa flúið land.
Stríðið er aldrei ókeypis
Ógnaröldin hefur gert flesta
Vesturlandabúa ónæma fyrir því
sem er að gerast: bílsprengja
sem verður 25 að bana þykir
varla fréttnæm lengur. En töl-
fræðirannsóknir á dánartíðni
fyrir og eftir innrásina leiða í
ljós grimman veruleika. Þær
benda til að á fyrstu 40 mánuðum
stríðsins hafi 450-600 þúsund
fleiri en venjulega látið lífið.
Það virðist ef til vill hryssings-
legt að ræða efnahagslegan kostn-
að stríðsins þegar svo margir
þjást í Írak. Og það virðist ef til
vill vera sérlega sjálfhverft að
leggja áherslu á hvað stríðið kost-
ar Bandaríkin, sem réðust til
atlögu í trássi við alþjóðalög. En
efnahagslegur kostnaður er gríð-
arlegur og nær langt út fyrir fjár-
lagarammann. Í næsta mánuði
útskýri ég hvernig stríðið hefur
stuðlað að þeim öldudal sem
bandarískt efnahagslíf er í um
þessar mundir.
Bandaríkjamenn hafa oft á orði
að hádegisverðurinn sé aldrei
ókeypis. En stríð eru heldur aldrei
ókeypis. Bandaríkin – og heims-
byggðin – mun gjalda þess um
ókomna áratugi.
Höfundur er Nóbelsverðlaunahafi
í hagfræði og prófessor við
Columbia-háskóla. ©Project
Syndicate
JOSEPH E. STIGLITZ
Þrjú þúsund milljarða stríðið
Talsmenn Bush-stjórnarinnar
blekktu ekki aðeins heims-
byggðina um mögulegan kostn-
að stríðsins, heldur reyndu
einnig að gera lítið úr honum
eftir því sem leið á það.