Tíminn - 25.10.1981, Blaðsíða 12

Sunnudagur 25. október 1981
12
bergmál
Flóðið af bókum
■ Hvort prentarar fara i verk-
fall? Ég veit það ekki. En ef þeir
gera það ekki skellur á jólabóka-
flóð eins og endranær og mun víst
fara langt með að kaffæra þjóö-
ina. Hvað skyldu reyndar koma
út margar bækur á siöustu mán-
uöunum fyrir jól? Ég á við al-
vörubækur, ekki hefti, bæklinga,
skólaútgáfurog sórrit. An þess aö
hafa kynnt mér það sérstaklega
gæti ég trúað að þær væru ekki
færri en 150 til 200, ef til vill fleiri.
Þaö horfir því vænlega fyrir
bókaþjóöina, mætti halda. En
málið er auðvitað ekki svo einfalt
— sumar verða metsölubækur og
allir vílja eignast þær, aðrar
veröa höfundar og útgefendur aö
sætta sig við að hafi ekki selt
nema kannski nokkra tugi ein-
taka af.
Nytilkominn kóngur islenskrar
bókaútgáfu er Jóhann Páll Valdi-
marsson í Iðunni, hann, eða rétt-
ara sagt forlagið, gefur út langt
yfir hundrað bækur af Hlu tagi á
hverju ári og gefur auga leið að
það kemst enginn með tærnar þar
sem Iöunn hefur hælana. Og allt
þetta á örfáum árum! Jóhann
Páll ætti þvi að vita hvað hann
syngur i bókaútgefendakómum.
Um siðustu helgi birtist i Helgar-
blaði Visis viðtal sem Jakob S.
Jónsson átti við Jóhann Pál um
Flóðið og bókaútgáfu þar fyrir ut-
an. Við skulum öllsömul, gri'pa
niður i þessu viðtali, hér og hvar.
BókaUtgefendur eru, eins og
vikið erað í þesuu viðtali, oftlega
gagnrýndir fyrir að gefa Ut
„vondar” bækur á kostnað hinna
„góðu”. Að sönnu eru þessi hug-
tök nothæf og má finna þeim staö
en þau eru jafnframt ákaflega
varasöm. Smekkurinn, nefnilega
— það sem einum þykir vera
„góð” bók er öðrum „vond”, og
öfugt og svo eru þeir sem láta sig
einu gilda hvort bókin telst vera,
meðan þeir haldast við efnið. Það
er vinsælt að fordæma reyfara,
stríössögur, ástarsögur og ég tala
nú ekki um „djarfar” bók-
menntir, en allar þessar bækur
fullnægja ákveðinni þörf, annars
væruþærekki keyptar, svo það er
fásinna að amast við þeim.
Nema, og vel aö merkja, ef þær
eru svo „vondar” að af þeim sé
beinlinis tjón — mannskemm-
andi, málskemmandi og svo
framvegis. Jóhann Páll segir:
„Það er mikilvægt að þýöingar á
þessum bókum séu góðar, vegna
þess aö þær njóta mikillar út-
breiöslu og eru kannski gjarnan
lesnar af fólki sem hefur ekki allt-
of m ikla málkennd. Þess vegna er
mikilvægt aö þessar bækur séu á
góöu máli.”
Ástarsaga á
hálfum mánuði
Að sjálfsögðu er þetta hárrétt,
þó það nú væri. En þetta sjónar-
mið er bara ekki allsráðandi i
hópi bókaUtgefenda, svo mikið er
vist. Flestir þeirra láta ser lynda
að kasta höndunum til útgáfu af-
þreyingarbóka, viðurkenna nátt-
úrlega þar með að þeir séu að
gefa Ut margumtaiaö „rusl”.
Kunningi minn einn fékk væna
summu útborgaða fyrir að þýða
sex stykki af ástarsögum á jýem-
ur mánuðum eða svo. Hálfur
mánuöur eða svo á hverja bók.
Mætti segja mér að þýðingin væri
meiri háttar hrákasmiö, og þó
vart á flatneskjuna bætandi, en
útgáfunni var skitsama, þóttist
vita að bækurnar myndu seljast
og þá var ekki meira hugsað um
það. Svona husunarhætti væri
auðvitaö upplagt aö útrýma. Ég
er hræddur um að málkennd al-
mennings auögist ekki sérlega
mikiö af lestri þessara sex ástar-
sagna — með fullri virðingu fyrir
honum kunningja minum. Frem-
ur hið gagnstæða. Vesalings
tungumálið er nú þegar komið 1
svo miklar ógöngur að ekki er
forsvaranlegt að bókaUtgefendur
leiði þaö visvitandi I enn meiri
eyðimörk. Þaðer lika alkunna að
oft hafa „góðar” bókmenntir, eða
aö minnsta kosti bækur sem telj-
ast eiga erindi við okkur, veriö
eyðilagðar meö vondum þýðing-
um, ég held ég nefni ekki dæmi.
Það ætla ég aö vona að klásúlan i
nýja þýðingarsamningnum, um
að bókaútgefendur hafi rétt til aö
fara yfir og breyta þýðingu, hafi
verið stefnt gegn svona þýðing-
um, en ekki snilldarverkum eins
og til að mynda Þorgeir Þorgeirs-
son hefur hvað eftir annað hrist
fram úr erminni...
Þessi klásúla ætti nefnilega rétt
á sér i' vissum tilvikum en gildir
siður, eða ekki, um þá menn sem
þessi samningur var gerður við,
sem sé þýðendur i Rithöfunda-
sambandinu. Og það eru heldur
engar reglur tilum hvað bókaút-
gefendur sjálfir geta leyft sér,
einsog til dæmis að fleygja ástar-
sögu i þýðanda og láta hann klára
verkiö á tveimur vikum. Slfkar
reglur veröa væntanlega Ulsettar,
en við skulum vona aö útgefendur
sjái einhvern tima að sér i þessu
efni.
Hvareru
Karamazov-bræður?
En úr þvi ég er farinn aö minn-
ast á þýðingar — hann Egill
kollegi minn bergmálaði reyndar
hátt og snjallt um þær fyrir
nokkrum mánuðum en aldrei er
góð visa of oft kveðin — þá er það
áhyggjuefni hversu fáar þýðingar
hafa komið út aðundanförnu sem
með góðri samvisku má kalla
reglulega finar bókmenntir. Og
ekki skánar ástandiö fyrir þessi
jól — Mál og menning gefur út
Meistarann og Margaritu eftir
Mikhæl BUlgakov og AB ætlar
vist loks að drífa i að koma Don
Quixote á markað, en fleirum
man ég ekki eftir. Karamazov-
bræöur eru enn einhvers staðar
að velkjast i öldurótinu. Hverju
sætir þetta? BókaUtgefendur eru
jafnan snöggir upp á lagiö þegar
á þeta er minnst, jú, auðvitað
vildum við allt til vinna að gefa
svona bækur út i islenskum þýö-
ingum en þær seljast bara ekki.
Nú dregur enginn i efa að af-
þreyfingarbækur — og ekkert við
þæraö athuga eins og ég sagði áð-
an — eru mun vinsælli með þjóö-
inni en svokallaðar alvarlegar
bókmenntir, en þarf þaö aö þýða
að fólk sé ekki lika til i aö lesa
eitthvaö sæmilega undirstöðu-
gott? Væntanlega kunna flestir
útgefendur sögur af „góðum”
þýðingum sem þeir ætluðu sér aö
koma á framfæri en fáir einir
vildu lesa þegar til kom, en það
eru nú samt dæmi um aö „góðar”
þýðingar haf i selst vel. Ég veit til
dæmis ekki betur en Hundrað ára
einsemd eftir Gabriel Garcia
Marquez hafiselst prýðiiega þeg-
ar hún kom út fyrir nokkrum ár-
um og var þó bæði um aö ræða
höfund semfáirþekktuog svoögn
framandi bókmenntastill, suöur-
ameriskan. Þetta er hægt og vel
hægt, þótt áhætta sé auðvitaö fyr-
ir hendi, en eins og Jóhann Páll
bendir margoft á i áðurnefndu
viötali, þá byggist bókaUtgáfa
upp á áhættu fyrst og fremst og
þviekki að taka áhættumeð þess-
ar bækur eins og misgóðar skáld-
sögur islenskra rithöfunda? Og
hvernig fóru þeir þá að hér á ár-
um á ður — svona 1930—50 — þeg-
ar út kom hvert bókmenntaverkið
á fætur öðru i islenskri þýðingu,
mára að segja bækur sem aldrei
hafa talist léttmeti: Strið og frið-
ur, Anna Karenina, Glæpur og
refsing? Varla hefur orðið stórtap
á þessum bókum, Ur þvi það var
haldiö áfram á sömu braut. Vant-
ar okkur eins og einn EmilThom-
sen? — Færeyinginn sem hefur
gefið út Karamazov-bræður og
önnur slik verk eftir stórmeistara
bókmenntanna á færeysku. Og
Færeyingar ekki nema 40 þúsund
eða svo!
Bókasöfn undir bagga
Það sem hér hefur verið sagt
um þýðingar gildirauðvitaö einn-
ig um islenskar bókmenntir — i
megindráttum. Fólk vill fá sína
afþreyingu, afleiðingin verður sú
aö bókaútgefendur hneigjast til
að álita að alvarlegri bækur eigi
sér ekki hljómgrunn. Að visu
‘virðist það vera tiltölulega auð-
velt fyrir islenska rithöfunda aö
fá bækur sinar útgefnar hjá for-
lögunum en samt sem áður er
deginum ljósara að þær bækur
sem með réttu geta kallast „al-
varlegar”eiga erfiðara uppdrátt-
ar en hinar „léttari”. Og er þá
ekkert sagt um bókmenntagildi
þessara bóka. Bókaútgáfufyrir-
tæki verða auðvitað að standa sig
fjárhagslega eins og önnur fyrir-
tæki og þvi er kannski ekki nema
eölilegt að þau vilji ekki taka
áhættu um of, en ætli forsendurn-
ar sem þau gefa sér séu alltaf
réttar? ötgefendur tala auðvitað
afreynslu, ég veit það, en það er
nú einu sinni staðreynd að stór
hhiti af þeim i'slensku bókum sem
komaútá hverjuári er hvorki al-
mennileg afþreying né „alvöru”
bókmenntir. Og það er likasttii of
litið gert af þvi að ýta undir bæk-
ur sem raunverulega teljast vera
annað tveggja.
En ef þetta er nú eftir allt sam-
an rétt, að fólkið vilji ekki kaupa
sér „góðar” bækur en bara
„vondar”? Auðvitað verða
„góðu”bækurnar að koma Ut eft-
ir sem áður. Að þessu er vikið i
nefndu viðtali:
En geta bókasöfn ekki kom-
ið þarna til skjalanna og keypt
ákveðinn fjölda bóka og þannig
tryggt að útgáfa fari ekki á haus-
inn?”
„I Noregi, svo ég taki dæmi,
kaupa bókasöfn allt að 1.000 ein-
tök af hverri nýrri norskri bók. Ef
þetta væri raunin hér værum við
komnir langleiðina með að borga
útlagðan kostnað við útkom u bók-
arinnar. Ef slikt fyrirkomulag
yröi tekið upp hér, þá myndi það
þýða gerbreytta stöðu islenskrar
bókaútgáfu,” segir Jóhann Páll.
Og ennfremur: „En eins og þetta
er núna, þá er þaö algerlega til-
viljunum háð hvernig bókasöfnin
kaupa inn. Sum þeirra leggja
áherslu á vinsældir bókarinnar,
önnur taka mið af gæðunum.”
Þessi hugmynd, að visu ekki
ný, gæti gert hvorki meira né
minna en aö tryggja að hérkæmu
út á hverju ári margar bækur
sem annars sæjust ekki. Að visu
grunarmig að bókasöfná íslandi
gætu trauðla keypt upp undir þús-
und af hverri bók — hvað eru
mörg bókasöfn á íslandi? — en
umfangsmikil kaup þeirra myndu
sam t sem áður hjálpa m ikiö uppá
sakirnar. Þvi ekki að setja nú
reglur? Þærþyrftu ekkieinu sinni
aö ganga af bókasöfnunum dauð-
um, þvipeningar vaxa á trjánum
sem kunnugt er. Hitt væri óhæfa
að taka ekki með i reikninginn að
fyrrnefndar vandaðar þýðingar á
góðum bókum þurfa einnig að
standa undir sér og þvi þyrftu
bókasöfnin að kaupa þær einnig.
Áriðum kring
Jóhann Pállsegirá einum stað i
viðtalinu: „Jólabókaflóðið og allt
sem þvi fylgirer hreinlega að æra
þjóðina.” Þetta er öldungis rétt
og veldur meðal annars þvi að
bækur sem annars eiga skilið að
njóta nokkurrar athygli hverfa i
skuggann fyrir hinum sem mest
ber á. Nú er það að sönnu góður
siður Islendinga að gefa bækur i
jólagjöf en hitt er alveg rétt að
það væri öllum fyrir bestu að tak-
ast mætti að lægja öldur Flóðsins,
dreifa þvi yfir allt árið. Þetta hef-
ur ekki verið gert þó reynt hafi
veriðöðru hvoru. Jóhann Páll tal-
ar af reynslu er hann lýsir þvi að
nær ómögulegt sé að gefa út bæk-
ur á öðrum timum en fyrir jólin —
hann gaf út nokkrar bækur siðast-
liðið vor sem seldust litið, þótt
ágætar hafi verið. „Hið sorglega
var að bæði blöð, bóksalar og
bókagagnrýnendur brugðust
hrapallega,” segir hann, og þaö
er hárrétt, bóksalar héldu þess-
um bókum ekki að fólki eins og
gert er með jólabækur, blöð og
gagnrýnendur tóku seint við sér
og þar á meðal ég sjálfur sem
skrúaöi um tvær þessara bóka i
Helgar-Timann allnokkru eftir að
þær komu út. En hér var um nýj-
an hlut að ræða sem gera mátti
ráð fyrir að tæki fólk nokkum
tima að venjast, Jóhann Páll
virðist hins vegar ætla að láta
þessa reynslu draga úr sér kjark-
inn við frekari tilraunir. Og það
sem meira er: bókaforlagið
sjálft, Iðunn, brást ekki siður en
aðrir. Þessar bækur voru litið
sem ekkert auglýstar, það var
ekki hamagangurinn kringum
þæreinsog jólabækurnar . Ef rétt
hefði verið að málum staðið frá
hendi forlagsins hefði vel mátt
vekja þvilika athygli á þessum
bókum að þær seldust eins og
ástæða var til. En það var ekki
gert. Þessi tilraun varð þvi varla
nema hálfkák og ég sé ekki að það
megi draga of viðtækar ályktanir
af henni. Ég þykist nefnilega hafa
þaö eftir öruggum heimildum að
bækur seljistekki bara fyrir jólin,
þær seljast lika töluvert vel eftir
jólin — i janúar og febrúar. Þá er
fólk að kaupa sér þær jólabækur
sem það fékk ekki i jólagjöf en
langar að lesa. Og svo les það
þessar bækur.
Islendingareru ekki örðuvisi en
annað fólk. Þeirhafa gaman af að
lesa bækur og meira að segja
töluvert meira gaman en flestar
aðrar þjóðir, burtséð frá „gæðun-
um”. Og auðvitað lesa þeir bækur
allt árið um kring, skárra væri
þaö, og af sjálfu sér leiöir að þeir
væru, ef rétt er farið að þeim, til-
búnirtil að kaupa bækur allt árið
um kring. Það er eftirsóknarvert
vegna þess að það er alveg rétt
sem Jóhann Pállsagði: jólabóka-
flóðið er bókstaflega að æra þjóð-
ina. Þó svo það sé gaman að fá
allar þessar bækur... —ij.
Illugi Jökulsson,
blaðamaður, skrifar