Tíminn - 25.10.1981, Side 31

Sunnudagur 25. október 1981
31
■ Bleika skeiðið. Fjölskylda fjöllistamanna.
Hluti af hinni alræmdu byltingarmynd — „Les demoiselles d’Avign-
til Englands, hins fyrirheitna
lands föðurins. Don José tók
þessu fálega i fyrstu, en skrapaði
siðan saman mjólkurpeningum
fjölskyldunnar til að senda soninn
elskaða og sjálfstæða, snillinginn
i fjölskyldunni, út i heim. En Pi-
casso komast ekki lengra en til
Parisar, dagaði þar uppi næstu
niu mánuðina ásamt Carles Cas-
agenmas, skólafélaga frá Barce-
lona.
Paris aldamótanna var óvé-
fengjanleg háborg menningar-
innar. Þar rikti á þessum árum
það sem siðari tima menn kölluðu
gullna skeiðiö, ,,La belle epo-
que”. Evrópa var auðug eins og
aldrei áður af iðnaði sinum, þekk-
ingu og nýlendum. Þar höfðu
menn ekki lagt út i strið i næstum
mannsaldur. Rika fólkið barst á,
góðir og ekki svo góðir listamenn
döfnuðu i skjóli yfirstéttarinnar^
en að baki bjuggu vitaskuld of
keyrðir verkamenn sem strituðu
10-12 tima á dag fyrir lifibrauð-
inu. Og vændiskonur, beininga-
menn og glæpamenn — þeir sem
höfðu helst úr lestinni.
1 listum haföi bylting veriö i
deiglunni allt frá 1860 þegar Man-
et braut hinar klassisku leikregl-
ur, bæði hvað efni varðaði og
form. Impressiónistarnir sem
fylgdu i kjölfarið voru enn djarf-
ari, máluðu hversdagslega hluti i
glaðbeittum litum. Þeir sem voru
fullþroska listamenn um alda-
mótin lögðu meira upp úr þvi að
mála af tiifinningu, túlka sinn
innri mann, Van Gogh með litum,
Gauguin með frumstæöum ein-
faldleika. Og tæknimaöurinn i
hópnum, Cézanne, var á hátindi
frægðar sinnar.
Montmartre-hæöin var sjálf-
sagður viðkomustaður fyrir Pi-
casso og menn af hans tagi. Þar
liföi lágstéttin, verkamenn,
vændiskonur og glæpamenn i sátt
og samlyndi við listamenn af
ýmsum uppruna. Fljótlega var
Picasso búinn að gleyma Eng-
landsferðinni og leigði sér vinnu-
stofu efst á hæðinni. Auk þess
komst hann i tæri við umboðs-
mann sem keypti allt sem Pi-
casso gat afkastað á einum mán-
uði fyrir 150 franka. A daginn
eigraði hann um borgina, gleypti i
sig verk gömlu meistaranna og
Louvre og hinna yngri i hinum
mýmörgu gallerium á Signu-
bökkum.
Picasso hafði lofað fjölskyld-
unni að snúa aftur til Barcelona i
jólasteikina. Um vorið hvarf hann
svo aftur til Parisar hafandi gert
sér grein fyrir þvi aö hinn djúp-
stæði listræni ágreiningur milli
hans og föðurins — hefðarinnar
og nýsköpunarinnar — yröi aldrei
brúaður. Um þetta leyti hætti
hann að kalla sig Ruiz, merkti
myndir sinar héöan i frá meö hinu
óviðjafnanlega Picasso.
Blátt yfir í bleikt
Á þessari viðkomu sinni i Paris
númer tvö sagði Picasso skilið viö
litadýrð impressiónismans um
skeiö og fór að mála i mjög per-
sónulegum stil innhverfar og dap-
urlegar myndir af litilmögnum og
alþýðufólki. Dauðinn var honum
hugleikinn, likast til fyrir áhrif
frá sjálfsmorði vinarins Casagen-
mas, sem hann framdi á kaffihúsi
i Paris ástlaus og yfirgefinn. Hið
mjögumtalaða bláa skeiö var i
burðarliðnum.
Enn yfirgaf Picasso Paris 1902
og var á Spáni næstu tvö árin. En
1904 fór hann aftur til Parisar,
sem var hans heimaborg upp frá
þvi.
A frumbýlingsárunum i Paris
var hann i raun jafn bláfátækur
og hinar voluðu fyrirmyndir bláa
skeiðsins, kominn upp á náö mis-
viturra listaverkasala sem báru
ekkert skynbragö á þær gullnám-
ur sem þeir höfðu i höndunum.
Samt minntist Picasso fyrstu ár-
anna i Paris sem þeirra ham-
ingjusömustu i lifi sinu, enda ár
bjartsýni og framfara um alla
Evrópu. Hann eignaðist vini sem
áttu eftir að hafa mikil áhrif á
hann og heimskúltúrinn — skáldið
Guillaume Appolinaire og útlaga-
rithöfundinn Gertrude Stein frá
Ameriku. Og um þetta leyti eign-
aöist hann sina fyrstu ástkonu af
mörgum — Fernande Olivier.
Hún var lagleg litil og hnellin með
græn augu og fannst hann ekkert
fyrir augað, nema hvað hún
hreifst af augunum sem voru eins
og brennandi kolamolar. Þau
bjuggu saman i býsna hrörlegu
húsnæði, sem i senn var heimili
og vinnustofa, hún eldaði oni hann
og félagana fyrir aöeins tvo
franka á dag, hlustaði á eldheitar
samræður þeirra og horfði á
meistarann mála. Hann þvertók
fyrir að hleypa henni nokkurn
tima úr sjónmáli. Málverkin uröu
enda gleðilegri, bláu litirnir viku
fyrir rauðu, bleiku og grænu og
viðfangsefnin voru ekki jafn
þunglyndisleg — Picasso hafði
tekið ástfóstri við sirkusa og sirk-
usfólk og málaði trúða, dansara
og loftlistamenn frá öllum horn-
um i stað betlara og vændis-
kvenna bláa skeiöisins.
Gertrude
og Leó Stein
Og það sem mest var um vert.
Verkin fundu sér kaupendur á
stangli, naska listaverkasafnara.
Það var kannski einna helst fyrir
tilstuðlan Gertrude Stein og bróð-
ur hennar Leós. Þau systkinin
höfðu einnig fjárfest i verkum eft-
ir aðra nýjungamenn — Matisse,
Renoir, Cézanne og Gauguin.
Einn góðan veðurdag sá Leó
mynd eftir Picasso I gallerii og
hreifst. Það var „Stúlka með
blómakörfu”, sem allt frá þvi var
þungamiöjan i ómetanlegu safni
Geirþrúðar.
Nokkru siöar vitjuöu þau Pi-
cassos i leiguhjallinum, vógu
verk hans og mátu og þótti harla
efnilegt. Þaö er ekki vitað hvað
þau keyptu margar myndir, en
þau borguðu 800 franka fyrir vik-
ið. örbirgðin var á enda i eitt
skipti fyrir öll og þaö sem mest
var um vert — Stein systkinin
bentu vellauðugum listaverka-
kaupendum á vænlegar fjárfest-
ingar i Picasso, sagt er að Geir-
þrúður hafi neytt suma til að
kaupa, nauðugu viljuga.
Áriö 1906, þegar Picasso var 24
ára gamall, haföi hann áunnið sér
öfundsveröan sess. Hann haföi
tengsl við áhrifamikla listaverka-
kaupmenn og safnarar sóttust
eftir verkum hans. Prisarnir voru
nógu háir til að geta svalað ást
Fernöndu á dýrum ilmvötnum.
Og Picasso var i hávegum meðal
annarra listamanna. Af nýjunga-
mönnum i listinni á þessum árum
i Paris átti hann sér vart annan
keppinaut en Henri Matisse. Þeir
uröu góðir vinir siöarmeir, en
þegar þeir hittust fyrst i sunnu-
dagsboði hjá Gertrude Stein áttu
þeir i brösum með aö tala saman.
Matisse var mótaöur listamaður
og býsna drjúgur meö sjálfan sig,
taldi sig meistara i samanburði
viö þennan uppivöðslusama
Spánverja.
Kúbismi
í burðarliðnum
Næsti leikur frá hendi Picassos
var býsna óvæntur og djarfur.
Hann hefði getað staðiö við og
málað með góöum árangri i stil
bleika skeiðsins til æviloka. En
Picasso var sileitandi, ekkert var
honum fjær en að endurtaka sig.
Hann lét einhvern tima svo um
mælt að það væri gott og óhjá-
kvæmilegt aö herma eftir öörum
listamönnum, en aö þaö væri
aumlegt hlutskipti að stæla sjálf-
an sig. Einhvern tima árs 1906
málaði hann mynd sem var ólik
öllu sem mannsaugað hafði áöur
barið: „Les demoiselles d’Avig-
non”, stóra mynd, rúmlega sjö fet
sinnum sjö, eins og Picasso var
gjarn á að mála þegar hann var
að reyna sig við ný stilbrögö.
Myndin braut næstum allar
leikreglur vestrænnar myndlist-
ar, sem höfðu verið aldar allt frá
tima endurreisnarmannanna.
Það var eins og likamar þessara
fimm nöktu kvenna heföu verið
brotnir upp og raðað saman á
nýjan leik i litlum ferningum og
þrihyrningum. Eyrun og augun
voru á tvist og bast, nefið eins og
séð i prófil þótt konurnar frá
Avignon horfðu beint fram. Þaö
er ekki gott aö segja um áhrifa-
valda, Picasso haföi nokkru fyrr
orðiö djúpt snortinn af iberiskum
styttum frá forsögulegum tima
áður en Rómverjar lögðu undir
sig Spán. Ennfremur var list
frumstæðra þjóöa til sýnis við-
vegar um álfuna og Picasso hafði
einkum tekið varanlegu ástfóstri
við afriskar grimur. En hann sló
nýjan afdráttarlausan og per-
sónulegan tón — þetta var bylt-
ingarsinnuð herhvöt um nýjar
leiðir i listum.
Viöbrögðin voru eðlilega blend-
in. Meira aö segja vinirnir Max
Jacob rithöfundur og bóhem,
Appolinaire og Leo Stein fundu
þessum bernskubrekum kúbism-
ans flest til foráttu. Appolinaire
átti þó eftir að verja kúbistana
bæði i ræöu og riti, en Leo Stein
tók Picasso aldrei i sátt eftir
þetta. Matisse hélt að Picasso
væri að hæðast að nútimalist,
einkum að svokölluðum fauvist-
um sem hann tilheyrði um skeiö.
Og þetta voru forsvarsmenn nýj-
unga i listum. Hvað þá um hinn
almenna listunnanda. framhald.
URVALS
V URVAL^ 2$9C
Glasgow/ Edinborg
Miðvd. 25. nóv. — Sunnud. 29.
nóv. Velstaðsett hótel, m..
morgunverði, baði og litasjón-
varpi.
Verð frá kr. 2.600.- á mann.
URVAL ‘Fl 26900
^mrURVALT. 26900
St Petersburg
Florida — Vikuiegar brottfar-
ir. Dvöl aö vild. Verð frá kr.
9.500.- Sér jóla- og nýjárs-
ferðir: 3 vikur 17/12 — 8/1 og
29/12 — 19/1
V1 URVAL'rl 269C0
%ar urvalti 26900
Kaupmannahöfn
Helgarferöir
3 nætur — föstud. til mánud. 3
fyrsta flokks hótel I hjarta
borgarinnar. Verð frá kr.
3.434,- á mann i tvibýlisher-
bergi, morgunverður innifal-
inn.
URVAL S 26900
iyr URVALn 26900
Kaupmannahöfn
Flug og bill. Helgarferðir.
Föstudagur til mánudags.
Verö frá kr. 3.291,- á mann.
Innifaliö: Flugfarseðill og
bilaleigubill — ótakmarkaöur
akstur.
W UPVAL 26900
V URVAL H 26900
Stokkhólmur
Helgarferöir
3 og 4 nætur — brottför á
föstud., Val um 3 mjög góö
hótel. Verð frá kr. 2.647.- á
mann i tvibýlisherbergi.