Tíminn - 01.11.1981, Blaðsíða 21

Sunnudagur 1. nóvember 1981
21
strið á Spáni. Alþýðufylking
kommúnista sósialista lýöveldis-
sinna og anarkista hafði komist
til valda 1936. Óánægðir herfor-
ingjar geröu uppreisn undir
stjórn Generalissimo Francisco
Franco og nutu fljótt stuönings
hægri afla á Spáni sem og Þjóö-
verja og Itala. Barátta lýðveldis-
aflanna á Spáni kynti undir elda i
hjörtum lista- og menntamanna
um allan heim sem þustu til
hjálpar.
Picasso hafði aldrei látiö sig
stjórnmál varða. t myndum sin-
um frá „bláa skeiðinu” hafði
hann að visu lýst fátækt og ör-
birgð en hann haföi aldrei tekið
beina afstöðu. En nú varö ást
hans á ættjörðinni og óbreyttri al-
þýöu yfirsterkari. Hann lagði lýð-
veldissinnum bæði til málverk og
peninga til hjálparstarfs, til
áframhaldandi baráttu og til ein-
staklinga sem áttu i örðugleikum.
Hann geröi seriu af mögnuðum
grafikmyndum sem lýstu fórnar-
lömbum striðsins og blóðþyrstum
striösherrum, einkum persónu
Francos sjálfs. Þær voru siöan
gefnar út undir nafninu „Draum-
ur og lygi Francos”. Skortur á
boöskap þurfti ekki að standa i
vegi fyrir listsköpun Picassos á
þessum umbrotatima fremur en
hjá öðrum listamönnum.
Guernica
26. april 1937 lögðu þýskar
unni. Vitaskuld fordæmdu hægri-
menn verkið og jafnvel lýðveldis-
sinnar töldu aö Picasso hefði
betur varið kröftum sinum í að
mála beina herhvöt i realiskum
dúr. En margir urðu þó til að sjá
að hér var eitthvað stórt og ofur-
mannlegt á ferðinni. Skarp-
skyggn gagnrýnandi skrifaði:
„Picasso sendir okkur boð um
sorg okkar: allt sem við elskum
mun deyja.”
Guernica reyndist spásögn.
Það var engin leiö aö horfa fram
hjá ófriðarblikum sem voru á
lofti. A þessum árum málaði
Picasso bæði sinar glaðlegustu
myndir og sinar dapurlegustu,
t.a.m. hina frægu „Konu sem
grætur”. Annars vegar voru á-
gætar ástirhans og Dóru Maar og
hins vegar heimur i upplausn.
Frægð hans fór viða, flestir
þekktu nú orðið nafnið — Picasso,
þaðvareinsog töfraorð, lykilorð.
Guernica var sýnd i Noregi, i
London, Liverpool og New York.
Agóðinn rann allur til spænska
lýöveldisins glataiðs jnálstaðar,
þvi er nú ver, en sölur á öðrum
verkum færöu Picasso sifellt
meira fé.
í hernuminni París
Hið óhjákvæmilega striö braust
út. Þjóöverjar blésu enn i her-
lúðra og réðust á Pólland 1.
september 1939. Sá kvittur komst
á kreik aö loftárásir yröu gerðar
á Paris. Picasso flutti sig um set
þetta?” ,,Nei,” svaraði Picasso
að bragði, „þaö voruð þiö.”
Picasso var beöinn að staðfesta
þessa sögu eftir striðið. Hann hló
og sagði: ,,Ó, það er meira eða
minna satt. Þýskararnir voru
vanirað heimsækjamig undirþvi
yfirskini aö þeir væru að dást að
myndunum minum . Ég gaf þeim
póstkort af Guernica og sagði —
Takið þetta með, minjagripur,
minjagripur! ”
En striðsárin voru mögur.
Stundum var honum svo kalt að
hann dúðaði sig i margar peysur
og setti upp fingurskorna hanska
þegar hann vann. Myndirnar
spegluöu skort, kulda og hungur,
stundum vonleysi — á sumum var
lystisemdum matargerðarlistar-
innar, bjúgum og pylsum, lýst i
smáatriðum. Sér til hugarhægðar
skrifaði hann býsna fjarstæðu-
kennt leikrit, „Le désir attrapé
par la queue” — Astriðan föst i
biðröð. Hann fékkst mikiö við
skúlptúr og vann einna helst úr
efnum sem voru við hendina,
stýri og hnakkur af reiðhjóls-
garmi uröu t.d.að nautshaus. Til
að hægt væri aö steypa við-
kvæmar styttur i' varanlegt form
hnupluöu hollvinir hans bronsi,
sem Þjóðverjar sóttust eölilega
mjög eftir til hergagnaeerðar
Picasso gerist
kommúnisti
24. ágúst 1944 var barist á göt-
Picasso sagði: „Ekkert málverk
er gert til að skreyta meö þvi f-
búðir. Þaö er baráttutæki til að
verjast og striða á móti óvinin-
um.”
Verk Picassos vorutil sýningar
á Haustsýningu i Paris, sem 1944
bar nafnið Frelsissýning. Hann
fékk heilan sal undirósýndar af-
urðirsinar f rá striðsárunum. Það
varð býsna umdeilt, slikan heiöur
hafði erlendur listamaður aldrei
hlotið, jafnvel þótt hann hafði
verið búsettur i Paris i næstum
hálfa öld.
Listasöfnin vakna
1 ofanálag fann Picasso sér
nýjan innblástur — Francoise
Gilot, 21 árs gamlan listnema.
Hún vargreind, lifleg og ákaflega
lagleg og þótt aldurinn færðist
yfir varhún honum stööugurinn-
blástur glaðlegra verka og lit-
rikra. Samband þeirra sem var
býsna stormasamt entist til 1952,
þá skrifaði hún viðfræga bók um
árin með Picasso sem lýsti vand-
kvæðunum viö aö búa með
duttlungafullum og kvensömum
snillingi.
Um þessar mundir fóru'lista-
söfn aö sækjast mjög eftir verk-
um Picassos. A öndveröri öldinni
höfðu nútimalistamenn verið i
harla litlum metum hjá listyfir-
völdum og opinber söfn höfðu
vandlega sniögengiö verk þeirra,
þótt þau hefði veriö hægt aö fá
fyrir litið sem ekki neitt. Loks
fræði kapitalismans, sem vekur
reiði venjulegs fólks, gott ef ekki
borgarstéttarinnar lika... Mál-
verkhans afmynda manninn, lik-
ama hans og ásjónu”. Næsta ár
var friöarþingið svo haldiö i
París, og nú undir merki sem
Picasso hafði teiknað — af dúfu
friðarins. A meðan þingiö stóð
yfir eignaöist Francoise dóttur —
Palomu sem er dúfa á spænsku.
1953 var Picasso beðinn að
teikna mynd til minningar um
Stalin. Picasso hafði aldrei séð’
Stalin i lifanda lifi og mörgum
þótti myndin likjast Graucho
Marx fremur en harðstjóranum.
KommUnistum var ekki skemmt,
Louis Aragon neyddist til að
biðjast afsökunar opinberlega.
Nokkru siðar var það altalað i
Parisaö Jean Cocteau hefði spurt
Picasso hvi hann hefði gengið i
flokkinn. „Ég hélt það yröi eins
og stór samheldin fjölskylda,” á
Picasso aðhafa svarað. „Eh bien,
nú hata ég fjölskyldu mina!”
1953 yfirgaf Francoise hann á-
samt börnunum. Henni mislíkaöi
að Picasso héltenn sambandi við
gamlar ástkonur sinar, sem og
nýjar. HUn sagöist loks hafa áttað
sig á þvi aö hann væri gamall
maður, meira en sjötiu ára.
Picasso sat eftir með sárt ennið,
en fékk útrásiröð 180teikninga —
„Picasso er hinn mannlegi
gamanleikur”. Myndirnar eru
lofgjörö um konur, en hæðast
jafnframt aö elli og getuleysi.
Þriðjungur þeirra sýnir lostafull-
■ GUERNICA.
■ Nautshaus geröur úr hnakk og
stýri af reiöhjólsgarmi á striösár-
unum.
sprengiflugvélarisem flugu á veg-
um Fancos.smábæ i Baskalandi i
rúst — Guernica. Arásin var gerð
um hábjartan dag og virtist meö
öllu tilefnislaus, nema þá helst til
aö skjóta alþýöu manna skelk i
bringu. Meira en þúsund ó-
breyttir borgarar létu lffið.
Picasso hófst strax handa
ölvaður af reiðiog vandlætingu.
Aður haföi lýðveldisstjómin falið
honum að mála stórt verk til að
skreyta sýningarbás Spánar á
heimssýningunni i Paris 1937.
Picasso hafði byrjað að mála
elskurnar sinar, viðfangsefni
friðarins... En nú lá honumannað
á hjarta. Hann strengdi upp lér-
eft, 25 feta langt og 11 feta hátt,
málaði af offorsi, klifraöi upp og
niður, fram og aftur, á meðan
Dóra festi alla framkvæmdina á
filmu. Eftir mánuð var myndin
tilbúin — hans þekktasta, mesta
og kannski besta — Guernica.
Kannski áhrifamesta myndverk
allra tima, a.m.k. rammasta for-
dæming á striði frá hendi mynd-
listarmanns. Þar runnu saman
ýmsir þættir úr fyrri verkum
Picassos, kunnuglegt tákn — naut
og hestur, afmyndaðar mannver-
ur, kúbismi og frumstæð list-
brögð. Myndin er eingöngu mál-
uð i svörtum, hvitum og gráum
lit, sem magnar upp harmsögu-
legt eðli hennar. Hvergi er vonar-
glætu að sjá — hestur i( dauða-
teygjum, menn sem flyja i of-
boði eða eru troðnir undir og yfir
þessu trónar ókennilegt naut
sem Picasso sagöi siðan um:
„Nautið er ekki fasismi, heldur
villimennska og myrkur...
hesturinn táknar fólkið.”
Guernica var sett upp á
spænska básnum á heimssýning-
aö Biskæjaflóa, ásamt konu,
hundi og aöstoðarmanninum
Jaimé Sabartes, gömlum og
tryggum vini frá þvi i Barcelona
um aldamótin. Það var erfiðleik-
um bundið að ná i efni, en samt
hélt hann áfram að vinna.
Picasso sat rið hafið þar til i á-
gúst 1940 þegai Þjóðverjar höfðu
lagt undir sig allt Frakkland, þá
var Paris ekki siðri kostur. Jafn-
vel þótt rikisstjórnir Bandarikj-
anna og Mexikó byðu honum hæli
dvaldi hann i Paris til striösloka.
Listamaður einn spurði hann:
Hvaö eigum viö að gera meö
Þjóðverja á hælunum? Halda
sýningar, svaraði Picasso. En
Þjóðverjar meinuðu honum það,
Hitler flokkaði verk hans undir
úrkynjaða list bolsévika.
Paris var vitaskuld gerbreytt,
Þjóðverjar þrömmuöu undir
Sigurbogann, þýskir foringjar
sátu á Montmartre og Montparn-
asse. Sumir af vinum hans unnu
með hemámsliðinu, aðrir, likt og
skáldið Eluard, tóku þátt í and-
spy rnuhreyfingunni. tbúð
Picassos varð griðastaöur fyrir
franska vini sem áttu undir högg
að sækja hjá Þjöðverjum.
Nasistarnir gáfu Picasso visst
svigrúm. Þýskir foringjar litu
annað veifið inn til hans, stundum
til að falast eftir stuðning . Það
fóru sögur um andsvör Picassos.
Ein var á þessa leið: Þýski sendi-
herrann bauðst til þess að láta
honum kol i'té. Picasso afþakkaði
og sagði kuldalega að „Spánverja
væri aldrei kalt!” Þegar sendi-
herrann var á förum rakst hann á
ljósmynd af Guernica, horfði á
hana dágóöa stund og sagöi fullur
aðdáunar: „Ah, herra Picasso,
voruð það þér sem gerðuð
um Parisarborgar. Daginn eftir
héldu bandamenn innreið sina i
borgina og Paris ærðist af kæti.
Picasso var orðinn að hetju, ekki
einvörðungu sem frelsaður
málari, heldur einkum sem tákn-
mynd þeirra sem þraukuöu
þrengingar hernámsins. Hann
sagði: „Þetta var ekki rétta
stundinfyrirskapandi menn tilað
leggja frá sér tól sin. Þaö varekki
annaö að gera en að halda áfram
að vinna i alvöru, leita uppi mat,
hitta gamla vini i ró og næði og
biða eftir frelsi.”
Vinnustofa hans var full af
fólki, gömlum vinum sem sneru
heim með frelsurunum, blaða-
mönnum, forvitnum hermönnum.
Allirvoru velkomnir i ibúöina á
Rue des Grands Augustins. Allir
elskuðu Picasso og Picasso
elskaði alla. Hann var einhver
vinsælasti maður I Frakklandi
og kannski sá umtalaöasti fyrir
utan sjálfan de Gaulle. Honum
rann blóðið til skyldunnarog sett-
ist i nefnd sem de Gaulle skipaði
til aö velja listamenn til að túlka
striðiö i myndum. Mánuði siöar
gekk hann í kommúnistaflokkinn.
Það kom ekki svo mjög á óvart
og menn tóku þvi almennt með
jafnaðargeöi. Rétt eftir striðið
voru kommúnistar i nokkrum
metum i Evrópu, þeir voru jú eitt
af lýðræöisöflunum sem hafði
sigrast á ófreskju nasismans.
Menn voru þess minnugir hversu
djarflega Sovétmenn höföu barist
við óvininn og að i flestum lönd-
um höfðu kommúnistar haldiö
uppi best skipulagöri andspyrnu
gegn Þjóðverjum. Margir góðvin-
ir Picassos voru einnig
kommúnistar, þar á meðal skáld-
in Louis Aragon og Paul Eluard.
vöknuðu þau upp við vondan
draum, flest verk kúbistanna
voruá einkasöfnum og þá sjaldan
þau voru i boöi seldust þau fyrir
stjarnfræöilegar upphæðir. Jean
Cassou, forstjóri nútimalista-
saf nsins í Paris, var á hælunum á
þessum formbyltingarmönnum
gærdagsins, sem nU voru allir vel
við aldur. Picasso gaf safninu 10
nýleg málverk i kúbi'skum stil.
Myndir hans, sem vininum
Sabartes hafði áskotnast i gegn-
um tiðina, urðu uppistaöan i
Picasso safni i Barcelona, Franco
til mikillar hrellingar.
1948 eignuöust bau Francoise
son, Claude. Þau settust að i
Valleauris i Suður-Frakklandi
þar sem leirkerasmið stóð á
gömlum merg. Picasso læröi
fljótt af handverksmönnunum
sem höfðu starfaö viö leirmótun
öld fram af öld og var brátt farinn
að koma þeim á óvart með upp-
finningum sinum, leirmyndum af
kentárum, nautum, skógarpúk-
um, uglum og dúfum. A einu ári
mótaöi hann meira en 2000 leir-
muni.
Nú hata ég
fjölskyldu mína
Ekki vanrækti hann heldur
hina nýju félaga sina I
kommúnistaflokknum. 1948 var
fyrsta h e i m s f r i ö a rþin g
kommUnista haldið i Póllandi.
Picassosteig upp i flugvél ifyrsta
sinn á ævinni ásamt Paul Ehiard
og flutti þinginu stutt ávarp.
Moskva var ekki yfir sig hrifin,
listamenn af hans sauöahúsi voru
gagnrýndir fyrir að vera „sjúk-
legur fyrirsláttur fyrir fagur-
an gamlan málara ásamt fyrir-
sætu hans, sem virðist næstum
grimmilega ung.
Um 50.000 verk!
Pcasso var þó aldrei pipar-
sveinn lengi. Nú fann hann sér
konu sem stóð vörð um hann þar
til yfir lauk, Jaqueline Roque, af
ætt leirkerasmiðanna i
Valleauris. Þau gengu I hjóna-
band 1961, þegar Picasso stóö á
áttræöu.
Hann hélt enn fullu vinnuþreki,
málaði röð 40 verka sem voru til-
brigði við mynd eftir Velázquez
La Meninas, meistaraverkin
Strið og Frið 1952. Siðasta stór-
virki hans var svo veggskreyting
fyrir nýbyggingu UNESCO i
Paris 1959.
Síöustu æviárin lokaði hann sig
af i villu sinni á Rivierunni við
Cannes og tók ekki á móti öðrum
enættingjum og vinum. Hann var
hinn óumdeildi meistari. Eins og
áður lagöi hann fyrir sig ýmsar
tegundir myndlistar og list hans
hafði léttara yfirbragð en oft
áður; var undir áhrifum frá
nátturu Miöjarðarhafsins, fjöl-
skyldulifi og fornri list. Hann var
hættur aö koma á óvart eins og
áður og var ekki lengur leiðtogi
nýjungamanna. En þar haföi
hann lfka staðið i fararbroddi i
meira en hálfa öld. Gagnrýnandi
nokkur áætlaði að frá hendi
Picassoshefðu um dagana komið
um 50.000 verk. Langur og fjöl-
breyttur starfsferill hans er lista-
mönnum og listunnendum enn
undraheimur, stórar sýningar á
verkum hans i heimsborgum i
fyrra og nú i ár bera vitni um það.
Picasso lést 8. april 1973. eh.
i