Tíminn - 07.05.1982, Blaðsíða 13

Föstudagur 7. mai 1982
13
■ Gunnar Guðbjartsson.
að hægt sé að byggja svona stórt
upp, nema peningarnir komi ein-
hvers staðar annarsstaöar frá.
Af þessu stafar að sama fram-
leiðsluskipulag getur ekki hentað
i alifugla- og svfnarækt og i hefð-
bundnum biigreinum.”
Þessi eilífa
ótíð
— Sumir leikmenn halda því
fram að bændur fjárfesti í allt of
miklu af tækjum. Er eitthvaö til f
því?
„Sjálfsagt ertil að bændur geri
þaö. En þaðer nú svo í sambandi
við heyskapinn aö það er oft litið
um þurrka fyrir þá sem heyja
þurrhey. Þeir verða að hafa svo
mikið af tækjum að þeir geti not-
að þurrk aö fullu, þótt stuttur sé,
og geta þá afkastað mjög miklu á
mjög skömmum tima. Það veldur
þvi að menn verða að hafa meiri
vélakost en annars væri.
Þeir sem aftur á móti hafa vot-
heysgerð nær einhliða, þeir
komast af með minni vélakost og
geta stundað heyskapinn með
öörum hætti en þeir sem heyja i
þurrhey. Að sumu leyti væri það
mun hagkvæmari heyskapar-
háttur, ef menn almennt gerðu
þaö.”
— Er það ekki óeðlilegt að stór
hluti vélakosts búanna hafi ekki
nema innan við eitt hundrað tima
nýtingu á ári?
„Það má segja þaö, en það
kemur til af þessu sérstaka tiðar-
fari, sem er rikjandi hér yfirleitt
á suður- og vesturlandi. Mér
sýnist vera erfitt að breyta þessu,
nema fara yfir i aöra búskapar-
hætti, fara i votheysgerö 1 miklu
stærri stil en gert hefur verið.”
Kvótinn er
ekki nærri
fullnotaður
— Hvernig hefur sú fram-
leiðslustjórnun, sem hefur nú
verið viðhöfð um tfma, gengiö?
„Þetta er vandasöm aðgerö og
kannski er ekki komin sú reynsla
á hana ennþá að hægt sé að full-
yröa um hvernig hefur tekist til.
Ég held ég verði að gera grein
fyrir þvi hér að heildarbúmark,
sem hefur verið reiknaö og Ur-
skurðað á landinu öllu, er rúm-
lega ein milljón og átta hundruð
þúsund ærgildi. Þetta er miklu
rýmra búmark, heldur en mark-
aðurinn getur leyft, ef það væri
nýtt að fullu. Á siðasta ári var
framleitt um ein milljón fjögur
hundruö og þrettán þúsund ær-
gildi i kindakjöti og m jólk. Þá eru
eftir af kvótanum um 387 þUsund
ærgildi, sem ekki voru notuð á
siðasta ári.”
— Hvernig hangir það á spít-
unni?
„Sumir hafa dregið saman frá
þvi búmarki, sem þeim var út-
hlutað og ætluöu á þann hátt aö
reyna að losna viö verðskerðingu.
Það er einkum áberandi i
mjólkurframleiðslunni. Þar er
búmarkið 731 þUsund ærgildi, en
framleiöslan var 590 þUsund ær-
gildi.
Annað sem veldur er að á all
mörgum jörðum, þar sem bU-
skapur var nokkuð stór á árunum
1976-78, hefur búskapur lagst
niður eða dregist verulega sam-
an.
Enn er kjötið
allt of mikið
Þaö af búmarkinu, sem ekki
var notað er nærri 27,5% af
heildarbúmarki i mjólk og kinda-
kjöti. En samt vantar um 44
milljónir króna til þess að borga
allt á fullu veröi. SU skerðing
lendir næstum öll á kindakjöts
framleiöslunni og ef bændur
hefðu þurft að bera hana, þá væri
það um 12,3% af öllu verði
kindakjötsins. En vegna aö-
stoðar, sem er að koma nUna frá
rikinu, 20 milljónir króna, og
greiðslur úr kjarnfóðursjóði, þá
verða það ekki nema á milli 10 og
llmilljónir, sem bændur verða að
taka i veröskerðingu á kindakjöt-
ið. Það er um 3% af öllu kinda-
kjötsveröinu. Um 300 þúsund
krónur þurfa mjólkurfram-
leiöendur aðtaka á sig, þar sem
farið var yfir búmark i fram-
leiðslunni. Það verðlagsár, sem
verið er að gera upp og ég hef
veriðað tala um, er frá 1. septem-
ber 1980 til ágústloka á árinu 1981.
Þannig var komiö á siðasta ári
aö mjólkin var litið umfram
innanlands þörf, þó var flutt út
um 1262 tonn af osti á árinu. Þótt
framleiðsla mjólkur hafi minnk-
að eins og raun ber vitni, er ekki
hægt að komast hjá útflutningi.
Framleiöslan er svo misjöfn milli
árstima aö á sumrinu veröur aö
framleiða vöru, sem ekki selst
innanlands og veröur að flytja
út.”
Mjólkuraukn-
ingin stefnir
í óefni
— Eróhætt að skeröa mjólkur-
framleiðsluna meira en gert
hefur verið?
„Það hefur verið talið að fram-
leiöslan þurfiaö vera um 5% um-
fram eftirspurnina, til aö geta
jafnað úr árstiöasveifluna og
þannig var þaö á siðasta ári.
Þannig var mjólkurframleiðslan i
mjög góðu jafnvægi við markað-
inn.
Hins vegar hefur komið fram
aukning i mjólkurframleiðslunni
i vetur, einkum frá áramótum og
verulega mikil, siðustu mánuði á
milli9 og 10%. Ef svo heldur á-
fram, verðum við komnir i sama
fariðog áður, aö það getur orðið
mikiö vandamál.”
— Takið þið i taumana núna?
„Það er ekki bUiö aö taka
neinar ákvarðanir i þessu efni.
Menn hafa viljað trUa að þetta
væri fyrir ráðstafanir bænda til
að jafna árstiðasveifluna. Ef svo
er, er það æskileg þróun, en veröi
þetta hins vegar varanleg
aukning i vor og i sumar, stefnir i
óefni og þá þarf aö griþa til nýrra
ráða.
Enn er óleyst vandamál
hvernig verður brugðist við
kindakjötsframleiðslunni. Þótt
samdrátturinn þar sé oröinn mik-
ill, dugir hann engan veginn til að
hægtséaðseljaalltkjötið, eins og
nú horfir. Það hefur verið rætt all
mikið undanfarnar vikur aö
reyna aö semja við einhvern hóp
bænda um að hætta framleiðslu
og almennt hvernig ætti að
bregöast við vandanum, en engar
ávarðanir er búið að taka i þvi
efni.Menn telja almennt mikla
annmarka á að draga meira úr
framleiðslunni en þegar er orðið,
nema aö eitthvaö nýtt komi i
staðinn til þess að menn geti haft
atvinnu sina i sveitunum, eftir
sem áður og haldið sinni bólfestu
þar.
...svo fólkið
þurfi ekki að
flytjast úr
sveitunum
Þess vegna hefur mikið verið
rætt um aðfinna nýjan búgreinar
eða önnur atvinutækifæri, sem
væru staðsett i sveitum, svo fólk
þurfi ekki aö flytjast úr sveitum,
þótt þaö minnkaöi kindakjöts-
framleiðsluna.”
— Hefur kjötframleiðslan ekki
dregist saman eins og til var
stofnaömeð skerðingaraðgerðun-
um eöa hefur markaðurinn
minnkað meira en gert var ráö
fyrir?
„Já, markaðurinn hefur
minnkað, sem nemur um 2000
tonnum, erlendi markaðurinn
fyrst og fremst. Samdrátturinn i
kjötinu er hlutfallslega minni
heldur en i' mjólkinni.”
— Hefur stjórnin þar ekki tekist
eins vel og i mjólkinni?
„Það var aldrei stefnt að eins
örum eðamiklum samdrætti þar.
Þaö var taliö, þegar verið var að
móta þessar reglur að þar væru
útflutningsmöguleikarnir meiri,
en það byggðist mest áþessum
norska markaði, sem nú er að
detta niöur. Þar að auki er sauð-
fjárræktin stærri liður i að halda
byggöinni i horfi og þess vegna
töldu menn að ætti að fara með
miklu meiri gætni að samdrætti
sauðfjárræktar en mjólkurfram-
leiöslu.”
Enginn vill
frjálsan markað
— Er hugsanlegt að breyta um
söluhætti á kindakjöti, þannig að
frjáls markaður ráði og bændur
verði að framleiða kjötið fyrir
það verð sem þeir geta fengið
fyrir það?
„Ég efast um að þaö gangi.
Hvortveggja er aö ég held aö
bændur muni ekki vilja það sjálfir
en þaö sem ég held aö ráði þar
meiru er að stjórnvöld mundu
ekki vilja það heldur, þvi að verð
á kindakjöti er inni i visitölunni
og hefur áhrif á laun og verðlags-
þróun i landinu. Þess vegna hafa
stjórnvöld viljað borga kjötið
niöur og ég á ekki von á aö þaö
breytist snögglega nema visitölu-
grundvellinum veröi breytt.
En það er á margt aö lita i þvi
efni og ég hef orðið var við þaö á
fundum með launþegasamtökun-
um aö þau eru býsna hrædd við
slikar ráðstafanir, þvi aö þau
telja aö það mundi hafa áhrif til
versnandi afkomu hjá launa-
lægsta fólkinu, ef þær búvörur,
sem nú eru niðurgreiddar, hækka
verulega umfram annað verölag i
landinu.”
— Er þetta, með öörum orðum,
orðiö svo fast hnýtt aö þvi verði
ekki hnikaö?
„Ég á von á aö þvi veröi mjög
erfitt aö breyta.”
— Hvert er þitt persónulega
mat á hvort þaö væri samt sem
áöur æskilegt?
„Ég held þaö sé nú varla. Þaö
er komin á þetta nær 50 ára
reynsla og það leysti mörg vanda-
mál þegar þvi var komiö á. Það
hefur tryggt að bændur i landinu,
hvar sem þeir búa, fá alltaf sama
verð fyrir vöruna og einnig að
neytendur, hvar sem þeir búa,
eiga rétt á að fá vöruna á sama
verði. Þetta mundi raskast við
frjálsa verðmyndun, og raska
verulega kjörum fólks, bæöi
framleiðenda og neytenda.”
Um afskipti
Fram leidsluráds
— Hvert er hlutverk þessa
„battariis” hérna, Framleiðslu-
ráðs landbúnaöarins?
„Framleiösluráð hefur afskipti
af allri matvadaframleiðslu i
sveitum. Frá upphafi vega hefur
það skipt sér af íramleiöslu
kindakjöts, mjólkur, nautakjöts
og hrossakjöts. En af hinurn nýrri
búgreinum hefur það haftlitil af-
skipti, vegna þess að þær voru
ekki felldar inn i verðlagskerfið.
Eggjaframleiösla hefur alla tiö
verið utan verðlagskerfisins. Þaö
var að visu reynt einu sinni aö
koma eggjunum undir verðlags-
kerfið, en það hélt ekki vegna
þess aö ekkert söluskipulag var
til fyrir þá búgrein. Margir smáir
framleiðendurfóru með sina vöru
beint til neytenda og sama skeöi
þegar farið var að framleiða
fuglakjöt, þannigaö það kom ekki
inn i söluskipulagið.
Þróunin i svinakjötsframleiðsl-
unni hefuraftur á móti oröiö sú að
meiri hluti framleiöslunnar fer
eölilegar söluleiðir, eins og annað
kjöt i landinu. Að þvi leyti hefur
Framleiösluráö haft afskipti af
þvi, meö skýrsluhald og annað
slikt, en það er ekki inn i verð-
lagskerfinu og ekki niöurgreitt og
þvi veröa afskipti Framleiðslu-
ráðs af þvi með öörum hætti en
hinu. Hvaö viökemur loðdýrarækt
og veiöi og öðru þess háttar, þá
hefur Framleiösluráð nálega
engin afskipti af þvi. Þaö hefur
ekki verið fellt inn i Framleiöslu-
ráðslögggjöfina meö neinum
hætti, nema aö okkur er skylt að
innheimta sjóðagjöld af seldum
afurðuum frá þessum greinum
eins og öðrum.”
Sé ekki fram
í tímann
— Er sama aö segja um garð-
rækt?
„Nei, kartöflur eru undir verð-
lagskerfinu og kartöflusalan er
undir eftirliti þvi sem sett var i
Framleiösluráððslögin. Þannig
er Grænmetisverlsun land-
búnaðarins rekin af Framleiðslu-
ráði og þar gildir svipaö skipulag
og á sölu kjöts og mjólkur.
Gróðurhúsajurtir eru seldar af
Sölufélagi garðyrkjumanna og
samkvæmt lögunum er Fram-
leiðsluráöi heimilt að veita Sölu-
félaginu einkasölurétt á heildsölu
gróðurhúsaafuröa og það hefur
veriö gert frá upphafi vegar, allt
frá 1947.”
— Og svo aö lokum, viltu sj)á
fyrir framtið landbúnaðarins á
tslandi?
„Ég er ekki spámaöur og geri
ekki ráö fyrir að geta séð mikið
fram i ti'mann, fremur en aörir.
En þaö er trú min að veröi rösk-
lega unniö að þvi að koma upp
nýjum búgreinum og auka fjöl-
breytni I landbúnaðinum að þá
muni byggöf sveitum geta haldist
með sama hætti og áöur og það
veröi ekkert siður hægt aö lifa viö
þærnýju búgreinar heldur en þær
eldri. Ég held að aukin fjöl-
breytni, á hvaða sviði sem hún er,
muni bæta lifskjörin og afkomu-
möguleikana I sveitunum. Þess
vegna vilég vera þeirrartrúar að
stjórnvöld, sem geta ráöið miklu
um þróunina, veiti þessum nýju
greinum þann stuðning sem þarf
til þess aö þær geti þroskast meö
eölilegum hætti.”
SV