Tíminn - 23.05.1982, Qupperneq 4

,,í lieita poltinum um daginn gat ég bara ekki hugsaö mér að svara þessari spurningu framar,
Falklandseyjum...”
og þá kom auðvitaö inaður sem spuröi: „Hvaöan ert þ
Lawrence (eða Larry) Millman er bandarískur
rithöfundur frá Nýja Englandi sem hingað er kom-
inn meötvær bækur i sínu farteski — „Our like will
not be there again", bók um tíma sem eru að týnast
á irlandi, og „Hero Jesse", skáldsögu um vangef-
inn dreng.sem elst upp i uppsveitum Nýja Eng-
l^nds. Siðustu mánuðina hefur Larry sem er með
doktorspróf í enskum bókmenntum stundað
kennslu við enskudeildina hér í háskólanum. Það er
engin tilviljun að Larry skuli kjósa Island sem
áfangastað, hann er mikill heimshornasirkill, en
kýs þó helst að dvelja á köldum og votviðrasömum
eylöndum norðursins — irlandi, Færeyjum, Hjalt-
landi, Orkneyjum og Islandi. Hann skýrir þessa ey-
landaást sina nánar í viðtalinu.
Það var eitt siðdegið i vikuhni að við Larry Mill-
man settumst niður yfir potti af banvænu tei,
Larry talaði og ég hlustaði og svo visspm við ekki
fyrr en var næstum komið kvöld — umræðuefnin
reyndust mörg og að minu viti ekki af lakari endan-
um. Til þess aö ekki þurf i að skera viðtalið við trog
birtist hér aðeins fyrri hluti þess, síðari hlutinn
fylgir svo að viku liðinni.
Te og
frásagnargáfa
— Faröu varlega! Ég held aö
teiö sé ískyggilega sterkt.
Þú þarft ekki aö biöja afsök-
unar á því. Teiö sem ég fékk hjá
irsku Tfnkurunum var langtum
sterkara. Eitt sinn talaöi ég viö
gamlan Tlnkara sem kvartaöi
yfir þvi hvaö teiö hjá bændunum
væri veikt núoröiö ekki eins og
þaö var i gamla daga, sterkt og
hressandi. Nú oröiö væri teiö svo
veikt, sagöi hann, aö þaö væri
hægt aö skutla ál á þr játiu faöma
dýpi í því.
Ég segi þetta ekki af þvi aö ég
vilji ræöa nánar um gott eöa
slæmt te, heldur til aö gefa i skyn
þá dásamlegu ljóörænu gáfu sem
ég fann meöal fólks sem er al-
gjörlega ómenntaöog varla læst.
Irsku Tinkararnir segja aö besti
skólinn sé vegurinn og á skitug-
um og rykugum moldarvegum
Vestur-lrlands gengu þeir i sinn
skóla. Slikt fólk hefur alla si'na
þekkingu I kollinum, þaö þarf aö
muna allt sem þaö hefur heyrt,
vegna þess þaö kann hvorki aö
skrifa né lesa og ef þaö vill vita
hvenær Bretar frömdu einhver
fræg fjöldamorö getur þaö ekki
farið á bókasafn og flett þvi upp,
eina bókasafn sitt hefur þaö i
kollinum. Og vegna þess hefur
þetta fólk þróaö meö sér frábæra
frásagnargáfu, þaö man hverja
einustu sögu sem þaö heyrir, og i
dag er raunin sú aö bestu sögu-
mennirnir á trlandi — þeir sem
geta talað heilar nætur og fram á
næsta morgun — eru þeir sem
hafa aldrei gengiö i skóla. Þeim
mun meiri sem skólunin er, þeim
mun færri veröa sögurnar — allt
þangaö til viö höfum rækilega
menntaöan mann sem geymir
alls engar sögur i' kollinum. Hann
er alveg tómur, fyrir utan þaö
sem hann hefur af tilviljun tint
upp i háskólum. Ég segi ekki aö
þaö sem hann hefur tint upp sé
einber tómleiki en á mælistiku
fornrar menningar sem hann er
hluti af er þaö vissulega tómleiki.
Mosi sem vex
á hauskúpum
— Þú feröaöist i næstum tvö ár
um trland, hvernig og i' hvaöa til-
gangi?
Ég var meö bakpoka á bakinu
og einhver föt til skiptanna —
sumir mundu segja allt of fá — og
fór staö úr staö i leit aö fólki sem
var enn hluti af gömlu menning-
unni. Ég gekk bara milli þorpa og
fór til dæmis til prestsins eða lög-
regluþjónsins og spuröi: Er hér
einhver góöur sögumaöur? Eöa:
Er hér einhver sem kann aö
lækna fólk meö jurtum? Þú
manst kannski eftir þvi i bókinni
— þar er sagt frá gamalli
lækningu sem flest i þvi að taka
mosann sem vex á hauskúpum og
leggja hann á sár og þá á sáriö aö
gróa á augabragði. Sjálfur held
ég aö ég mundi frekar kjósa aö
hafa sáriö, maöur veit aldrei
hvaöa sjúkdóma fólk fær i haus-
inn sem geta lifaö góöu lifi eftir aö
þaö er dautt.
En allavega feröaöist ég svona,
á mjög frumstæöan hátt, likt og
flökkuskáldin til forna. Ég var
mestanpart I vesturhéruöum Ir-
lands,þar sem gamlar heföir eru
enn ekki fyrir bi, þegar ég var
þarna fyrir sjö-átta árum var
þetta eingöngu landbúnaöar-
svæöi, samfélag smábænda sem
eiga i mesta lagi fimmtiu hektara
lands oghundraö og fimmtiu roll-
ur. Á nútimamælikvaröa mundi
maöur liklega segja að þetta fólk
sé fátækt en þaö á sina fornu
menningu sem vegur upp á móti
fátæktinni. Og kannski er þaö
vegna aldagamallar fátæktar aö
þaö er svona ihaldsamt i öHum
sinum háttum, þaö veit af nýtísku
búskaparháttum, en vegna inn-
grtíinnar fátæktar i margar aldir
vill þaö ekki taka neina áhættu.
Ahættan gæti þýtt aö þaö tapaöi
þvi litla sem þaö hefur.
Ég eyddi flestum stundum hjá
bændum sem voru sextiu, sjötiu,
áttatiu eöa jafnvel niutiu ára
gamlir og enn stritandi á sinu
landi. A þessum hluta Irlands er
þaö taliö illt verk aö setja ftílk á
elliheimili og þvi býr fólk á sinni
jörö þangaö til þaö deyr, venju-
lega þegarþaöer önnum kafiö viö
aö taka upp kartöflur eöa slá.
Yfirleitt dettur þaö þá skyndilega
niöur dautt.slikt sveitafólk þjáist
vanalega ekki af langvinnum
sjúkdómum — og þaö leiöir hug-
ann aö tengslunum milli sjúk-
dóma og dauða annars vegar og
gagnleysis hins vegar. Ef manni
finnst maður enn geta gert gagn á
einhvern hátt innan sinnar menn-
ingar, þá bægir þaö ef til vill burt
streitunni sem annars gengi lik-
lega af manni dauðum, streitunni
sem yrði manns hlutskipti ef
maöur sæti á elliheimili og hefði
ekkert aö gera annaö en aö hugsa
um sjálfan sig. Og þaö aö hugsa
um sjálfan sig held ég aö sé
sannarlega slæmur sjúkdómur,
þvi hann er hringlaga, hann
hringsólar sifellt inni i höföinu á
sjúklingnum og hefur enga snert-
ingu viö menninguna fyrir utan.
Og aö endingu skreppur heilinn
saman og veröur smærri og
smærri þangaðtilekkerter iraun
eftirogsjúklingurinndettur niður
dauöur.
„Okkar líkar
verða ekki meir”
— Þú varst einkum á ferli á
svæöum þar sem enn er töluö
irska eöa geliska.
Mörgþeirra eru gelisk-svæöi en
núersvo komiö aögelisku-svæöin
á Irlandi eru bara á ystu nesjum
og fara sifellt minnkandi. Þaö er
vart meira en 25 þúsund manns
sem eiga geli'sku aö móöurmáli.
— Bók þin „Okkar likar veröa
ekki meir” fjallar einkum um
munnmælamenningu á írlandi,
frásagnarlist og áöurnefnda
sagnamenn. A þessi menning sér
enga lifsvon?