Tíminn - 29.06.1982, Blaðsíða 7

■ Alexander M. Haig.
Brottför Haigs
óhagstæd Evrópu
Mikið áfall fyrir vestrænt samstarf
AFSÖGN Alexanders Haig sem utan-
rikisráðherra Bandarikjanna kom mjög
óvænt, þótt sýnilega hafi verið verulegur
ágreiningur innan rikisstjómarinnar um
utanríkisstefnuna.
Ágreiningurinn hefur bersýnilega ver-
ið mestur milli Haigs utanrikisráðherra
og Weinberger vamarmálaráðherra.
Hann stóð einkum um tvö mál.
Annað þessara mála var afstaðan til
Sovétríkjanna og Vestur-Evrópu. Wein-
berger vildi fylgja fast hinni ósáttfúsu
stefnu, sem Reagan boðaði í kosninga-
baráttunni. Frá sjónarmiði hans er
æskilegt að aftur hefjist kalt stríð milli
austurs og vesturs og Bandaríkin beiti
efnahagslegum yfirburðum sinum til að
neyða Sovétríkin til undanlátssemi.
Sumpart vcrði þetta gert með við-
skiptaþvingunum og sun pai með nýju
vigbúnaðarkapphlaupi, sern reynist
efnahagsgetu Sovétríkjanna ofvaxið.
Þegar þannig verði búið að koma
Sovétríkjunum á kné, muni þau verða
nauðbeygð til að semja við Bandarikin
á þann hátt að hernaðarlegir yfirburðir
þeirra verði tryggðir.
Haig hefur ekki haft trú á, að hægt
væri að beygja Sovétrikin þannig. Hann
vill sýna festu i skiptum við Sovétrikin,
en ekki ósveigjanleika, ef þau reynast
fús til samninga.
Haig hefur jafnframt lagt áherzlu á,
að Bandarikin hefðu gott samstarf við
Natórikin í Evrópu um afstöðuna til
Sovétríkjanna og tækju fullt tillit til
sjónarmiða þeirra. Weinberger hefur
hins vegar viljað, að Bandaríkin beittu
aðstöðu sinni til að knýja Vestur-
Evrópurikin til fylgis við sig, helzt með
góðu, en annars með þvingunum.
Hitt ágreiningsmálið þeirra Haigs og
Weinbergers var afstaðan til ísraels.
Haig vill að Bandaríkin standi með
ísrael gegnum þykkt og þunnt, þvi að
Bandaríkin geti ekki vænzt stuðnings af
öðrum í Austurlöndum nær. Weinberg-
er vill hins vegar taka meira tillit til
Araba og knýja ísrael til samninga við
þá. Hann vill ekki láta ísrael móta stefnu
Bandarikjanna i málefnum Austurlanda
nær, eins og nú á sér stað.
Um fleiri mál hefur verið ágreiningur,
en mesti ágreiningurinn hefur verið um
þessi tvö mál.
ÞAÐ er nú orðið augljóst, að
Evrópuför Reagans forseta hefur haft
miklu meiri áhrif á gang mála en spáð
hafði verið.
Reagan hefur augljóslega ætlað sér að
sýna með ferðalaginu, að hann væri
leiðtogi vestrænu ríkjanna og mótaði
stefnu þeirra i megindráttum. Erindi
hans til Evrópu hefur öðru fremur verið
það að knýja Natóríkin þar til að taka
upp harðari stefnu gegn Sovéfríkjunum,
m.a. á þann hátt að falla frá samningum
við Sovétrikin um gasleiðsluna miklu.
9 George P. Shultz, hinn nýi utanrikis-
ráðherra Bandarikjanna.
Reagan varð sáralitið ágengt i þessum
efnum, að öðru leyti en þvi að hann fékk
fyrirheit um, að verzlunarlánskjör yrðu
nokkuð þrengd. Hins vegar voru
Þjóðverjar og Frakkar ófúsir til að hætta
við gasleiðsluna, því að hún væri þeim
hagsmunamál. Þeir vildu heldur ekki
draga að ráði úr viðskiptum við
Sovétrikin, þvi að það mundi leiða til
enn meira atvinnuleysis í löndum þeirra.
Reagan hefur bersýnilega unað illa
þessum málalokum og þau orðið vatn á
myllu Weinbergers og félaga hans.
Helzti ráðunautur Reagans í Hvíta
húsinu, William P. Clark, sem áður
hafði frekar fylgt Haig að málum, mun
einnig hafa snúizt á þá sveif.
Eftir heimkomuna lét Reagan lika
skammt stórra högga á milli. Strax eftir
hana var tilkynnt, að Bandaríkjastjórn
myndi framfylgja tillögu, sem sérstök
nefnd hafði undirbúið um innflutnings-
toll á stáli frá Vestur-Evrópu og
nokkrum fleiri löndum.Tollur þessi var
rökstuddur með þvi, að stáliðnaðurinn
nyti meiri eða minni rikisstyrkja i
þessum löndum.
Þetta vakti strax hörð mótmæli í
Vestur-Evrópu og þótti eins konar
boðskapur um viðskiptastrið milli
Vestur-Evrópu og Bandaríkjanna.
Hann þótti illa samrýmast þvi, sem
heitið var á fundunum i Versölum og
Bonn, varðandi meiri samráð milli
landanna um viðskipta- og efnahagsmál.
Þetta var hins vegar aðeins byrjunin.
Hinn 18. júní var tilkynnt i Washington,
að ekki aðeins væri bandarískum
fyrirtækjum bannað að láta af hendi
tæknilega þekkingu, sem gæti flýtt fyrir
gasleiðslunni miklu, heldur myndu
erlend fyrirtæki, sem hefðu keypt
tæknileg sérleyfi af bandarískum fyrir-
tækjum, beitt refsingum, ef þau notuðu
þessi sérleyfi við framleiðslu á tækjum
til gasleiðslunnar.
Þessi tilkynning vakti strax öfluga
mótmælaöldu í Vestur-Evrópu. Bæði
Mitterrand og Helmut Schmidt mót-
mæltu henni opinberlega. Lögfræðing-
ar hafa látið í ljós, að hún brjóti gegn
alþjóðasamningum og venjum.
Talið er, að hlýði evrópsk fyrirtæki
umræddu banni, geti það tafið gasleiðsl-
una um 2-3 ár. Jafnframt geti vél-
búnaður hennar orðið lakari en ella.
Hér er aðallega um að ræða vélar i dælu-
stöðvar, en þær þurfa að vera allmargar.
TALIÐ ER að Haig hafi verið
mótfallinn þessari ráðstöfun, þótt hann
vildi fá Evrópuþjóðirnar til þess að
hætta við gasleiðsluna. Eftir að þær
höfnuðu þvi, hafi hann ekki talið rétt að
beita þvingunum. Það myndi mælast illa
fyrir í Vestur-Evrópu, ef þeim yrði beitt,
og siður en svo verða til þess að
auðvelda vestrænt samstarf.
Andstæðingar Haigs fengu hins vegar
vopn í hendur, þegar ísraelsmenn réðust
inn í Líbanon, án samráðs við Banda-
ríkin, og gerðu það einmitt á þeim tíma,
sem Reagan kom verst, eða meðan hann
var i Evrópu. Sennilega hefur ágrein-
ingurinn um þessi mál orðið til að ríða
baggamuninn og Haig ekki talið sig hafa
annan kost en að segja af sér.
Brottför Haigs er yfirleitt hörmuð i
Vestur-Evrópu, en fagnað í Arabalönd-
unum. Mjög er óttazt, að þetta leiði til
versnandi sambúðar milli Vestur-
Evrópu og Bandaríkjanna og aukinna
þvingunartilrauna af hálfu Bandaríkj-
anna til að segja Evrópumönnum fyrir
verkum.
Það kann þó að vega eitthvað gegn
þessu, að brottför Haigs getur orðið til
þess, að eftirmenn hans hugsi sig
nokkuð um áður en þeir snúast meira
gegn sjónarmiðum hans. Flest bendir
samt til þess, að vestrænt samstarf geti
orðið fyrir vaxandi áföllun? í náinni
framtið, en þó siður ef Evrópumenn
halda hlut sinum og biða breyttra og
betri tima i Bandarikjunum.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar
erlendar fréttir
Gera ísraelsmenn innrás f
Beirut?
Miklar
taldar
■ Miklar líkur eru nú taldar á því
að ísraelsmenn ráðist inn i
vesturhluta Beirut borgar þar sem á
milli 5 og 6 þúsund Palestinumenn
eru innikróaðir.
Talsmaður ísraelska hersins sagði
á fundi með blaðamönnum að
ísraelsher gæti neyðst til þess að
ráðast inn í vesturhlutann ef PLO
gæfist ekki upp. Hann sagði
ennfremur að óbreyttir borgarar í
vesturhlutanum; taldir vera um
600.000, yrðu að velja á milli þess
að halda 'eigum sínum eða lifi ef til
þess kæmi.
Bandarikjastjórn hefur enn hvatt
til þess að allt erlent herlið verði á
brott frá Libanon og reiknað var með
að seint i gærkvöldi eða í dag kæmi
fram harðorð yfirlýsing i garð
ísraelsmanna frá fundi leiðtoga
Efnahagsbandalagsríkjanna sem
haldinn er í Brussel. Mubarak forseti
Egyptalands mun hafa sent forseta
fundarins bréf þar sem hann hvetur
leiðtogana að reyna á ný að miðla
málum í Mið-austurlöndum.
Jóhannes Páll páfi hefur gefið út
yfirlýsingu þar sem segir að hann sé
reiðubúinn að halda fyrirvaralaust til
Libanon ef það geti á einhvern hátt
leitt til friðar.
Ariel Sharon skipuleggjandi
hemaðar ísraelsmanna í Libanon
sagði um helgina að ekki væri til nein
stjórnarsamþykkt sem kvæði á um að
ísraelsmenn skyldu ekki ráðast inn í
Beirut.
Stöðugir samningafundir hafa
verið i gangi í Libanon um helgina
og i gær og nýtt tilboð frá
Palestinumönnum hefur vakið vonir
um að friður komist á. í tilboðinu er
kveðið á um að ísraelsmenn hörfi um
5 km frá borginni, Palestínumenn
hverfi á brott úr borginni en fái að
taka með sér einhver vopn og stjórnir
Bandarikjanna og Sovétrikjanna
tryggi öryggi þeirra meðan á
brottflutningi þeirra stendur. Talið
er að ísraelsmenn geti fallist á þessi
atriði en spurningin er hinsvegar
hvort þeir velji þá leiðina eða geri
innrás i vesturhlutann þvi með slikri
innrás telja ísraelsmenn að þeir geti
losnað við þann vanda, sem
Palestínumenn hafa verið þeim, fyrir
fullt og allt.
Misjöfn vidbrögd við afsögn
Haigs:
„Þrýstingur frá
Saudi-Arabíu”
— segir The Times vera
ástæðuna
■ Hin óvænta afsögn Alexanders
Haig utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna nú fyrir helgina hefur vakið
mikla athygli víða um heim og hafa
viðbrögðin verið misjöfn við henni.
Miklar vangaveltur hafa orðið um
hver hin raunverulega orsök afsagn-
arinnar er og ekki er tekið nema
takmarkað mark á opinberum
yfirlýsingum i þessu sambandi.
Breska stórblaðið The Sunday
Times hélt þvi fram um helgina að
afsögnin væri komin til vegna
þrýstings frá Saudi-Arabíu, nánar
frá Fadh konungi, og segir blaðið að
hann hafi hótað þvi að stöðva alla
olíusölu til Bandaríkjanna, taka
inneignir landsmanna sinna úr
bönkum í Bandaríkjunum og taka
upp stjórnmálasamband við Sovét-
ríkin yrði ekki komið á vopnahléi í
Libanon strax.
Fadh á að hafa orðið sárreiður
vegna ósamræmis í yfirlýsingum
bandarískra ráðamanna um Líban-
on-striðið en W. Clark öryggisráð-
gjafi gaf Fadh loforð um að
Israelsmenn mundu draga sig úr
úthverfum Beirut og stangast það á
við yfirlýsingar Haigs í málinu. Þetta
á að hafa leitt til hótana Fadhs og
skömmu siðar var afsögn Haigs
tilkynnt og vopnahléi komi á í
Libanon.
Pravda málgagn kommúnista-
flokksins í Sovétrikjunum hélt þvi
hinsvegar fram að afsögn Haigs væri
dæmi um skipbrot bandariskrar
utanrikisstefnu og hefði Haig verið
notaður sem syndaselurinn í því
sambandi.
Lögreglan
dreifði
3 þúsund
verkamönnum
■ Pólska lögreglan dreifði þremur
þúsundum verkamanna þar sem þeir
voru samankomnir i borginni
Ponzan í vesturhluta landsins til þess
að minnast óeirðanna sem urðu þar
1956 og sjötíu manns létu lifið .
Guðsþjónustur og minningarhát-
iðir voru á dagskránni í gær en um
helgina hafði þegar mikill mannfjöldi
safnast til Ponzan m.a. mörg
hundruð stuðningsmenn Einingar
sem hrópuðu slagorð eins og „Látið
Lech Walesa lausan
■ Bretland: Járnbrautar samgöngukerfi Breta var lamað í gær vegna
víðtækra verkfalla. Lundúnabúar urðu verst úti vegna þessa verkfalls þar
sem neðanjarðarjárnbrautirnar stöðvuðust og mikið umferðaöngþveiti
skapaðist á götum borgarinnar vegna aukinnar umferðar.
■ ítalia: Jóhannesi Páli páfa tókst að koma í veg fyrir verkfall verkamanna
i Vatikaninu er hann bauðst til þess að rannsaka sjálfur umkvörtunarefni
verkamannanna. Verkfallið sem átti að standa í tvær stundir hefði orðið það
fyrsta i sögu Vatikansins.
■ Bandarikin: Nú þykir ljóst að baráttan um útnefningu sem forsetaefni
demókrata í Bandaríkjunum 1984 mun standa á milli Kennedys og Mondale
en þeir voru báðir á landsþingi demókrata sem haldið var um helgina.
Báðir voru þeir hylltir mjög er þeir héldu ræður sínar og varð Kennedy
margoft að gera hlé á máli sinu vegna fagnaðarlátanna. Meðal annarra
hugsanlegra frambjóðenda sem sóttu þetta þing voru John Glenn fyrrum
geimfari og Gary Hart frá Colorado en enginn hinna hugsanlegu
frambjóðenda hafði neitt svipað fylgi og hinir tveir fyrrgreindu á þinginu.
■ Argentína: Óstaðfestar fregnir i Buenos Aries herma að Argentínumenn
hafi formlega hætt hemaðinum við Breta og ef þetta verður staðfest þá er
ekkert þvi til fyrirstöðu að Bretar flytji 1100 striðsfanga sem þeir hafa á
Falklandseyjum heim aftur.