Tíminn - 29.06.1982, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚNÍ 1982
9
leikjum, sem enn eiga sér stað, hér á
jörð og við nefnum strið.
Ekki man ég nú hvort ég sá mynd af
þeim atburði sem fyrr var að vikið, en
sögumaður sem um hann hafði lesið
sagði frá honum með svo auðskildum
orðum að mynd hans grópaðist óafmáan-^
leg á minningaspjöldin, og hún er svona:
Það var verið að lífláta fanga úr
hættuiegum og hötuðum óvinaher. Um
úinliði hans voru reyrðir sterkir kaðlar,
svo fast að ekki gátu dregist fram af
höndunum. Á sama hátt var bundið um
ökla hans. Kaðlarnir voru síðan festir
aftan í fjóra gríðarstsóra og sterklega
hesta, er slitu manninn í sundur.
Ætla mætti, eftir bitra reynslu okkar
íslendinga, að ótakmarkað frelsi þekkt-
ist nú hvergi á okkar landi því það hefur
ávallt verið - og verður - kveikjan að
ósamlyndi á meðal manna og starfshópa
á þjóðarskútunni, enda allra þjóða
mesta böl þvi allar deilur á að leysa -
og er hægt að leysa með samkomulagi
ef tillitssemi, skilningur og góðhugur fá
að ráða. Það er því með ólíkindum að
til skuli vera lög i okkar landi þar sem
enginn þessara eiginleika láta á sér bæra
fremur en hjá refnum og skúmnum sem
áður er að vikið. Þau lög voru samþykkt
á Alþingi af okkar ágætu þingmönnum
og tóku gildi 26. april 1966. í 5. grein
þeirra laga hljóðar önnur málsgrein á
þessa leið:
„ÖUum íslenskum ríkisborgurum eru
fuglaveiðar heimilar i afréttum og
almenningum utan landareigna lögbýla,
enda geti enginn sannað eignarrétt sinn
til þeirra.“ Tilvitnuninni lýkur.
Með þessum lögum eru opnaðar allar
leiðir til ótakmarkaðs frelsis að skjóta
ófriðaða fugla i óbyggðum þessa lands
sem hafa verið - og eiga að vera - sá
aldingarður sem allir íslendingar - fyrst
og fremst - geta leitað til, svo að þeim
auðnist að komast í snertingu við þá tign
og það almætti sem eiveran hvíslar að
hverjum sem þar dvelur næturlangt i
næði, og enginn fær numið á skólabekkj-
um þótt hann sitji þar alla ævi. Þar er
líka vatnið tærast og „fjallablærinn fagur
hreinn" svalar vöngum þeirra.
í fyrmefndum lögum er svo kórónað
með því að öllum landsmönnum er
heimilt að skjóta flestar andategundir
fra 1. september tii 31. mars, ár hvert.
Á meðal þeirra eru duggendur, sem i
eðli sinu er ákaflega gæflyndar, og
halda lengst tryggð við fjallavötnin
fagurblá sem vaggaði þeim fyrst á
mjúkum öldum við hlið móður sinnar. í
hörðum vorum verpa þær mjög seint um
og yfir 300 m yfir sjó, af eðlilegum
ástæðum, svo nálega allir ungar þeirra
eru ófleygir 1. sept. sumar hvert og
sumir ekki svipað því fullvaxnir. Þessi
lagaákvæði eru því furðulegri þar sem
þau gengu í gildi mörgum árum eftir að
minkurinn fékk hér landvistarleyfi gegn
kröftugum mótmælum þeirra manna,
sem best þekktu lifnaðarhætti hans og
allir sem vildu gátu þá fengið sannanir
fyrir því að með honum var kominn til
landsins hættulegri andstæðingur allra
anda en allir aðrir samanlagt og var þó
maðurinn þar með talinn. Eini mót-
leikurinn gegn þeim lögum var auðvitað
sá að allir náttúruunnendur áttu að
sameinast um það að krefjast þess og
knýja það fram að endur yrðu alfriðað-
ar. Það hefur ekki tekist enn og því er
ekki til mikiis mælst þótt krafist sé loks
skýringa á því, i blöðum og útvarpi hvað
því veldur. Enn er lika óráðin sú gátan
hvað hamlar þvi að þær breytingartillög-
ur, sem borist hafa Alþingi, siðustu ár,
frá ýmsum aðilum, um fyrrnefnd lög,
hafa heldur ekki fengið afgreiðslu. Þar
hefur þögnin ein verið alls ráðandi og
verður að telja það heldur bágborna
háttvisi.
Þeir sem kynnst hafa vor eftir vor í
áratugi, hve mikill unaður, þroski og
lífsfylling er falin á því að vera á ferð á
sólroðnum júnínóttum upp til heiða og
staldra við hjá stöðuvatni eða jafnvel
smátjörn þar sem duggendur hafa kosið
sér dvalarstað og nálgast þá fljótt þessa
nýju gesti, eins og þær gera ávailt, hafi
þær ekki ástæðu til að óttast þá. Að
koma aftur að þessari sömu tjörn eða
vatni siðast liðið sumar þar sem hvergi
sást önd og heldur ekki svanur, verður
ekki greint með orðum hve sár von-
brigðin urðu. Þau eru líka sömu ættar
og þegar við hrópum út yfir auðnina, á
myrkri vetramótt, á félaga okkar sem
við höfum lengi beðið eftir á fyrirfram
ákveðnum stað án þess að fá nokkurt
svar. Aðeins bergmál okkar eigin radda.
Mér er það skapi næst að enda þessar
dapurlegu hugleiðingar með þvi að
spyrja þig, - lesandi góður -, sem hefur
kynnst töfrum öræfanna og því lifi sem
þar bærist hvort þér finnst ekki mál til
komið að alfriða íbúa þeirra sem vitja
þar æskustöðvanna vor hvert, og það sé
jafnframt besta sumargjöfin sem í okkar
valdi stendur að veita þeim? Er það ekki
líka álit þitt að þeir sem landið erfa muni
telja að þar hafi hyggindi, framsýni og
góðhugurverið að verki, þeim til handa?
Að lokum þetta: Hvemig mundi þeim
veiðimönnum sem notið hafa sólskins-
stunda á bökkum Laxár í Aðaldal
bregða við ef engin húsönd eða
straumönd yrði þar lengur til augnayndis
með nærvem sinni þegar þeir koma
þangað næst? Og hver mundi treysta sér
til að koma orðum að þeirri breytingu
sem yrði á Mývatni er þar sæjust ekki
lengur endur á sundi á kyrrum, sólríkum
sumardögum? Það þarf oft að grípa til
öfgafullra samlflringa, til að stjaka við
skilningnum, þvi stundum kemur það
fyrir, að hann dregur ýsur og jafnvel
dottar.
Með bestu sumaróskum.
Hvammi,640Húsavík, 1. apríl 1982.
Theodór Gunnlaugsson,
- frá Bjarmalandi.
mennakennarar hafi lítinn sem engan
undirbúning til að átta sig á gerbreyttum
verkefnum, gerbreyttum kennsluhátt-
um og gerbreyttu innihaldi námsins. Vel
má vera að margt af þessu sé vafasamt
og til komið fyrir hið gifurlega
atvinnuleysi kennara í mörgum ná-
grannalöndum, er gripa til þessara ráða
að tryggja afkomu sina og öðlast
sérhæfingu er festir þá í sessi. Hitt er að
mínu mati miklu athyglisverðara hve
hefðbundið nám er fullorðnum tiltækt í
rikara mæli en við þekkjum til i landi
okkar. Fullorðnir eiga rétt til háskóla-
náms séu þeir 25 ára gamlir, og hafi
unnið fimm ár úti á vinnumarkaðinum.
Nám framhaldsskólanna er þeim gert
miklu auðveldra en hjá okkur með alla
okkar fordóma hinnar hefðbundnu
framhaldsmenntunar i kollinum, en við
höfum unnið það afrek að gera
stúdentsprófið að einu ævivigslunni næst
eftir fermingunni. Stúdentsprófið verð-
ur hjá okkur prófið eina og sanna, þótt
lífið hafi fyrir löngu sannað takmarkanir
þess og hverfult gildi. Við i þessum skóla
F.B. höfum reynt að fylgja fordæmi
annarra sem áratugareynslu hafa um
einföldun framhaldsnámsins. Reynslan
verður að skera úr því hvort breiðvegir
i öðrum löndum reynast villu- og
blindgötur á Islandi. Svo hefur ekki
reynst um aðrar fyrirmyndir erlendar og
eru fjölbrautaskólarnir gleggsta dæmið
um það. Það er rétt að fordóma hefur
þar ekki skort heldur, en smátt og smátt
víkja þeir fyrir hinu sem sannara reynist.
Fullorðinsfræðsla skiptist í nágranna-
löndum okkar i þrjá aðalþætti: Sá fyrsti
og veigaminnsti er hliðstæða frum-
fræðslunnar. Annar þátturinn er veiga-
mestur en hann er helgaður atvinnulíf-
inu, endurmenntun, ummenntun og sér-
menntun að gera menn hæfari til að
rækja störf og taka virkan þátt í
umsköpun og endurnýjun samfélagsins.
Þriðji þátturinn færist sífellt i aukana,
þáttur menntunar tilað njótaogtileinka
sér menningarverðmæti í viðtækastri
merkingu þess orðs.
Það er ósk mín heitust að geta áður
en langt um líður aukið námsframboðið
í Kvöldskóla F.B. og létt af honum
einokun hinnar hefðbundnu fræðslu,
fengið atvinnulifið og menningarlífið i
sjónmál að rækja þar skyldurnar við
þegna á íslandi. Hin framsækna um-
brotabyggð i Breiðholti þar sem ferskur
andi Iandnáms og mannbóta ríkir, væri
einmitt rétti vettvangurinn fyrir frum-
kvæði og forystu.
III
Ég hef gerst nokkuð langorður um
fullorðinsfræðsluna almennt i þessu
lokaávarpi til ykkar, kæru nemendur
Kvöldskóla F.B., öldungadeildar.
Ástæðurnar eru augljósar. Ég þekki
áhuga ykkar og ég veit hve fátæklegt
framlag okkar er, þegar lengra er horft
og litið á hliðstæður i nágrannalöndun-
um. Enginn má þó skilja orð min svo að
ég sé ekki öllum þeim þakklátur sem hér
hafa unnið og erjað. Ég veit að kennarar
og starfslið hefur lagt sig fram og án þess
framlags væri hér engin fullorðins-
fræðsla. En þessi mánuður sem við lifum
maimánuður ber heiti sem felur i sér
hugsunina að meira eigi til að koma
meira skuli krafist af lifinu og ok' jr
sjálfum.Maí ber heiti gyðju gróssj og
vaxtar frá Rómverjum fengið og
grundvallast á nafnorðinu magnus - hið
mikla, stóra og lýsingarorðinu majus,
mikill, stór. Allt i kringum okkur ber
líka á þessum árstima vitni bjartsýni,
lifstrú ogstórhug. Fyrsti vormánuðurinn
Harpa er á enda, hófst 22. apríl og í dag.
22. maí hefst annar vormánuðurinn
samkvæmt fornu tímatali okkar,
Skerpla. Þótt merking orðsins sé sögð
óljós, þá fer ekki hjá því að við finnum
i hugtakinu hvatningu, brýningu. Orðið
hlýtur að vera af sama stofni og skarpur
sem tekur bæði til greindar, hugkvæmni
og atorku. Skarpur er hinn harðfengni,
hinn kappsfulli, hinn röskvi, og ekki síst
hinn skýri í hugsun. Ef til vill þurfum
við að sækja fram með storminn í fangið.
Sú er reynsla íslendinga að einungis
þannig sæki þeir fram.
En vorið fylgir okkur, vor i meira en
einni merkingu. Við erum alin upp við
átök voraflanna við myrkrið og niður-
rifsöflin. Þetta þekkjum við bæði úr sögu
náttúrunnar á íslandi og sögu mannlifs-
ins á íslandi. En vetur og nepja hefur
aldrei sigrað lífstrú fslendinga, veturinn
og nepjan aldrei komið í veg fyrir vor á
íslandi. Þar munu allir taka undir hin
hugþekku orð Helga vinar mins Sæ-
mundssonar i Ijóðabók hans, Tiundir:
Vorið er dans.
Vorið er söngur.
Vorið er jarðneskt Ijóð
Vorið er ást.
Vorið er fegurð.
Vorið er himneskt Ijós.
Vorið er sól.
Vorið er blíða.
Vorið er gróandi jörð.
Vorið er þögn.
Vorið er kliður.
Vorið er sigur Guðs.
Gangið út i vorið og gróandann.
„nóttlausa voraldar veröld, þar sem
viðsýnið skin.“ Guð blessi skólann
okkar, Guð vaki yfir lifi okkar.
Kvöldskóla F.B. á vorönn 1982 er
slitið.
Guðmundur Sveinsson
skólameistari
menningarmál
Hlljlilí
J i -
Rotand Oliver and Anthony Atmore
Africa
since 1800
Third Edition
Roland Oliver and Anthony Atmore
%
um Afríku
Roland Oliver and Anthony
Atmore: The African Middle
Ages 1400-1800.
Cambridge University Press
1981.
216 bls
■ Hverju skólabarni mun
það kunnugt, að á tímabilinu
frá því um 1550 og fram á 19.
öld voru milljónir svertingja
frá Afríku fluttar vestur um
haf til Ameríku. Þar voru þeir
seldir mansali og látnir vinna
á plantekrum og að öðrum
störfum, sem hvítum mönn-
um þóknaðist. Er sá misskiln-
ingur útbreiddur, að svert-
ingjarnir hafi lifað lífi villi-
manna í Afríku og verið
hnepptir af þrælasölum á
svipaðan hátt og fé er smalað
af fjalli á haustin.
Þessi bók fjallar, eins og
nafnið bendir til um sögu
Afríku á tímabilinu
1400-1800. Höfundarnir eru
tveir af fremstu sérfræðingum
veraldar í Afríkusögu. Þeir
sýna ljóslega fram á, að
Afríkumenn voru fjarri þvi
að lifa lífi villimanna er hvíta
menn bar að ströndum þeirra.
Þvert á móti voru i Afriku
öflug ríki, sem um skipulag og
stjórnkerfi minntu um margt
á ríki Evrópu á ármiðöldum.
Valdhafar i þessum rikjum
studdu oft við býsna þróaða
löggjöf og voru færir um að
skipuleggja verslun og við-
skipti i ríkjum sinum, nýta
ýmsar náttúrulegar auðlindir
og skipuleggja varnir gegn
utanaðkomandi árásum og
hættum. Þeir komu fram við
Evrópumenn sem jafningja
og reyndu eftir mætti að halda
hlut sínum þótt að þeim væri
sótt af evrópskum þrælasöl-
um úr norðri og vestri og
arabískum úr norðaustri og
austri.
Þrælasöluna taka höfundar
einnig til ýtarlegrar með-
ferðar og sýna fram á, að
orsakir hennar voru margvís-
legar, aðrar en græðgi
Evrópumanna. Stundum
seldu afrískir höfðingjar kyn-
bræður sína til þess eins að
losna við þá, og var þar helst
um að ræða menn, sem
ógnuðu valdhöfum eða
hreina glæpamenn. Svoleiðis
fólk var yfirleitt annaðhvort
hehgt eða sett í tugthús í
Evrópu. Nú er það stundum
látið hverfa eða lendir í
„slysum“. Fyrir kom einnig,
að þrælar væru seldir vegna
ófriðar á milli ættbálka og
stundum var um stríðsfanga
að ræða. í einstaka tilfellum
átti þrælasalan rætur að rekja
til offjölgunar eða náttúru-
hamfara, það þurfti að fækka
fólkinu.
Þetta er stórfróðlegt rit um
sögu Afriku á ofannefndu
timabili og prýtt allmörgum
kortum, auk þess sem heim-
ilda- og nafnaskrár fylgja.
Roland Oliver and Anthony
Atmore: Africa since 1800.
Cambridge University Press
1981 (3. útg.).
372 bls
■ Þessi bók nær yfir tæpar
tvær aldir af sögu Afríku, eða
nánar tiltekið tímabilið
1800-1979. Hún er beint
framhald hinnar, sem getið
var hér að framan og höfund-
ar hinir sömu.
Höfundar skipta viðfangs-
efninu í þrjá meginhluta. í
hinum fyrsta fjalla þeir um
sögu Afríku fyrstu þrjá aldar-
fjórðunga 19. aldar, síðan um
nýlendustjórn Evrópumanna
í Afríku og í þriðja og síðasta
þættinum segir frá frelsis
baráttú Afríkumanna og hin-
um nýfrjálsu ríkjum.
Höfundarnir tveir leggja
höfuðáherslu á að segja sög-
una eins og hún horfir við frá
sjónarhóli Afríkumanna
sjálfra og má það kallast
nokkur nýlunda, en fram til
þessa hafa flest rit Evrópu-
manna um Afríku verið skrif-
uð úr frá evrópskum sjónar-
miðum. Eins og í fyrri
bókinni er mikið af kortum i
þessari og i bókarlok eru
ýtarlegar heimilda- og nafna-
skrár.
Jón Þ. Þór.
Jón Þ. Þór
skrifar
um bækur