Tíminn - 29.06.1982, Blaðsíða 8

ÞRIÐJUDAGL’R 29. JÚNÍ 1982
8
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gfsli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Siguróur Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjórl: Páll Magnússon. Umsjónarmaöur Helgar-Timans:
lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon, Bjarghlldur
■ Stefánsdóttir, Egill Helgason, Friörik Indriöason, Heiöur Helgadóttir.lngólfur
Hannesson (íþróttir), Jónas Guömundsson, Kristinn Hallgrimsson, Kristín
Leifsdóttlr, Sigurjón Valdimarsson, Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlits-
teiknun: Gunnar Trausti Guöbjörnsson. Ljósmyndir: Guöjón Einarsson, Guöjón
Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygió Stefánsdóttir. Prófarkir:
Flosi Kristjánsson, Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavik. Slmi: 86300.
Auglýsingasiml: 18300. Kvöldsimar: 8E387 og 86392.
Verð I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 120.00.
Setning: Tæknldeild Tímans. Prentun: Blaöaprent hf.
íslendingar og víg-
búnaðarkapphlaupið
á höfunum
■ Á aukaþingi allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna um
afvopnunarmál, sem hófst fyrr í þessum mánuði í New
York, hefur afstaða íslendinga til afvopnunarmálanna
verið kynnt.
Tómas A. Tómasson, sendiherra, flutti þar ræðu, þar
sem sjónarmið íslendinga voru skýrð. Þar benti hann m.a.
á þá miklu hættu, sem Iandi og þjóð stafar af
vígbúnaðarkapphlaupinu umhverfis landið:
„íslenska þjóðin hefur vaxandi áhyggjur af vígbúnaðar-
kapphlaupinu á höfunum. Kafbátar hlaðnir kjarnorku-
vopnum sigla um öll heimsins höf og virðast ekki hika við
að læðast um f landhelgi strandríkja eins og dæmi sýna.
Með legu landsins á hernaðarlega mikilvægu svæði í
Norður-Atlantshafi er eðlilegt að íslendingar óttist þessi
hernaðarumsvif umhverfis landið. Á Alþingi íslendinga
hafa komið fram hugmyndir um að athugað verði hvernig
stemma megi stigu við þessari uggvænlegu þróun og í því
sambandi rætt um möguleikann á því að haldin verði
alþjóðaráðstefna um kjarnavopn á Norður-Atlantshafi“.
Hér víkur sendiherrann að tillögu þeirri, sem Guðmundur
G. Þórarinsson, alþingismaður, flutti á þingi í vetur og
vakið hefur verulega athygli og umræður.
Sendiherrann lagði á það áherslu, að ísland hefði stutt
og myndi ávallt styðja allar skynsamlegar ráðstafanir til
að stuðla að slökun spennu og þar með minnkandi átökum
í heiminum, en hins vegar væri það staðreynd, að afstaða
risaveldanna skipti hér mestu máli. Um það sagði hann
m.a.:
„Grundvöllur raunhæfrar afvopnunar eða að minnsta
kosti samdráttur vopnabúnaðar er gagnkvæmt traust milli
ríkja. Æði mikið skortir þar á. Á fyrsta afvopnunarþing-
inu tóku kjarnorkuveldin undir það að frekari tilraunum
með kjarnorkuvopn yrði hætt. Á þeim fjórum árum sem
síðan eru liðin hafa verið gerðar tilraunir með
kjarnorkuvopn að meðaltali einu sinni í viku hverri.
Afstaða risaveldanna ræður mestu um framvinduna í
afvopnunarmálum. Ábyrgð þeirra er því þung. Því miður
þarf ástand heimsmálanna almennt verulega að batna til
þess að gagnkvæmt traust geti skapast milli þeirra í þessum
efnum . Vopnabúr risaveldanna eru svo stór hluti af
heildarvopnaforða heimsins, að án raunverulegs sam-
starfsvilja þeirra er vonlítið að árangur náist í alþjóðlegum
viðræðum, hvort sem litið er til þessa þings, afvopnunar-
nefndarinnar í Genf eða viðræðnanna í Vínarborg um
samdrátt herafla í Evrópu.
Ábyrgð risaveldanna er augljóslega langsamlega mest
á sviði kjarnorkuvígbúnaðar. Þar eru þau í æðisgengnu
kapphlaupi, sem verður að stöðva. Kjarnorkuvopnum
verður að fækka, þvi að framtíð mannkynsins á jörðinni
er í veði“.
Hér er vissulega ekkert ofsagt. Því miður er lítil ástæða
til að ætla að einhver árangur náist i þessum efnum á
næstunni. Það er augljóslega enginn áhugi fyrir sliku
meðal ráðandi afla innan risaveldanna. Þótt vaxandi
stuðningur við svonefndar friðarhreyfingar á Vesturlönd-
um hafi orðið til þess, að Bandarikjamenn og Sovétmenn
hyggist aftur ræða um takmörkun langdrægra kjarna-
vopna, þá bendir allt til þess að þar fylgi enginn hugur
máli. Því er nauðsynlegt að efla baráttuna fyrir takmörkun
vigbúnaðar, og er þar nærtækast fyrir íslendinga að vekja
enn frekari athygli á þeirri miklu hættu, sem
vígbúnaðarkapphlaupið á Norður-Atlantshafi er fyrir
land og þjóð, og leita leiða til þess að draga úr þeirri ógnun.
-ESJ.
á vettvangi dagsins
Hömlulaust frelsi
er hættulegasti
förunautur mannsins
— eftir Theódór Gunnlaugsson frá Bjarmalandi
■ í ísl. máli eru mörg orð, sem ná yfir
svo geysiviðáttumikið svið, að seint mun
verða samkomulag um það hvar setja
beri merkin. Eitt af þessum orðum er
frelsið. Það gegnir furðu hve sjaldan er
um þetta orð fjallað í fjölmiðlum okkar,
eins og þvi er þó oft sungið lof og dýrð,
manna á meðal, án þess að gefa nánari
skýringar á þvi hvað langt megi ganga,
svo að það verði ekki samferðamönnun-
um til ama og jafnvel - að aldurtila og
þvi fremur þar sem við heyrum daglega
hvaða hörmungum það veldur i sam-
skiptum manna og þjóða þegar tekist er
á um skoðanir, trúarbrögð og sannfær-
ingu hinna striðandi aðila, þvi flestir
standa á þvi fastar en fótunum, að þeir
einir séu á réttri leið i leit sinni að þeim
töfralykli sem enn er þess megnugur að
opna dymar á hinum glæsta sal hamingj-
unnar sem allir þrá, og aldrei í sögu
mannsins hefur þar verið gengið eins
hvatlega að verki og á þessari öld, og
alltaf er þó hert á sprettinum. Ekki erum
við íslendingar þar heldur neinir
eftirbátar, enda framgjamir að eðlisfari
og því hættara við árekstrum en
þeir, sem hafa tamið sér að fara að
öllu með gát. Þeim eiginleika okkar
hefur þvimiður hrakað iskyggilega i
seinni tíð að sniða sér stakk eftir
vexti. f>að sannar best hinar gæeig-
vænlegu skuldir, er segja má að
þjóðin sé nú fjötruð i og margir
óttast að afkomendumir fái ekki
undir risið og vita þá allir hver
endirinn verður. En til þess að
sleppa við slíkar hörmungar þarf að
verða sú hugarfarsbreyting sem litið
bólar á enn hjá þjóðinni.
I framhaldi af þessum bölsýnishugar-
hræringum flýgur mér í hug frábærlega
vel ritaðar greinar um þessi alvömmál,
þar sem horft er fránum augum til allra
átta af óvenju víðsýnum sjónarhóli og
af djúpum skilningi á hin stríðandi öfl i
hugarheimi okkar mannanna. Önnur
greinin er eftir Dagnýju Kristjánsdóttur
húsmæðrakennara með yfirskriftinni:
„Hvað er frelsi?" og „Hver er frjáls.“
Greinin birtist í Morgunblaðinu ef rétt
er munað. Hin greinin er aftur á móti
eftir Steindór Steindórsson frá Hlöðum,
ritstjóra tímaritsins: Heima er best, og
birtist i janúarblaði þess 1982, með
yfirskriftinni: „Píramidi á hvolfi.“
Ég fullyrði að það yrði mikill
ávinningur fyrir alla að yfirfara vandlega
áður nefndar hugleiðingar á hljóðri
stund.
En svo ég viki aftur að hinu
hömlulausa frelsi þá hefur það kostað
íbúa jarðarinnar ólýsanlegar hörmung-
ar, þrátt fyrir ýmsar hömlur, sem göfugir
menn og glöggskyggnir hafa komið til
leiðar. En - litum við til annarrar áttar
þá hefur þetta frelsi orðið tugum og
hundruðum fugla og dýrat'egunda að ald-
urtila, á okkar jörð, vegna aðgerða
mannanna. Og litum við nær og
svipumst um á okkar landi og í hafmu
umhverfis það, bregður okkur lika illa i
brún því flestir fiskistofnar okkar eiga í
vök að verjast vegna ágengni okkar og
mun hin alvarlega þurrð sildarstofnsins
verða okkur einna minnisstæðust og nú
siðast hið iskyggilega ástand loðnunnar
þrátt fyrir endurteknar tilraunir fram-
sýnna manna að hafa hemil á þeim
veiðum. Mér virðist einnig liggja beint
við að víkja að dýrunum, er segja má
að séu alfrjáls, þ.e. hagi sér hverju sinni
eftir eigin hvötum án nokkurrar vitund-
ar um afleiðingamar. Þar skilur alveg á
milli dýrs og manns sem kann skil á
afleiðingum verka sinna.
Refurinn sem eltir kindina til þess
e;ns að rífa hana á hol umhverfis
endaþarminn þegar hún hefur gefist upp
er knúinn af trylltri löngun eftir því að
góma volgt blóð og fitu eftir að hann
hefur losað um endaþarminn, gerir sér
enga grein fyrir þeirri örvæntingu og
þeim kvölum sem hann veldur fómar-
dýri sínu fremur en skúmurinn sem
hlassar sér niður á fýlsunga sem er að
feta siðasta spölinn til sjávar, veltir
honum á bakið og hámar í sig volgt
kjötið af brjóstvöðvunum þar til hann
hefur fengið nægju sína, flýgur svo burtu
og skilur við ungann hjálparvana á sama
hátt og refurinn við kindina. En til þess
að bregða upp gleggri og langt um
geigvænlegri frásögn af aðfömm manna
við andstæðing sinn þá minntist ég
einnar sögu er ég heyrði sagt frá þegar
ég var sjö ára gamall, og sem vekur enn
svipaða skelfingu í huga mínum eftir 74
ár og þegar ég heyrði hana fyrst.
Dag eftir dag heyrðum við þó svipaðar
harmsögur frá þeim æðisgegnu hildar-
Guðmundur Sveinsson, skólameistari:
Fullorðins-
fræðsla
Ræða flutt við skólaslit Kvöldskóla F.B.
i
Kæru nemendur
■ f Kvöldskóla F.B., öldungadeild og
fullorðinsfræðslu Fjölbrautaskólans i
Breiðholti. Við skólaslit mæli ég til
ykkar nokkrum orðum að marka
timamótin og óska ykkur til hamingju
með sigra liðins tima, sókn liðins tima,
lærdómsstundir liðins tíma.
Ég veit að ykkar mikli vandi á liðinni
önn hefur verið að finna tima til
menntunarinnar, finna tima til harðrar
glímu við erfið verkefni og mikið álag.
Timinn er vaxandi þraut i þjóðfélagi
okkar. í mörgum tilvikum er það svo að
hann er húsbóndi okkar, við eigum í
erfiðleikum með að fella timann að eigin
vonum okkar, hvað þá dýrum draumum
okkar.
Sú var tiðin að eftirfarandi orð voru
greypt i minni og gerð að hvatningunni
mestu:
„Finndu tima til starfa, þau skulu laun
árangursins.
Finndu tima til að hugsa, það er
uppspretta máttarins.
Finndu tima til leiks og unaðar, það er
leyndardómur varanlegrar xsku.
Finndu tima til að lesa, það er forsenda
viskunnar.
Finndu tima til að biðja, þannig öðlast
þú lotningu fyrir lifinu.
Finndu tima til vináttunnar, þannig
stuðlar þú að hamingju þinni.
Finndu tima fyrir draumana, það beinir
lifi þinu á æðri brautir
Finndu tima til að elska og njóta ástar,
það eru forréttindi hins guðdóm-
lega.
Ég veit, kæru nemendur að þessi
fornu orð hljóma á ýmsan hátt
ankannalega á okkar dögum. Hraðinn
er svo mikill og yfirþyrmanlegur, að hin
bestu áform renna út í sandinn og margt
sem heitast var þráð rættist ekki. En svo
er Guði fyrir að þakka að mörgum tekst
að hagnýta tima sinn ótrúlega vel og
mörgum tekst að gripa fleyga stund og
gera hana árangursrikari og eftirminni-
lega.
Einmitt þess vegna erum við saman-
komin hér í dag til að fagna en minnast
um leið mikillar baráttu, mikilla átaka,
mikils framlags. Þið hafið svo sannar-
lega reynt, kæru nemendur i Kvöldskóla
F.B. á vorönn 1982 að tíminn hefur
veitt ykkur innsýn í sannleikann, að hér
hafið þið fundið hin nánu tengsl milli
hins hverfula og þess sem varanlegt er,
eilift. „Timinn er sál veraldarinnar" er
haft eftir stærðfræðingnum og dulspek-
ingnum Pythagorasi. Hann eflir hjartað,
sem þekkir hið heilaga. Hann vekur
andann, sem ann hinu heilaga og síðast
cn ekki sist kemur hann róti á
sálardjúpið sem beinir athygli að
undrum alls sem er.
II
Ég hef aldrei farið dult með þá
sannfæringu mína, að fullorðinsfræðsi-
an er menntastefna framtíðarinnar og
sú sem breyta mun allri afstöðu til
lærdóms og fræðslu á næstu áratugum.
Þvi miður höfum við íslendingar dregist
langt aftur úr öðrum þjóðum hins
vestræna heims á þessu fræðslusviði. Er
það með ólíkindum, en staðreynd samt.
Meðan aðrar þjóðir glíma markvisst og
hiklaust við ævimenntunarhugtakið,
einfalda sundurgreiningu fyrst i frum-
fræðslu, þ.e. hefðbundna skólamenntun
í mikilli sundurgreiningu og síðan
fullorðinsfræðslu sem fylli og fullkomni
menntunina, þykir sæma á íslandi að
gera fullorðinsfræðsluna að homreku,
einhvers konar gustukmamenntun er
hugsanlegt sé að veita i hlutfalli við
eftirgangssemi og áróðursherferðir.
Heildarstefna hefur aldrei verið mörkuð
hér, en þvi meira um geðþóttaákvarðan-
ir og fyrirgreiðslupólitík til atkvæða-
veiða. í nágrannalöndum eru skörp skil
milli frumfræðslu ætlaða ungmennum og
þroskalitlu fólki og fullorðinsfræðslu,
ætlaða beinum þátttakendum i hinu
eiginlega samfélagi með atvinnuþroska
og félagsþroska er þolir engan samjöfn-
uð. Kennslan og fræðslan er skipulögð
með allt öðrum hætti i fullorðinsfræðsl-
unni og framkvæmdin á sama hátt
gerólik. Meira að segja lita sumir svo á
að koma þurfi til annars konar
kennarastétt heldur en i frumfræðslunni
er öðlast hafi sérstaka menntun til að
rækja þau ábyrgðarmiklu störf sem sönn
fullorðinsfræðsla gerir kröfur til. Dng-