Fréttablaðið - 30.12.2008, Blaðsíða 16

16 30. desember 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Eitt sem aldrei virðist eiga sér stað í stjórnmálum er að
nokkur viðurkenni að hafa haft
rangt fyrir sér. Á næsta ári
tekur við ný ríkisstjórn í
Bandaríkjunum þegar Barack
Obama verður forseti. Fráfar-
andi stjórn er sú óvinsælasta í
manna minnum.
Samt sem áður koma fráfar-
andi ráðamenn hver á fætur
öðrum og telja sig hafa gert það
harla gott. Bush er sáttur við
sig, Cheney líka og Rice er
beinlínis uppnumin yfir því
hvað George W. Bush verði
lofaður og dáður í framtíðinni
út af Íraksstríðinu. Enda þótt
almenningur í Bandaríkjunum
sé greinilega búinn að fá nóg af
þessu liði þá er það ekki hætt að
mæra eigið ágæti. Og hvað
tekur svo við? Auðvitað standa
vonir allrar heimsbyggðarinnar
til þess að við taki stríðsglæpa-
réttarhöld þar sem Bush,
Cheney, Rumsfield og allir hinir
pólitíkusarnir verði látnir taka
ábyrgð á gerðum sínum.
En fordæmin eru ekki góð;
þegar Tony Blair hvarf frá
völdum í Bretlandi var hann
ekki leiddur fyrir rétt heldur
gerður að sáttasemjara í
málefnum Palestínu – og ekki
hefur ástandið þar beinlínis
skánað fyrir vikið. Meira að
segja var rætt að gera hann að
sérstökum forseta Evrópu en
það kom sem betur fer ekki til
framkvæmda þar sem Írar
felldu Lissabonsáttmálann. Við
vitum öll hið sanna um þá Bush
og Blair en þeir hafa ekki
viðurkennt neitt sjálfir.
Orustuþoturnar sem hurfu
Þetta virðist líka gilda á Íslandi.
Fyrir seinustu alþingiskosning-
ar komust þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins upp með þá sam-
ræmdu skoðun að stuðningur
við Íraksstríðið hefði verið
réttur „miðað við þáverandi
forsendur“ og engum fjölmiðla-
manni datt í hug að ganga
frekar á þá fyrir þetta bullsvar.
Og Íraksstríðið er ekkert
einsdæmi. Ríkisstjórn Íslands
studdi líka árásarstríð gegn
Júgóslavíu og Afghanistan, með
dyggum stuðningi Samfylking-
arinnar, og hefur enginn enn
þurft að svara fyrir stuðning
fyrir þær blóðsúthellingar.
Enda var þetta allt saman liður í
vörnum Íslands og þeim eilífa
sannleik, sem stjórnarþingmenn
átu upp hver eftir öðrum, að til
þess að sinna þeim þyrfti fjórar
bandarískar orustuþotur.
Nema hvað, orustuþoturnar
hurfu eins og hendi væri veifað
en íslenskir ráðamenn horfðust
að sjálfsögðu ekki í augu við
það að allt þeirra tal um
„varnarþörf“ hefði verið byggt
á sandi. Að það hefði kannski
ekki verið ástæða til að fram-
lengja kalda stríðið um fimmtán
ár á Íslandi til þess eins að
ganga í augun á bandarískum
ráðamönnum. Frekar en að
viðurkenna það var milljörðum
af almannafé eytt í að panta
árstíðabundið loftrýmiseftirlit,
nú seinast þotur frá Bretlandi
sem komu að vísu ekki. Komið
var á fót hinni rándýru Varnar-
málastofnun sem hefur forgang
á fjárlögum yfir Landspítalann
eða Háskóla Íslands. Allt var
gert frekar en að horfast í augu
við það að íslenskir stjórnmála-
menn hefðu hugsanlega fylgt
rangri stefnu í fylgisspekt sinni
við Bandaríkin áratugum
saman.
Allt frekar en endurmat
Varnarmálastofnun og milljarð-
arnir sem fara í hana eru dæmi
um það hversu takmarkalausu
fjármagni stjórnmálamenn eru
tilbúnir að eyða til þess að þurfa
aldrei að viðurkenna að þeir
hafi rangt fyrir sér. Í því ljósi
eru viðbrögð þeirra við hruni
bankakerfisins fyrirsjáanleg.
Meginhugsunin á bak við þau
eru ofsahræðsla stjórnarflokk-
anna við að þurfa endurmeta
eigin hugmyndafræði – frjáls-
hyggjukreddurnar sem hafa
riðið húsum á Íslandi undan-
farna áratugi. Þess vegna
yfirtók ríkið tap bankanna í stað
þess að láta þá verða gjaldþrota
eins og hver önnur fyrirtæki á
markaði. Stjórnmálamenn sem
báru ábyrgð á einkavæðingu
bankanna hafa ekki ennþá
viðurkennt að hún hafi verið
mistök. Samt eru þeir tilbúnir
að senda skattgreiðendum
reikninginn vegna innlánsá-
byrgða bankanna innlendis og
erlendis. Og þeir láta sig hafa
það að framselja völd yfir gerð
fjárlaga til fastafulltrúa frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Það
er svo viss söguleg kaldhæðni
að sjóðurinn skyldi senda okkur
Dana sem óformlegan landstjó-
ra.
Undanfarin ár hafa íslenskir
ráðamenn steytt á hverju
skerinu á fætur öðru vegna
rangrar ákvarðanatöku í
utanríkismálum, efnahagsmál-
um og orkumálum. Viðbrögð
þeirra hafa jafnan einkennst af
sama flaustrinu. Þar hefur sýnt
sig að þeir sem sitja að völdun-
um eru tilbúnir að gera allt
nema það að eitt að horfast í
augu við eigin mistök. Enda
reiða þeir sig á að kjósendur
fyrirgefi og gleymi – enn og
aftur.
Pólitísk tregðulögmál
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Ábyrgð
E
ftir að íslenska krónan hrundi endanlega á haustdögum
féllu viðskiptabankarnir. Flestir sáu hrun krónunnar
fyrir. Færri vildu trúa að bankarnir fylgdu í kjölfarið.
Hvernig sem því víkur við er það veruleiki sem ekki
verður umflúinn.
Nútíma efnahagsstarfsemi þrífst hins vegar ekki án banka.
Hlutirnir hefðu vissulega getað farið verr. Satt best að segja var
það afrek að halda bönkunum opnum. Það voru snör og örugg
handtök sem því réðu. Vandinn er samt sá að enn hefur ekki tek-
ist að endurreisa bankakerfið á þann veg að það veiti fyrirtækj-
um og almenningi brýna lágmarksþjónustu. Í raun eru bankarn-
ir ekki orðnir að virkum bönkum á ný.
Hættan á að bankarnir gætu ekki veitt nægu súrefni inn í
atvinnulífið var kunn fyrir hrun krónunnar. Eftir hrun hennar
er vandi fyrirtækjanna dýpri. Það sem verra er: Mörg skuldsett
heimili eru í sömu sporum.
Ósanngjarnt væri að segja að ekkert hefði gerst í þeim til-
gangi að koma til móts við þennan vanda fyrirtækja og heimila.
Ýmislegt hefur þokast í áttina. Þeim athöfnum verður þó ekki
líkt við snarræði. Margt ræður því. Gjaldeyrishöft og lánsfjár-
keppa setja bönkunum þröngar skorður.
Hér kemur þó fleira til. Umræða síðustu vikna hefur alið af
sér djúpstæða tortryggni. Hún er skiljanleg að ákveðnu marki.
Engum vafa er þó undirorpið að þessi tortryggni hefur leitt til
mikillar ákvörðunarfælni í nýju bönkunum. Hætt er við að það
hik sé byrjað að bitna á hagsmunum bæði fyrirtækja og heim-
ila.
Helsta ástæðan fyrir því að tortryggnin er farin að snúast gegn
hagsmunum almennings er sú að of margir stjórnmálamenn hafa
ekki haft þrek til þess að greina aðalatriði frá aukaatriðum og
sannar sögur frá gróusögum í kjaftakvörn dægurumræðunnar.
Þannig hafa þeir orðið gerendur í að magna tortryggnina upp.
Hver er afleiðingin? Bankarnir ættu að vera á hraðferð inn í
það venjulega hlutverk sem slíkum fyrirtækjum er ætlað. Í stað
þess er verulegur pólitískur þrýstingur á að þeir verði gerðir að
einhvers konar pólitískum skömmtunarsjóðum. Allt er það gert í
góðri meiningu undir merkjum jöfnuðar og réttlætis. En hætt er
við að tortryggnin færi þjóðina fjær þeim góðu gildum.
Verði ekki höfð snör handtök við að veita lágmarks súrefni inn
í atvinnufyrirtækin fara fleiri á hausinn, fleiri missa vinnuna,
verðmætasköpunin minnkar, tekjustofnar velferðarþjónustunn-
ar rýrna og fleiri missa húsnæðið en ella. Takist ekki að koma
í veg fyrir þetta munu fáir líkja niðurstöðunum við jöfnuð og
réttlæti þegar upp verður staðið.
Bankar eru ekki og eiga ekki að vera stjórnsýslustofnanir.
Fyrir þá sök þarf að endurreisa venjubundna bankastarfsemi
á grundvelli þeirra almennu leikreglna sem um slíka starfsemi
gilda. Menn þurfa að læra af reynslunni. Útlánaþenslumistökin
má ekki endurtaka. Tortryggnin má hins vegar ekki koma í veg
fyrir að hjólin fari að snúast á ný.
Stjórnmálamenn bera mesta ábyrgð í þessu efni. Þeir þurfa
bæði með ábyrgum málflutningi og ákvörðunum að sjá til þess
að tortryggnin drepi ekki endurreisnina í dróma. Það er rík
ábyrgð.
Bankar, fólk og fyrirtæki:
Tortryggnin
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Heyrði Páll Baldvin predikanirnar?
UMRÆÐAN
Steinunn Arnþrúður Björnsdóttir
skrifar um leiðara í Fréttablaðinu
Páll Baldvin Baldvinsson gagnrýn-andi skrifaði leiðara í Fréttablaðið
þann 28. desember síðastliðinn.
Leiðarinn hefst á orðunum: „Enn erum
við í jólaboðinu og biskupinn og allt
hans hyski hefur sagt við okkur látlaust
í stillilega rómnum alla jólahelgina:
Verum stillt, verum stillt.“
Ég ætla ekki að fjölyrða um orðaval
Páls. Leiðari birtir skoðanir þess er
skrifar hann.
Ég set hins vegar spurningarmerki við það
hvernig hann leggur heilli stétt orð í munn.
Maður hlýtur að velta því fyrir sér til hvaða
predikana hann sé að vitna, þar sem fram
kemur í pistlinum að hann fór ekki í kirkju.
Hverjar eru heimildirnar sem liggja til
grundvallar ályktun hans og orðum?
Jólapredikanir í kirkjum landsins eru
afar fjölbreyttar og sjá má margar
þeirra í stærsta predikanasafni
landsins, Postillunni, á vefnum www.
tru.is.
Lesendur Fréttablaðsins eru hvattir
til að skoða predikanir presta Þjóð-
kirkjunnar á Trú.is og meta síðan
sjálfir hversu vel fyrrnefndur leiðari
endurspeglar þær.
Í lok leiðara síns spyr Páll Baldvin
„Hvert er rétt að stefna?“. Kannski
ætti hann að lesa jólapredikanirnar.
Hver veit nema hann finni þar einhver þeirra
grunngilda sem gætu gagnast okkur vel í að
móta stefnu til framtíðar?
Höfundur er verkefnisstjóri upplýsingasviðs
Biskupsstofu.
STEINUNN
ARNÞRÚÐUR
BJÖRNSDÓTTIR
Jólakveðjur
Stjórnmálahreyfinganna bíður nú
það erfiða verkefni að endurheimta
traust almennings í sinn garð. Margt
má hafa til hliðsjónar í þeim efnum,
til dæmis jólakveðjur flokkanna
á heimasíðum þeirra. Jólakveðjur
Sjálfstæðisflokksins og Frjálslynda
flokksins eru staðlaðar og svo til nær
samhljóða: Sjálfstæðisflokkurinn
óskar landsmönnum öllum, til sjávar
og sveita, gleðilegra jóla og farsældar
á komandi ári en Frjálslyndir spara sér
áramótakveðjuna, luma á henni fram
á síðustu stundu sjálfsagt, eins og
rúsínu í pylsuendanum. Starfsfólk
skrifstofu Framsóknarflokksins
sendir hins vegar „landsmönnum
öllum“ jólakveðjur „með þökk fyrir
samstarfið á árinu sem er að líða“.
Kaldar kveðjur og kröftugar
Tossaverðlaunin í ár hlýtur hins
vegar Samfylkingin. Enga jólakveðju
er að finna á vef hennar og mætti
Samfylkingin taka sér Vinstri græn til
fyrirmyndar sem eiga tvímælalaust
sköruglegustu jólakveðjuna. Þau
slá hvergi af í sinni jólakveðju; óska
landsmönnum öllum gleðilegra jóla,
þakka samstarfið á árinu og segjast
hlakka til framhaldsins: „Það er mikil
barátta framundan
sem krefst
krafta allra
þeirra sem
vilja jöfnuð,
umhverfisvernd,
kvenfrelsi
og
frið.“
En álftin?
Morgunblaðið birti í gær lista yfir
tíu vandræðalegustu augnablik,
uppá komur og fyrirbæri ársins.
Þar kenndi ýmissa grasa, til dæmis
móttaka handboltalandsliðsins á Arn-
arhóli, hljómsveitin Mercedes Club og
hin fleygu orð Dorritar Moussiaeff um
stórasta land í heimi. Dyggir lesendur
Morgunblaðsins sakna þó að minnsta
kosti eins atriðis á listanum yfir kjána-
hroll ársins; forsíðufrétt Moggans fyrr
á árinu af óvenjuspakri
plastálft, sem kippti
sér ekki upp við það
þótt kría tyllti sér á koll
hennar.
bergsteinn
@frettabladid.is