Tíminn - 14.11.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1982.
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvœmdast]óri: Gisii Sigurösson. Auglýslngastjóri: Steingrfmur Gfslason.
Skrlfstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiöslustjóri: Siguröur Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snœland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórl: Krlstinn Hallgrfmsson. Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atll
Magnússon. Blaöamenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghlldur Stefánsdóttir, Eirfkur St.
Elrfksson, Friðrik Indrlðason, Heiöur Helgadóttir, Slguröur Helgason (iþróttir), Jónas
Guömundsson, Kristin Lelfsdóttlr, Skaftl Jónsson. Útlltstelknun: Gunnar Traustl
Guöbjörnsson. Ljósmyndlr: Guöjón Einarsson, Guöjón Róbert Ágústsson, Elfn
Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarkir: Flosl Krlstjánsson, Krlstfn
Þorbjarnardóttlr, Marfa Anna Þorstelnsdóttlr. Ritstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Sfðumúla 15, Reykjavik. Simi: 86300. Auglýsingaslm!: 18300. Kvöldslmar: 86387 og
86392.
Verö f lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrift á mánuöl: kr. 130.00.
Setnlng: Tœknidelld Tfmans. Prentun: Blaðaprent hf.
Fjölmennasta flokksþing
Framsóknarflokksins
■ FlokksþingFramsóknarflokksinserhaldiðí Reykjavík
þessa dagana, en því lýkur á mánudaginn. Flokksþingið,
sem fer með æðsta vald í málefnum Framsóknarflokksins,
sækja 650-700 framsóknarmenn víðs vegar að af landinu,
og er þetta því langfjölmennasta þing flokksins.
Þegar flokksþingið kemur saman að þessu sinni ríkir
veruleg óvissa í íslenskum stjórnmálum. Þjóðarbúið hefur
orðið fyrir alvarlegum efnahagslegum áföllum, sem rýrt
hafa þjóðartekjurnar verulega. Ríkisstjórnin á erfitt með
að koma málum sínum fram vegna brotthlaups eins af
stuðningsmönnum sínum á Alþingi. Stjórnarandstaðan
hefur ekkert jákvætt til lausnar þjóðmálanna að leggja,
enda öðru fremur upptekin við innanflokksdeilur og
klofning.
Framsóknarflokkurinn hefur sýnt það í verki, að hann
er reiðubúinn að takast á við erfiðleikana af ábyrgð og
festu. Á þessum óvissutímum, þegar ófyrirséð áföll og
pólitísk sundrung einkenna þjóðmálin, er Framsóknarf-
lokkurinn það ábyrga afl, sem þjóðin þarf að efla til enn
frekari áhrifa í íslenskum stjórnmálum.
Niðurlæging FIDE
Forsetakjörið á þingi Alþjóða skáksambandsins FIDE,
sem haldið var í spilavíti í Luzern í Sviss, hefur valdið
íslendingum vonbrigðum, auk þess sem það hlýtur að
teljast mikil niðurlæging fyrir Alþjóða skáksambandið.
Hinn nýkjörni forseti FIDE, Campomanes, er frá
Filippseyjum, þar sem fjármálaspilling og mútustarfsemi
er mönnum jafn eðlilegt og að draga andann. Campoman-
es hefur beitt þessum þjóðarsið dyggilega samkvæmt
fréttum frá Luzern og keypt fjölda atkvæða í kosningabar-
áttu sinni, sem talin er hafa kostað um hálfa milljón
bandarískra dala, sem jafngildir átta til níu milljónum
íslenskra króna, en það gerir um 130 þúsund krónur á
hvert atkvæði sem Campomanes fékk í síðari umferð
forsetakjörsins.
Friðrik Ólafsson, sem gegnt hefur forsetaembættinu í
FIDE síðastliðið kjörtímabil með prýði, en oft við mjög
erfiðar aðstæður, varð að lúta í lægra haldi fyrir þessum
peningaaustri og síðan pólitískri afstöðu sovéska skáks-
ambandsins og fylgisambanda þess í Austur-Evrópuríkj-
um, sem voru að hefna fyrir skelegga framgöngu Friðriks
í Kortsnoj-málinu. Eins og Friðrik sagði sjálfur í viðtali,
sem birtist í Tímanum á föstudaginn, hlaut hann aðeins
stuðning þeirra þjóða, þar sem skáksjónarmið voru látin
ráða, en ekki önnur sjónarmið, sem ættu að vera
samtökum skákmanna framandi. En hér eins og oft áður
kemur það í ljós, að íþróttir og stjórnmál blandast saman,
og að stjórnmálin ráða oft meiru en fagleg sjónarmið.
Friðrik sagði ennfremur í viðtalinu að hann hefði lítinn
áhuga á að „starfa fyrir samtök, þar sem pólitík og
fjármunir eru alls ráðandi, en heiðarleiki og einlægni
einskis virði“. Þessi lýsing a því miður vel við um FIDE
eftir þingið í Luzern.
Það er fátítt að íslendingar komist til æðstu metorða í
alþjóðasamtökum. Landsmenn hafa því fylgst af áhuga
og stolti með frama Friðriks Ólafssonar innan FIDE og
starfi hans sem forseta undanfarin ár, og þykir miður að
honum skuli hafa verið fórnað á altari mammons og
stórveldapólitíkur. Og að jafnvel bandaríska skáksam-
bandið skuli af pólitískum ástæðum hafa tekið þátt í að
fella Friðrik úr forsetastóli er vafalaust flestum íslending-
um með öllu óskiljanlegt.
Friðrik Ólafsson mun auðvitað standa jafn réttur eftir
þótt hann hafi verið felldur með þeim subbulega hætti,
sem gert var og öllum er ljós. Spurningin er hins vegar
hvort Alþjóða skáksambandinu tekst að vinna sig upp úr
niðurlægingunni í spilavítinu í Luzern. _ esj#1
horft í strauminn
■ Frá setningu Alþingis 11. október sl.
Ef alþingi bregst nú
einu sinni enn á þjóðin
að kjósa stjórnlagaþing
■ Það er tíðum haft á orði, að menn verði að gæta virðingar
alþingis, og alþingi sinnar virðingar. Víst eru það oftast orði í
tíma töluð, en þótt ætla megi af því hve mönnum er þetta
framarlega á tungu, að þessarar lýðræðisskyldu sé vel gætt,
er því ekki að neita að mönnum er gjarnast að hafa þetta á
orði um smámuni, svo sem orðbragð á þingi eða misbrest í
■ þinglegum tilburðum við málflutning. Um hitt sem mestu máli
skiptir eru menn fáorðari - vanburði og mistök þingsins við
mikilvægasta löggjafarstarfið.
íslenska lýðveldið nálgast nú óðum fertugsafmæli sitt. Þó
á það enga stjórnarskrá við sitt hæfi. Það fékk hana ekki í
tannfé, og ekki heldur í fermingargjöf né á tvítugs- eða
þrítugsafmæli. Það á í raun hvorki stakk né brók enn, nema
kagbætta garma sem eitt sinn voru saumaðir upp úr gömlu
konungsfataræksni. Allir sem lesið hafa þetta plagg, sem
kölluð hefur verið stjórnarskrá íslands, vita vel, að fjölmörg
ákvæði hennar eru uppsprettulindir ranglætis og bálkestir
nútímalegra lýðræðishugmynda. Því verður varla á móti mælt,
að eitthvert mikilvægasta hlutverk góðrar lýðveldisstjórn-
arskrár sé að verðveita og jafna persónurétt, einkum réttinn
til áhrifa á landsstjórn og löggjafarstarf. Vanhæfni stjórnar-
skrárinnar í þessu efni er nú orðin svo hrikaleg, að hverjar
alþingiskosningar eru opinber aftaka þessara réttinda.
Almenn mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar eru af
skornum skammti.
Þetta er sök alþingis
En hvernig stendur á því að það hefur vafist fyrir okkur
nær fjörutíu ár að setja íslenska lýðveldinu nothæfa stjórnar-
skrá? Hver ber sök á herðum? Það er alþingi. Því hefur frá
öndverðu verið ætlað þetta verk, og það sjálft hefur ekki
aðeins talið það eðlilegt verkefni sitt, heldur beinlínis vakað
yfir því að aðrir tækju ekki fram fyrir hendur þess.
1 þessi fjörtíu ár hefur alþingi tekið allmörg tilhlaup að
málinu, skipað ófáar nefndir sem annað hvort hafa legið í dái
árum saman eða skilað einhverjum tillögum, sem alþingi hefur
lagst á eða brennt til ösku í sundurlyndiseldi. Einu
breytingarnar, sem Alþingi hefurgert, eru kjördæmabreyting-
ar, sem hafa haft í för með sér ofurlítinn jöfnuð milli flokka,
en því meiri ójöfnuð á kosninga- og atkvæðisrétti manna, svo
að nú er munurinn á áhrifarétti fólks allt að því sexfaldur.
Það er auðvitað háðung að kenna slíkt við lýðræði.
Fyrr á árum var gerð nokkur tilraun til þess að losa
stjórnarskrármálið úr helgreipum alþingis. Stofnuð voru
fjórðungasamtök yfir flokkamörk til þess að vinna að gerð og
setningu nýrrar stjórnarskrár. Fyrir þeim vakti stofnun
fjórðungs- eða landshlutaþinga. Unnt hefði verið að hafa
atkvæðisrétt nokkurn veginn jafnan til þeirra, og þá hefði ef
til vill gert minna, þótt hann væri ekki alveg jafn til
allsherjarþingsins ef hlutdeild landshlutaþinga þar hefði verið
með einhverju jafnræði. En þessi samtök höfðu hvorki þol
né styrk til þeirrar þrautseigju sem til þurfti, enda sætti
hreyfingin andbyr frá flokkunum og alþingi. Nú er þessi
hreyfing sofnuð, og alþingi hefur frjálsar hendur um að jafna
við jörðu hverja tilraun til setningar nýrrar stjórnarskrár.
Bregst alþingi einu sinni enn?
Enn ein stjórnarskrárnefnd alþingis hefur nú starfað nokkur
ár og unnið á margan hátt betur og skiptulegar en fyrri nefndir,
enda skilað allýtarlegum tillögum til alþingis. Nefndarmenn
láta drjúglega yfir þeim breytingum og viðaukum sem lagðar
séu þar til mála, en samt er farið með tillögumar eins og
mannsmorð enn, enginn má segja orð og þjóðin fær ekki að
skoða þær, ræða eða meta. Þetta er hið furðulegasta háttalag.
Flokkarnir í samtryggingunni miklu virðast sammála um þetta
eitt - að halda þessu leyndi fyrir þjóðinni. Hernaðaráætlun
þeirra virðist vera þessi: Nefndin skili tillögum sínum til
alþingis. Þingmenn einir flokksoddvitar fái að sjá þær um
sinn, og þeim verði gefið gott færi á að semja um málin í
leynum með allri þeirri hrossakaupalist sem þeir ráð yfir, áður
en þjóðin fær að ræða málið, og þegar þar að kæmi verður
séð um að tími til opinberrar umræðu um einstök atriði verði
orðinn svo naumur, áður en alþingi afgreiddi málið í
tímaþröng fyrir kosningar, að þjóðin gæti eiginlega ekkert
lagt til málanna. Þessu hefði verið ráðið til lykta á bak við
hana.
Og það sem verra er, öll sólarmerki benda til þess, að
þingmennirnir og flokksforingjarnir á alþingi séu í raun og
veru ekki að ræða um stjórnarskrártillögurnar - nema einn
þátt þeirra, sem þó er ekki stjórnarskrármál nema af hjálfu
leyti - kosningafyrirkomulag, þingmannafjölda, kjördæma-
mál, sem þeir kalla nú því fagra nafni jöfnun atkvæðisréttar,
en er í þeirra höndum aðeins skálkatafl um það hvernig þeir
geti tryggt flokkshagsmuni sína. Umræðan virðist enn sem
komið er benda til að þeir hafi alls engan áhuga á öðru, og
þar er þegjandi samkomulag um að þjóðin fái ekki að sjá og
skoða aðrar tillögur og allra síst ræða um þær.
Og nú eru flokksoddvitar farnir að segja það berum orðum
að þetta eitt skipti máli núna og annað geti beðið. Formaður
stærsta stjórnmálaflokks landsins sagði í blaðaviðtali fyrir
nokkrum dögum: „Stjórnarskrármálið, eða að minnsta kosti
kjördæmamálið, skiptir nú höfuðmáli úr því sem komið er.
Það er í flokkanna valdi hvort saman næst.“
Þarna er þegar farið að búa fólk undir það að enn einu
sinni verði aðeins fiktað við kjördæmamál og kosningar,
einhverjar hrákaleiðréttingar gerðar sem kalla svo á nýjar af
sama tagi eftir nokkur ár.
Auðvitað er það mikið réttlætismál að leiðrétta og jafna
kosningaréttinn, en það er hvorki allt stjórnarskrármálið né
heldur neinn rembihnútur, ef aðeins er hugsað um það en
ekki eingöngu flokkana. Til varanlegrar jöfnunar kosninga-
réttar er auðvitað ekki til nema eitt ráð - að landið verði eitt
kjördæmi. En þá bera menn hlut fjórðunganna eða
landshlutanna fyrir borð, segja einhverjir. Þá eiga héruðin sér
ekki málsvara á þingi lengur. Þetta er fráleitt, enda hægt að
finna mótvægi með ýmsum hætti. Til að mynda gætu einstakir
þingmenn borið ákveðna landshluta og héruð öðrum fremur
fyrir brjósti, þótt þeir væru kjörnir í landskjördæmi. Einnig
væru sérstök fjórðungsþing til þess fallin að fjalla um
landshlutamálefni og búa þau til alþingis.
Lokapróf - stjórnlagaþing
En fari nú svo einu sinni enn, að alþingi bregðist í
stjórnarlagamálinu, velti því af sér og geri aðeins einhverja
hrossalækningu í kjördæmamálinu, væri þjóðinni vænlegast
að líta svo á, að alþingi hefði fallið á lokaprófi í þessu máli.
Fjörutíu ár ættu að duga sem reynslutími um þetta. Þá er komin
tími til að stofna og efla frjáls og óháð þjóðarsamtök um
stjórnarskrármálið með það fyrir augum að taka það upp úr
steinkistu alþingis, leggja það og fram komnar tillögur í því
í opinskáa og hreinskilna umræðu með hag og lýðræði
þjóðarinnar fyrir augum en ekki hagsmurii stjómmálaflokka.
Þessi þjóðarsamtök þyrftu að beita sér fyrir skoðun og
skilgreiningu málsins, og þegar nokkurn veginn skýrar tillögur
væru fram komnar, ætti þjóðin að kjósa til stjórnlagaþings
sem réði málinu til lykta.
Endi alþingi 40 ára eyðimerkurgöngu sína með því að
stjómarlagamálið verði enn einu sinni úti, er varla fært að tengja
nafn þess við virðingu um sinn. En þá er komið að þjóðinni
að bjarga sinni virðingu, lýðveldi og lýðræði, og það getur hún.
Andrés Kristjánsson
A
Andrés
Kristjánsson
skrifar i iH