Tíminn - 16.11.1982, Blaðsíða 8

8
ÞRIÐJUDAGUR 16. NÓVEMRER 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvaamdastjóri: Gfsii Slgurftsson. Auglýslngastjórl: Steingrimur Gfslason.
Skrlfstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiftslustjóri: Slgurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarlnn Þórarinsson, Elias Snœland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórl: Krlstlnn Hallgrlmsson. Umsjónarmaftur Helgar-Tfmans: Atll
Magnúason. Blaftamenn: Agnes Bragadóttlr, Bjarghlldur Stefánsdóttir, Eirlkur St.
Elrfksson, Frlðrik Indriðason, Helftur Helgadóttlr, Slgurftur Helgasoa(fþróttlr), Jónas
Guðmundsson, Krlstfn Lelfsdóttir, Skaftl Jónsson. Útlltsteiknun: Gunnar Traustl
Guftbjörnsson. Ljósmyndlr: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elfn
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarkir: Flosl Krlstjánsson, Kristfn ,
Þorbjarnardóttir, Marfa Anna Þorstelnsdóttir. Rltstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Slftumúia 15, Reykjavfk. Slml: 86300. Auglýsingasfmi: 18300. Kvftldsfmar: 86387 og
86392.
Verft f lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrlft á mánuftl: kr. 130.00.
Setnlng: Tœknldelld Tfmans. Prentun: Blaftaprent hf.
Nauðsynlegar
aðgerðir næstu
daga og vikur
■ Við upphaf fjölmennasta flokksþings Framsóknarflokksins
til þessa síðastliðinn laugardag flutti Steingrímur Hermannsson,
formaður flokksins, yfirgripsmikla og skelegga ræðu um
stjórnmálaviðhorfið. Hann gerði glögga grein fyrir þróun
þjóðmálanna í tíð núverandi ríkisstjórnar og þeim alvarlegu
áföllum, sem þjóðarbúið hefur nú orðið fyrir, og fjallaði einnig
ítarlega um þær ráðstafanir, sem nauðsynlegt væri að gera í
nánustu framtíð.
Steingrímur lagði m.a. mikla áherslu á nauðsyn þess að grípa
til ráðstafana til þess að draga úr hinum alvarlega viðskiptahalla,
en hann er nú talinn vera 10-11 af hundraði. „Þótt verðbólgan
sé mikið vandamál, er viðskiptahallinn þó áreiðanlega stærsti
efnahagsvandinn nú“, sagði Steingrímur. „Þessi halli stafar að
stórum hluta, að sjálfsögðu, af minni framleiðslu vegna
aflabrests, en því miður einnig af því, að eyðsla hefur á sama
tíma farið vaxandi og innflutningur hverskonar, m.a. á ýmiskonar
óþarfa“.
Formaður Framsóknarflokksins gerði síðan grein fyrir því í
yfirlitsræðu sinni, hvað brýnast væri að gera í efnahagsmálunum:
„Eftirtaldar aðgerðir í efnahagsmálum tel ég nauðsynlegastar
á næstu dögum og vikum:
1. Koma verður í veg fyrir að atvinnuvegirnir stöðvist vegna
skorts á rekstrarfé.
2. Draga verður úr innflutningi með margþættum aðgerðum, t.d.:
— hækkun tolla á óþörfum varningi eins og frekast er heimilt
að teknu tilliti til samninga við Fríverslunar- og Efnahags-
bandalögin.
— takmörkun á erlendum vörukaupalánum og á innlendum
afborgunarlánum.
— innborgunarskyldu þegar um erlendan samkeppnisvarning er
að ræða.
3. Skilyrðislausa framkvæmd á öllum atriðum efnahagsaðgerð-
anna.“
Steingrímur Hermannsson ræddi síðan ítarlega um síðasta
liðinn, skilyrðislausa framkvæmd á öllum atriðum þeirra
efnahagsaðgerða, sem samkomulag varð um í ríkisstjórninni í
ágúst s.l., og sagði m.a.:
„Telja má orðið öruggt að skerðing verðbóta og takmörkun á
hækkun búvöruverðs og fiskverðs muni koma til framkvæmda 1.
desember n.k. Þá er sjáífsagt að framkvæma einnig þær aðgerðir,
sem samkomulag varð um til viðbótar. Þar er einkum um að
ræða breytingu á vísitöluviðmiðun launa, annarsvegar, sem draga
mun úr víxlverkun verðlags og launa og því úr verðbólgu og,
hinsvegar, láglaunabætur og lengingu orlofs, sem er ætlað að
bæta launþegum að nokkru skerðingu verðbóta.
Því hefur hvað eftir annað verið lýst yfir af þessari ríkisstjórn,
að vísitöluviðmiðun launa verði endurskoðuð. í ágústmánuði s.l.
lögðu fulltrúar allra samstarfsaðila að ríkisstjórninni fram í
viðræðunefnd við fulltrúa launþega sameiginlegar tillögur um
breytingar. Þær eru ekki róttækar. Gert var ráð fyrir:
1. Lengingu vísitölutímabilsins úr þremur mánuðum í fjóra.
2. Frádrætti vegna útgjalda ríkisins til félagsmála, t.d. heilsu-
gæslu, skóla o.s.frv. enda komi launþegum á móti til góða
allar skattgreiðslur. Þetta hefur verið nefnt lífskj aravísitala.
Þessu sama mætti einnig ná með því að taka alla skatta og
niðurgreiðslur út úr vísitölunni.
3. Að breyting á verði raf- og hitaorku hafi ekki áhrif á
verðbætur.
Jafnframt er gert ráð fyrir að nýi vísitölugrundvöllurinn verði
tekinn í notkun. Það mun draga verulega úr þeim frádrætti, sem
nú er. Segja má að orkufrádrátturinn kæmi í staðinn.
Áætlað er að með þessum breytingum yrði verðbólga í lok
næsta árs 40-45 af hundraði en án þeirra 3-4 stigum hærri. Hins
vegar er áætlað að þessar aðgerðir skerði kaupmátt aðeins um 1
af hundraði. í þeirri mjög alvarlegu verðbólguþróun og mikla
viðskiptahalla, sem nú er, kemur ekki til greina að gefa slíkt
eftir. Þessi breyting á vísitölukerfinu er auk þess mikilvæg, þótt
lítil sé, þegar til lengri tíma er litið. Hún er varanleg“, sagði
Steingrímur Hermannsson.
—ESJ
■ - Ég fagna því í efnahagsmálum sem
vel hefur tekist, en harma, að á þremur
árum hefur aðeins tvisvar náðst sam-
staða um raunhæfar aðgerðir til
hjöðnunar verðbólgu, sagði Steingrímur
Hermannsson formaður Framsóknar-
flokksins í ræðu sinni í upphafl 18.
flokksþingsins. Hann rakti þróun mála
frá því síðasta flokksþing var haldið
1978, en ræddi einkum um þann vanda
sem nú blasir við og lagði fram stefnu-
mörkun um hvernig við honum á að
bregðast.
Um þær aðgerðir sem gerðar hafa
verið sagði hann:
Það var út af fyrir sig töluvert afrek
að ná samstöðu í ríkisstjórninni 1980-
1981 um niðurtalningu verðbólgunnar.
Þær aðgerðir sönnuðu réttmæti þeirra
kenninga, sem við Framsóknarmenn
héldum fram í kosningabaráttunni. Það
var góður árangur að ná verðbólgu úr
60 af hundraði niður í 40 af hundraði og
halda á sama tíma fullum kaupmætti.
Þetta hefði átt að sannfæra launþega og
einnig samstarfsaðila okkar í ríkisstjórn-
inni um ágæti slíkra aðgerða og skapa
samstöðu um að halda áfram án tafar á
sömu braut.
Því miður dróst þar til í lok ágúst
s.l. að samstaða næðist í ríkisstjóminni
um raunhæfar aðgerðir í efnahagsmálum
að nýju: . Það varð ekki fyrr en eftir
margra vikna, jafnvel mánaða, umræður
og við blasti að upp úr stjórnarsamstarf-
inu slitnaði.
Margþættar orsakir
Ekki er réttmætt að kenna því einu um
erfiðleikana nú, að of langt varð á milli
raunhæfra aðgerða í efnahagsmálum.
Því verður ekki neitað, að aðstæður hafa
verið mjög erfiðar. Sú vaxandi kreppa,
sem yfir viðskiptalönd okkar hefur
gengið, hefúr að sjálfsögðu valdið okkur
lslendingum miklum búsifjum. Þetta
hefur komið fram á verði útflutnings-
afurða og sérstaklega valdið íslenskum
iðnaði verulegu tjóni.
Enn alvarlegri er þó sá aflabrestur,
sem hófst á s.l. ári með samdrætti í
loðnuveiðum og jókst mjög á þessu ári,
er loðnuveiðar verða engar og þorskafli
að öllum líkindum um 90 þús. lestum
minni en ráðgert var. Áætlað er, að
verðmæti sjávarafurða verði um 16 af
hundraði minna í ár en s.l. ár. Þetta,
ásamt áhrifum kreppunnar í umheimin-
um, mun valda samdrætti í þjóðarfram-
leiðslu í ár og næsta ár, sem nemur
samtals 9 af hundraði. Það er meiri
samdráttur en við íslendingar höfum
orðið að þola allt frá því fyrir síðustu
heimsstyrjöld.
Einnig verður að viðurkennast að gott
útlit í lok ársins 1981 villti um fyrir
mönnum. Eins og fram kemur í þjóð-
hagsáætlun þeirri, sem lögð var fram á
Alþingi í október á s.l. ári, var þá talið
að þjóðarframleiðsla ykist um 1 af
hundraði á árinu 1982, viðskiptahalli yrði
enginn og hjöðnun verðbólgu héldi
áfram. Slík spá skapaði bjartsýni og
jafnframt tregðu til þess að standa að
efnahagsaðgerðum, m.a. með skerðingu
verðbóta eins og gert var í upphafi
ársins.
Við Framsóknarmenn urðum því að
láta okkur nægja efnahagsáætlun þá,
sem ríkisstjómin gaf út í janúar s.l. Við
teljum þó mikilvægt, að í þeirri áætlun
er gert ráð fyrir endurskoðun vísitölu-
viðmiðunar launa. Sú vinna var strax
hafin með skipun vísitölunefndar og
henni falið að hafa samráð við aðila
vinnumarkaðarins um þetta mikilvæga
mál. Fleira er þar að sjálfsögðu jákvætt,
t.d. lækkun á launaskatti atvinnuveg-
anna.
Fljótlega varð þó ljóst, að fyrrnefnd
spá var byggð á alltof mikilli bjartsýni.
Nauðsynlegt reyndist að endurskoða
áætlun um efnahagsþróun hvað eftir
annað. Gætti í því sambandi fyrst og
fremst vaxandi aflabrests og áframhald-
andi kreppu í viðskiptalöndum okkar.
Þannig breyttist spáin úr 1 af hundraði
vexti þjóðartekna í 3 og síðan 5 af
hundraði samdrátt. Utanríkisviðskipti
breyttust úr jöfnuði í 4-5 af hundraði og
síðan 10 af hundraði halla. Eftir kjara-
samingana, sem gerðir voru s.l. vor,
breyttist jafnframt verðbólguspáin úr
hjöðnun í hraðvaxandi verðbólgu, jafn-
vel 80-90 af hundraði, ef ekki yrði í
taumana gripið. Að sjálfsögðu áttu
grunnkaupshækkanir ekki einar sök á
vaxandi verðbólgu. Því ollu einnig
hækkanir á vöruverði m.a. vegna mikill-
ar hækkunar dollarans og óhagstæð
viðskiptakjör. Hinu verður þó ekki
neitað, að samningar um hækkun grunn-
kaups, jafnvel þótt hógværir væru á
okkar mælikvarða, voru óraunhæfir á
sama tíma og þjóðartekjur dragast
saman.
Þótt þessar skýringar á ástandi mála
séu allar réttar, breytir það ekki því að
grípa þurfti í taumana með raunhæfum
aðgerðum í efnahagsmálum fyrr en gert
var, og reyndar strax s.l. vor, þegar ljóst
var í hvað stefndi. Þetta verður að
viðurkenna.
Þessar tvennu samræmdu aðgerðir í
efnahagsmálum, í upphafi síðasta árs og
nú í lok þessa, eru að sjálfsögðu um
margt líkar. í báðum tilfellum eru
verðbætur skertar og hækkun búvöru-
verðs og fiskverðs takmarkað til sam-
ræmis við það. í báðum tilfellum eru
ákveðnar láglaunabætur til þess að
draga úr kaupmáttarskerðingu þeirra,
sem lægri launin hafa.
Hins vegar eru þessar aðgerðir, að
sumu leyti frábrugðnar. Á s.l. ári var
einnig sett þak á verðhækkanir og fullri
verðtryggingu inn- og útlána frestað. 1
bjartsýni þeirri, sem ríkti í lok ársins
1981 var talið óhætt að setja á fulla
verðtryggingu enda spáð hjaðnandi
verðbólgu. Sömuleiðis var talið rétt að
afnema þá verðstöðvun, sem varað hafði
í 10 ár, og heimila aukið frjálsræði í
verðlagningu.
Ég viðurkenni, að erfitt er að hverfa
frá þeirri stefnu, sem ákveðin var á
þessum sviðum. Ég hygg þó, að slíkt
kunni að vera óhjákvæmilegt á meðan
við erum að komast yfir verðbólgukúf-
inn. Mér sýnist vel koma til greina að
setja tímabundið þak á verðhækkanir.
Viðskiptahallinn
Um viðskiptahallann og hvernig
bregðast á við honum sagði Steingrímur:
Eins og ég hef áður sagt hefur
viðskiptahalli farið ört vaxandi í ár og
er nú talinn vera 10-11 af hundraði. Á
s.l. ári nam greiðslubyrði af erlendum
lánum 16,5 af hundraði gjaldeyristekna
en er í ár talin verða um 23 af hundraði.
Að óbreyttu yrði greiðslubyrðin orðin
1/3 af gjaldeyristekjum að 3 til 4 árum
liðnum. Það yrði að sjálfstögðu óbæri-
legt og gæti leitt til greiðslufalls. Þótt
verðbólgan sé mikið vandamál er við-
skiptahallinn þó áreiðanlega stærsti
efnahagsvandinn nú. Þessi halli stafar að
stórum hluta, að sjálfsögðu, af minni
framleiðslu vegna aflabrests, en því
miður einnig af því, að eyðsla hefur á
sama tíma farið vaxandi og innflutningur
hverskonar, m.a. á ýmiskonar óþarfa,
leyfi ég mér að segja.
Úr þessum viðskiptahalla verður að
draga með beinum aðgerðum, ef annað
bregst.
Eftirgreindar aðgerðir í efnahagsmál-
um tel ég nauðsynlegastar á næstu
dögum og vikum.
1. Koma verður í veg fyrir að atvinnu-