Fréttablaðið - 31.01.2009, Blaðsíða 13

LAUGARDAGUR 31. janúar 2009 13
UMRÆÐAN
Hjörleifur Jakobsson skrifar
um bankahrunið
Sem fyrrverandi stjórnarmanni í Kaupþingi blöskrar mér hin
ósanngjarna umræða að undan-
förnu um málefni bankans. Mark-
visst hefur verið lekið óljósum og
misvísandi upplýsingum til fjöl-
miðla til að þyrla upp moldviðri og
lævísar smjörklípur ganga ómeltar
á milli fjölmiðla og almennings. Ég
er hins vegar fullviss sem fyrr um
að þegar að rykið sest og umrædd
mál hafa verið rannsökuð ofan
í kjölinn, muni hið sanna koma í
ljós. Ég sakna hins vegar dýpri
og upplýstari umræðu um ástæð-
ur þess að við Íslendingar erum í
svona slæmum málum og hvern-
ig hinn raunverulegi kostnaður
þjóðarinnar er til kominn.
Slæm staða þjóðarinnar
Að mínu mati eru það einkum fimm
atriði sem valda því að staða okkar
sem þjóðar er jafn slæm í dag og
raun ber vitni:
1. Íslenska krónan, peninga-
málastefna Seðlabankans og fram-
kvæmd hennar undanfarin ár. Það
virðist nú fallið í gleymskunnar dá
að flestir hagfræðingar spáðu því
að þessi stefna myndi óhjákvæmi-
lega ein og sér leiða til kreppu á
Íslandi og skerðingar lífskjara. Nú
er auðvelt að kenna heimskreppu
og hruni bankanna um öll okkar
vandamál. Því miður er þetta ekki
svona einfalt. Íslenskt hagkerfi
var í stórkostlegum vandræðum
fyrir vegna þess að þjóðin hafði
búið við falskan kaupmátt árum
saman og var búin að eyða langt
um efni fram. Þetta á við um alla:
ríki, sveitarfélög, fyrirtæki og
almenning. Einstaklingar og fyrir-
tæki voru í raun þvinguð til að taka
erlend lán á sínar íslensku eignir
með velþóknun Seðlabankans og
síðan eru menn gagnrýndir fyrir að
„fara á móti krónunni“ þegar þeir
vilja frekar hafa lánin sín í íslensk-
um krónum! 2. Íslensku bankarn-
ar uxu of hratt og voru of stórir
sem hlutfall af þjóðarframleiðslu.
Stuðningur Seðlabankans við við-
skiptabankana var lítill. Viðbrögð
hans við stækkun bankanna var að
stinga hausnum í sandinn og sama
átti við þegar að kreppti.
3. Alþjóðlega fjármálakreppan,
nú nefnd heimskreppa. Fróðlegt er
að lesa skýrslu IMF um framtíðar-
horfur einstakra landa.
4. Aðgerðarleysi Fjármálaeftir-
litsins og viðskiptaráðuneytis við
óábyrgri útþenslu Icesave á reikn-
ing þjóðarinnar.
5. Aðferðafræðin við þjóðnýtingu
Glitnis og setning neyðarlaganna.
Sagan mun sýna að þessi nálgun
var stórkostleg mistök og lykilat-
riði í falli bankanna. Athyglisvert
er að skoða hvernig seðlabanka-
stjóri gjörsamlega vanmat stöð-
una og áhrif aðgerða sinna eins og
ágætlega er fjallað er um í Morg-
unblaðinu og Fréttablaðinu sl.
fimmtudag.
Tap þjóðar og almennings
Athyglisvert er að skoða hvert
menn beina spjótum sínum í dag
og hins vegar hverjir eru ábyrgir
fyrir tapi þjóðar og almennings.
Þar er lítil samsvörun.
Hluthafar. Hluthafar bankanna
hafa tapað öllu og hluthafar ann-
arra fyrirtækja tapað miklu. Mikil
lækkun hlutabréfa er því miður
ekki séríslenskt fyrirbæri. Hlut-
hafar eiga ekki að biðja um samúð.
Þeir taka áhættu; tapa stundum en
hagnast vonandi oftar.
Viðskiptavinir bankanna. Útlit
er fyrir að allar innistæður í Kaup-
þingi fáist greiddar öfugt við inni-
stæður þeirra sem lögðu sitt fé t.d.
inn í dótturbanka annarra íslenskra
banka. Einnig er áhugavert að
skoða afkomu lífeyrissjóða í vörslu
bankanna. Persónulega hef ég lagt
minn viðbótarsparnað í Frjálsa
3 sem er varfærnasta sparnaðar-
leiðin hjá Frjálsa lífeyrissjóðnum
sem er í rekstri Kaupþings. Þessi
sparnaðarleið gaf viðskiptavinum
sjóðsins 23,1% jákvæða ávöxtun
fyrstu 11 mánuði 2008 meðan sam-
bærilegir sjóðir annarra íslenskra
banka gáfu verulega neikvæða
ávöxtun. Þar munar tugmilljörðum
í ávöxtun fyrir íslenska launþega.
Ávöxtun peningamarkaðssjóða var
einnig áberandi best hjá Kaupþingi
þrátt fyrir sérstaka innspýtingu
inn í sjóði Glitnis og Landsbankans
með velþóknun ráðamanna.
Þjóðin. Tjón þjóðarinnar er
margvíslegt.
■ Eftir stendur stór erlend skuld
vegna Icesave sem útlit er fyrir
að þjóðin þurfi að greiða. Endan-
legur reikningur er ókominn en
ég er hræddur um að hann verði
á bilinu 300-500 milljarðar króna.
Þjóðin mun hins vegar ekki þurfa
að borga eina einustu krónu vegna
Kaupþing Edge.
■ Ónýtur gjaldmiðill. Erlendir
fjárfestar eiga nú hundruð millj-
arða króna á Íslandi sem þeir vilja
losna við og kaupa evrur
í staðinn. Þetta myndar
tappa í gjaldeyriskerfinu
sem er tilkominn vegna
peningamálastefnunnar
þegar fjármunir soguðust
til Íslands vegna fárán-
lega hárra vaxta í boði
Seðlabanka og ríkisstjórn-
ar. Þessi tappi verður ekki
leystur nema með áfram-
haldandi gjaldeyrishöftum
eða að þjóðin noti lánið frá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum og auki þannig
vaxtagjöld þjóðarinnar um tugi
milljarða á ári. Lífeyrissjóðirnir
gætu hugsanlega komið að lausn-
inni með að selja hluta af erlendum
eignum sínum í þessu skyni.
■ Tap Seðlabankans af lánum til
íslenskra fjármálafyrirtækja verð-
ur afgreitt með prentun
peninga, tilheyrandi verð-
bólgu og veikingu krón-
unnar. Dæmi eru um að
Seðlabankinn hafi lánað
einstökum bönkum upp-
hæðir sem nema þrettán-
földu eigin fé viðkomandi
banka!
■ Endurfjármögnun við-
skiptabankanna krefst
útgjalda en vonandi fær
þjóðin þann kostnað endurgreidd-
an síðar við sölu þeirra eða í formi
arðgreiðslna.
■ Eitt stærsta tjónið er þó að mínu
mati sá missir sem bankaumhverf-
ið er fyrir allan þann mannauð sem
þar starfaði og í þeim ráðgjafafyr-
irtækjum sem þjónuðu þessum
fyrirtækjum. Þau þekkingarstörf
koma því miður ekki aftur í bráð.
Fýsir fjölmiðla ekki að fjalla um
framangreint? Þetta er það sem við
þurfum að lifa við næstu árin.
Eitt af því fyrsta sem ég lærði í
stjórnun er það verklag að búta stór
verkefni niður í smærri; þú gleyp-
ir ekki fílinn í einum bita. Þannig
er það líka með vandamál þjóðar-
innar í dag. Ástæður vandans eru
margþættar eins og hér hefur verið
tæpt á. Full ástæða er til að rann-
saka öll þau mál ofan í kjölinn. Ég
fagna slíkri rannsókn og hef trú á
að hluthafar og stjórnendur Kaup-
þings komi sterkir frá þeim leik. Á
sama hátt er uppbyggingin stórt
verkefni þar sem mikilvægt er að
leiðin sé rétt vörðuð.
Höfundur sat í stjórn Kaupþings.
Er rógur lævís flótti frá raunveruleikanum?
HJÖRLEIFUR
JAKOBSSON
Kynntu þér úrræðin
Starfsfólk Kaupþings aðstoðar þig við allt sem tengist fjármálum heimilisins og breyttum
aðstæðum og leitar hentugra úrræða fyrir þig ef þarf.
Kynntu þér málin á www.kaupthing.is, hafðu samband í síma 444-7000
eða komdu við í næsta í útibúi Kaupþings.
ÍS
L
E
N
S
K
A
S
IA
.I
S
K
A
U
4
45
39
0
1/
09
Fjármálaráðgjöf fyrir þig
• Heimilisbókhald • Stöðumat • Netdreifing/útgjaldadreifing
• Úrræði í greiðsluerfiðleikum • Sparnaðarleiðir • Lífeyris- og tryggingamál