Tíminn - 03.02.1983, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1983
13
menningarmáll
KABARETT
■ Fjórðu tónleikar Islensku hljóm-
sveitarinnar - „Tónlistin. þjónn list-
anna“ - voru bráðsniðugir og skemmti-
legir, ekki síst hugmyndin sjálf. Frá
tónlistarsjónarmiði þótti mér að vísu það
atriðið best þar sem tónlistin var einskis
þjónn nema sjálfrar sín, í þremur
miilispilum eftir Monteverdi. Stjórnand-
inn, Guðmundur Emilsson, hafði valið
tónlistina og útsett, og hver sem hans
þáttur var í henni var hún mjög geðþekk
á að hlýða og vel flutt.
Næst komu þrjár „ballöður" sem
Sigurður Skúlason leikari flutti við
píanósamspil Önnu Málfríðar Sigurðar-
dóttur. Þýðingar voru eftir Böðvar
Guðmundsson, en Ijóðin og lögin Jörðin
kvödd eftir von Pratovevere og Shubert,
Heiðveig fagra eftir Hebbel og
Schumann, og Munkurinn sorgmæddi
eftir Franz Liszt. Mér fannst ekki
verulegur styrkur að tónlistinni fyrir
kvæðin nema helst í hinu síðasta,
Munknum sorgmædda, enda er sú
„ballada" líklega best fallin til áhrifaríks
undirleiks. Þýðingar Böðvars virtust
mér heldur stirðar, eða a.m.k. æði
torskildar við fyrstu heyrn, þótt ekki lái
ég það honum - það er víst auðveldara
um að tala en í að komast að þýða kvæði
svo mynd verði ár.
Brúðuleikhúsið tókst prýðisvel, við
undirleik Divertimentos frá 1976 eftir
ungverskan Svía, Miklos Maros. Að
vísu hlýtur það að segjast, að tónlistin
var þarna sannur þjónn - maður tók
varla eftir henni, en vafalaust hefur hún
gert sitt til að sýningin tækist vel.
Langbesta atriðið, í heildina séð, þótti
mér kvikmyndasýningin: Pacific 231
eftir Jean Mitry við tónlist eftir Honeg-
ger. Franski menningarfulltrúinn skrif-
ar fróðlegan pistil í leikskrá um þessa
sýningu og baráttu þeirra Guðmundar
Emilssonar við að útvega mynd eftir
Arthur Honegger og Abel Gance. Þótt
maður gengi undir ntanns hönd í
Frakklandi við að leita að einhverri
hinna 40 kvikmynda, sem þeir Gance og
Honegger gerðu saman, allt fyrir ekki,
því nóturnar eru að mestu glataðar.
Loks fannst þessi 16 mm mynd, í
kvikmyndasafni sendiráðsins hér að
manni skilst, og hafði verið talin glötuð
í nokkur ár, sannarlega stórkostleg
mynd. Um hana sagði Honegger: „Það
sem ég leita í „Pacific 231“ er ekki
hljóðlíking þessarar eimreiðar heldur
þýðing sjónrænna áhrifa og nautnar af
tónsmíð. Hún gengur út frá hlutlægri
athugun: rólegur andardráttur vélarinn-
ar í hvíld, áreynsla þegar farið er af stað,
síðan hraðaaukningin. sem leiðir að
hinu Ijóðræna ástandi 300 tonna lestar
sem brunar með 120 km hraða á klst.
„Þessi mynd tekk fyrstu verðlaun fyrir
klippingu á Cannes-hátíðinni 1949.
Sieglinde Kahmann söng nú tvær
óperuaríur eftir Puccini. Sieglinde er
mikið dramatísk söngkona og vafalítið
fremst hérlendra söngkvenna í sona
aríunt nú um stundir.
Og loks kom íslenski dansflokkurinn
með nýjan ballett við tónlist cftir Skúla
Halldórsson. Þctta er ballettsvíta, Hrif,
og var frumflutt þarna, bráðfalleg og
skemmtileg tónlist. Það cr mikil heið-
ríkja yíir tónlist Skúla sem minnir á vor
og birtu. Nú var fyrrum kollega minn,
ballettgagnrýnandi Tímans, illa fjarri til
að gera fræðilega úttekt á fótmenntinni,
en alltaf furða cg mig á því að dansarar
Islenska dansflokksins skuli vera greini-
legir eftirbátar amerískra „chorus girls"
- Ballett er vafalaust það listform sem
mestrar fullkomnunar krefst til þess að
vera frambærilegt og þrátt fyrir miklar
framfarir á íslenski dansflokkurinn
ennþá langa leið og stranga fyrir
höndum.
31.1 Sigurður Steinþórssun
Tónlist
John Speight
Myrkir
músíkdagar
Tónskáldafélagið stendur fyrir tónlist-
arvikunni Myrkum músíkdögum ár
hvert í lok janúar. I þetta sinn vom fimm tón-
leikar dagana 24. til 30. janúar, þar sem
einkum voru flutt verk íslenskra tón-
skálda, en að auki fáein merkisverk eftir
útlenda menn. Ekki hafði tónlistargagn-
rýnandi Tímans aðstæður til að sækja
hátíð þessa í heild sinni, illu heilli, því
„enginn getur meira en hann getur'- eins
og þar stendur. Hinn 27. janúar lék
Sinfóníuhljómsveit íslands í hinni ný-
byggðu (en ennþá að mestu ófrágengnu)
Langholtskirkju undir stjórn Páls P.
Pálssonar fimrn verk eftir jafnmörg
íslensk tónskáld. Þrjú þeirra hafði ég
heyrt áður, Tileinkunn Jóns Nordal,
sem frumflutt var við hina fyrstu
frumsýningu íslensku óperunnar. Helgi
stef Hallgríms Helgasonar á sinfóníu-
hljómleikum, og óbókonsert.Leifs Þór-
arinssonar. Octo november eftir Áskel
Másson var þarna fyrst á efnisskrá,
tileinkað minningu Ottós N. Þorláksson-
ar og frumflutt af íslensku hljómsveitinni
í desember sl. og loks var frumflutt á
tónleikunum Athmos fyrir flautu og
hljómsveit eftir Magnús Bl. Jóhannsson.
Þetta nýja verk Magnúsar cr mjög
fallegt en dálítið „Kitsch" - minnir
raunar á Panflautulögin sem ailtaf er
verið að spila í fjölmiðla þessa mánuð-
ina. Og Bernard Wilkinson spilaði mjög
fallega, enda verður því ekki neitað að
hljóntburðurinn í Langholtskirkju lyftir
mjögundir tóninn í flautunni. Þessi sami
hljómburður eyðilagði Helgistef Hall-
gríms hins vegar fullkomlega en gerði úr
því ærandi óskapnað - ég tel að þetta
verk eigi ennþá eftir að fá þá úrvinnslu
stjórnanda og ytri aðstæður sem leyfa
áheyrendum að fella um það réttlátan
dóm. Kristján Stephensen spilaði óbó-
konsertinn listilega vel, eins og við mátti
búast, en ekki þótti mér eins mikið til
konsertsins koma nú eins og í fyrra
sinnið. Tileinkunn Jóns Nordal er mjög
áheyrilegt verk þótt varla teljist það
meðal stórvirkja skáldsins, og sama
má segja um Octo november.
Þótt þessir tónleikar væru sæmiiega
sóttir nægði áheyrendaskari ekki til að
deyta hljómburðinn í Langholtskirkju,
sem undir þeim kringumstæðum er
ennþá verri hljómsveitarsalur en Royal
Albert Hall í London, því hvert einasta
hljóð lifir í Langholtskirkju í margar
sekúndur eftir að það er vakið. Af
einhverjum ástæðum gætti þessa ekki
þegar Jólaóratorían var flutt, en var hins
vegar mjög áberandi á „hitatónleikun-
um“ í desember og á þessum tónleikum.
31.1.Sigurður Steinþórsson
Á föstudaginn 28. janúar höfðu Myrk-
ir músíkdagar og Háskólatónleikar sam-
eiginlega tónleika í Norræna húsinu sem
helgaðir voru tónskáldinu John Speight.
Þarna voru flutt 7 verk af ýmsu tagi sem
með einum eða öðrum hætti færðu
áheyrendum heim sanninn um það að
John Speight er athyglisvert tónskáld,
sem flestir vita alltof lítið til. Verkin
voru þessi:
Vier Stúcke fyrir flautu og píanó,
fjórar skyndimyndir frá árunum 1971 -77.
Bernard Wilkinson og Sveinbjörg Vil-
hjálmsdóttir fluttu.
Einleikaverk fyrir flautu (1981), Bern-
ard Wilkinson lék.
Einleiksverk fyrir klarinettu (1982),
Einar Jóhannesson lék.
Fimrn stykki fyrir píanó, frá 1978 og
1981; Sveinbjörg Vilhjálmsdóttir flutti.
Tríó fyrir fiðlu, knéfiðlu og píanó
(1978); Hildigunnur Halldórsdóttir, Sig-
urður Halldórsson og Daníei Þorsteins-
son léku.
Kvintett fyrir fiðlu. lágfiðlu, knéfiðlu,
kontrabassa og píanó (1982): Michael
Shelton, Sesselía Halldórsdóttir, Pétur
Þorvaldsson, Richard Korn og Svein-
björg Vilhjálmsdóttir. Missa brevis
(1975) sem kór undir stjórn Jónasar
Ingimundarsonar flutti.
Þessi sjö verk eru mjög ólík, enda
spanna þau meira en 10 ára skeið.
Athyglisverðust þóttu mér einleiksverk-
in fyrir flautu og klarinettu. svo og tvö
píanóverkanna, „Deux hommages“ sem
eiga að votta Olivier Messaien og Igor
Stravinsky virðingu - bæði mjög
skemmtileg. Þá var Messan, einkum
síðari hlutinn (Gloría) bæði falleg og
athyglisvcrð. Jónas Ingimundarson
skýrði frá því, sem ég vissi ekki áður,
að „söngvinir" hittust í Skálholti cina
helgi í júní á ári hverju og æfðu upp
verk, sem síðan væri flutt í kirkjunni á
öðrum degi. Missa Brevis cftir John
Speight hafði þannig verið æfð og flutt
í Skálholti fyrir tveimur cða þremur
árum.
Vier Stúcke bera einkenni hinna
fyrstu meistara seríalismans, örstutt og
hnitmiðuð, en Tríóið er hcfðbundið líkt
og það sé samið handa nemcndum; hinir
ungu Ijóðfæraleikarar gcrðu því mjög
góð skil. „Kvintettinn er mun yfirgrips-
meira samleiksverk", eins og segir í
skránni og prýðilega skemmtilegur.
í efnisskránni segir að John Speight
sé fæddur Englendingur, sem lærði í
London bæði söng og tónsmíðar. Hann
fluttist hingað til lands 1972 og er nú
íslenskur ríkisborgari. Hann hefur verið
talsvcrt virkur í tónlistarlífi hér, sem
söngvari og kennari, og nú fengu menn
að heyra nokkur at' tónverkum hans á
tónleikum, sem að flestu leyti voru mjög
ánægjulegir.
31.1 Sigurður Steinþórsson
■ Svipmyndir úr Leiðinni. ■ Hinn ógæfusami Ah Q.
Tyrknesk þjód-
félagsadeila
— og kfnverskt
gaman og alvara
■ LEIÐIN. Leikstjóri: Serif Goren
eftir handriti Yilmaz Guney. Aðalhlut-
verk: Tarik Akan, Serif Sezer, Halil
Ergun. Tyrknesk, 1982.
SAGAN AF AH Q. Lcikstjóri: Cen
Fan. Aðalhlutverk: Yen Aucnkai.
Kínversk, 1981.
Það er óvenjulegt að sjá hér á landi
kvikmyndir frá Tyrklandi og Kínverska
alþýðulýðveldinu. Tækifæri gefst til þess
á Kvikmyndahátíðinni. Báðar myndirn-
ar voru forvitnilegar, en sú tyrkneska þó
alveg sérstaklega.
Leiðin á sér merkilega sögu, þar sem
höfundur hennar, Yilmaz Guney, dvaldi
í fangelsi á meðan myndin var tekin og
varð því að koma handriti og leiðbein-
ingum sínum til aðstoðarmanna, sem
önnuðust töku myndarinnar. Honum
tókst hins vegar að sleppa úr fangelsinu
í tæka tíð til að taka þátt í klippingu og
öðrum frágangi myndarinnar. Og í
Cannes s.I. vor fékk Guncy svo gullvcrð-
laun í viðurkenningarskyni. .
Þessi kvikmynd er ólík sumum öðrum
kvikmyndum, sem mikið hefur verið
fjallað um og crfitt var að gcra, að hún
uppfyllir þær væntingar sem umtalið
vekur meðal áhorfandans og vel það.
Þetta er ein bcsta myndin á Kvik-
myndahátíðinni og sýnir inn í það
miðaldaþjóðfélag, sem enn cr við lýði í
Tyrklandi - sem þó telst oft Evrópuríki.
Söguþráðurinn er margskiptur en
samt sem áður samtengdur. Myndin
hefst í tyrknesku fangelsi, þar sem verið
er að úthluta nokkrum leyfum til fanga,
sem fá að fara heim til sín í eina viku.
Fylgst er síðan með nokkrum þessara
fanga, lífsreynslú þcirra og örlögum,
sem um lcið vcrður gagnrýnin skoðun á
tyrknesku þjóðfélagsástandi. Landið er
undir herstjórn, og þcss verður vart út
um allt vegna endalausra leita hermanna
á fólki og í farangri. En það ófrelsi, sem
herstjórnin er dæmigerð fyrir, er aðeins
hluti af því sem þrúgar landsmenn. Ekki
er síður mikilvæg sú kúgun, sem felst í
trúarofstæki, fordómum og hefðurn
hefndar og heiðurs, sem virðast komnar
aftur úr grárri forneskju. Þessi alda-
gamla kúgun beinist ekki síst gegn
konunum, scm eru eign karlmannanna
og mega ekki einu sinni tala við aðra
karlmenn nema nteð leyfi eiginmanna
sinna. Víxlspor í þcim efnum þurfa
sumar þeirra að greiða fyrir með lífi sínu.
Þessi kúgun birtist einnig í áhrifamikl-
um hætti gagnvart Kúrdum, sem búa í
þeim héruðum scm liggja að sýrlensku
landamærunum, en þar á milli eru
gaddavírsgirðingar og á hverri nóttu slær
í bardaga á milli ungra Kúrda og
tyrkncskra hermanna.
Leiðin sýnir inn í framandi og oft
óhugnanlegt þjóðfélag, þar sem hlekkir
nútíma hervalds og fjötrar fordóma og.
ofstækis halda heilli þjóð í hcljargreip-
um. Persónusköpun er í mörgum tilvik-
um góð, enda myndin vel leikin, og oft á
tíðum einkennist myndatakan af hug-
myndaauðgi, þótt stundum megi sjá
merki þess að myndin hafi verið tekin
við óvenjulcgar og erfiðar aðstæður.
Sagan af Ali Q er af allt öðrum toga;
gamanrriynd, sem um leið er pólitísk
ádeila. Framan af er hún mjög létt,
fjörug og skemmtileg, enda fer leikarinn
í hlutvcrki fákæna sveitamannsins Ah O
á kostum, en þegar líður á myndina
verður pólitíska ádeilan öllu öðru yfir-
sterkara. Miðað við fyrri myndir frá
Kína mun þó pólitíkin í þessari mynd í
minnsta lagi, og oft á tíðum er tekið á
málunum af þeini léttlcika, sem ekki
hefur beinlínis einkennt kínverskar
kvikmyndir síðari ára.
-ESJ.
Regnboginn:
LeBðin ★★★_____
Sagan af Ah Q ★
Make more money
Working overseas in countries like USA, Canada, Saudi
Arabia, Venezuela, etc. permanent/temporary workers
needed are tradespeople, labourers, professionals etc.
For full information send, by ordinary mail only, your
name and address along with 3 international reply
coupons available at the post office to:
Foreign employment, Dept. 5032,
701 Washington Street,
Buffalo, N.Y. 14205, U.S.A.