Tíminn - 27.02.1983, Blaðsíða 4

4
immm
SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983.
■ Bók Erlcnds Haraldssonar og Karlis Osis SÝNIR Á DÁNARBEÐI (Rvík 1979) hefur komið úl í
fjölmörgum útgáfum erlendis og vakið mikla alhygli. Niðurslöður og rannsóknaraðferðir höfundanna hafa
hins vegar verið harðlega gagnrýndar.
■ Alla ævi crum við vitni að því að dýr og jurtir
deyi. Slíkt hreyfir okkur sjaldnast; við tcljum það
cinfaldlega part af eðlilegri hringrás náttúrunnar.
En þegar dauðinn snýr að okkur sjálfum horfir
öðru vísi við. Fæst eigum við auðvelt með að sætta
okkur við dauðann og mörgum línnst að án
framhaldslífs og ódauðleika sé lífið einskis virði.
Trúarbrögðin vcita ófáum fullvissu um að sál
þcirra lifi af líkamsdauöann. Slík trú viröist sumu
fólki nauðsynleg og léttir af því áhyggjum og
jafnvel örvæntingu. Framfarir í vísindum hafa
aftur á móti stöðugt veriö að veikja undirstöður
trúarhragðanna, og að margra mati kippt stoðum
undan þeim. I því efni hefur þáttur þróunarkenn-
ingar Darwins verið drýgstur, en Darwinskenning-
in varð.kveikja þcss að menn reyndu að Finna
trúarbrögðum vísindalegan grundvöll með svo-
kölluðum sálarrannsóknum.
Dulsálfræðinga, háskólamcnntaða mcnn sem
rannsaka dulræn fyrirbæri. grcinir á um fram-
haldslíf. Sá frægasti þcirra, frumkvöðull dulsálar-
fræðinnar, Joscph heitinn Rhinc taldi t.d. að
gátan um líf að loknu þcssu yrði ckki ráðin af
lifandi mönnum pg því tímaeyðsla að reyna að
gcta hana. Fleiri dulsálfræðingar hafa tckið í sama
streng, t.d. Gardner Murphy. Aðrir hafa hins
vcgar ríkan áhuga á því að ráða gátuna og heita
má að nokkur undanfarin ár hafi rannsóknir á
framhaldslífi veriö í tísku meðal dulsálfræðinga
og sálarrannsóknarmanna. í hópi rannsakenda er
einn íslcndingur: dr. Erlendur Haraldsson lcktor
í Háskóla íslands. Einn af kunnustu formælendum
fyrir þcirri kenningu að líkamslíf á jörðinni sc
aðeins hluti þess lífs sem mannfólkið lifi er dr. lan
Stevenson scm margsinnis hcfur komið hingað til
lands og haldið fyrirlestra um sálarrannsóknir.
Hann telur sig hafa í höndum sannanir fyrir tilvcru
likamslausra anda sem geti yfirgefið líkamann og
byggir þá staðhæfmgu m.a. á samræðum sínum
við börn á Indlandi. Vinsælt hcfur og verið að
athuga frásagnir fólks sem hefur „dáið“ einhverja
stund, þ.e. hjarta þess hcfur hætt að slá en síðan
tekið til starfa á ný, en margir sem orðið hafa fyrir
slíkri reynslu telja sig hafa scð sýnir í þcssu
ástandi, cöa jafnvel komist á annað tilvcrustig.
Tíðindi úr dauðadái
Raymond Moody, scm samið hcfur tvær mct-
sölubækur um framhaldslífið, tclur aö rcynsla
sjúklinga sem komist hafa til meðvitundar eftir
skammvinnt dauðadá færi okkur nægilegar sann-
anir fyrir sjálfstæðu lífi sálarinnar eftir líkams-
dauðann. Fólk af ólíkum uppruna og með mis-
munandi trúarviðhorf lýsir nrjög svipaðri rcynslu
í dauðadái, og Moody telur að þessar sameigin-
legu lýsingar scu til marks um veruleika í
handanheimum. Lýsingarnar eru fjölbreytilegar
en eftirfarandi má heita að sc þeim sameiginlegt:
Á þeirri stundu þegar þjáning sjúklingsins er
mest hcyrir hann lækninn lýsa sig látinn og hann
heyrir óþægilega hringingu eða suð. Honum finnst
hann dreginn hratt cftir löngum göngum. Hann
tekur eftir því að hann hefur eignast nýjan líkama
með mátt frábrugðinn hinurn gamla, og scr jafnvel
sinn gamla líkama liggja á sjúkrabcðinu, og lækna
og hjúkrunarlið t kring. Sjónarhóll hans cr utan
líkamans og fyrir ofan hann. Hann sér svipi
látinna ættingja og vina, og hittir „vcru" sem er
mjög Ijós, „alúðlegan hlýjan anda". Þessi vera
hjálpar honum að rifja upp í sjónhendingu það
sem á daga hans hefur drifið um ævina. Hann er
gagntekinn ástarþeli, gleði og innri friði. Honum
finnst hann kominn í snertingu við alviskuna
sjálfa. Að lokum kemur hann að einhverskonar
hliði en cr látinn snúa aftur og samlagast líkama
sínum á ný. Fegar hann hefur vcrið lífgaður úr
dauðadáinu er hann hrærður, en óttast ekki
lengur dauðann.
Ályktunarvilla Moodys
Moody cr geðlæknir og vcit að ákveðnar
sálrænar aðstæður geta hafa valdið reynslu eins og
þcirri scm að ofan er lýst. Hann staðhæíir hins
vegar að skýringar sóttar til sálarfræði eða lífeðlis-
fræði dugi ekki til að varpa Ijósi á þessi íyrirbæri.
Hann horfir hins vegar framhjá ítarlegum rann-
sóknum sem gerðar hafa verið á ofskynjunum, og
leiðir að mestu hjá sér að ræða vandkvæði á
rannsóknaraðferðum sínum.
Moody er þeirrar skoðunar að í þeim tilvikum
sem rannsókn hans nær til fyrirfinnist engir
augljósir orsakavaldar ofskynjana (sem er fljót-
færnislcg ályktun) og því hljóti að vera um
yfirskilvitlega reynslu að ræða. Þetta minnir á
dæmigert samtal Abbott og Costello, þar sem
annar þeirra „sannar" að hinn sé „ekki hér“.:
„Ertu í Lundúnum?"
„Nei."
„Ertu í París?"
„Nei."
„Ertu í Moskvu?"
„Nei."
„Nú ef þú ert ekki í Lundúnum, París eða '
Mosvku, þá hlýturðu að vera á einhverjum öðrum
stað."
„Já, ætli það ekki."
„Nú ef þú ert á einhverjum öðrum stað, þá
geturðu ekki verið hér."
Með öðrum orðum: Ef ekki er unnt að finna
skýringar í sálarfræði, taugafræði eða lyfjafræði til
að varpa ljósi á fyrirbærið þá er ekki um neina
náttúrlega skýringu að ræða, og leita verður til
handanheimafræða. Þetta er vitanlega ógild álykt-
un, en því miður mjög algeng í ritum og ritgerðum
dulsálfræðinga.
Ástæða er til að draga í efa að minningar
viðmælenda Moodys séu traustar. Þeir sögðu
honum frá reynslu sinni löngu eftir að þeir urðu
fyrir henni og eftir að hafa hlýtt á fyrirlestur hans
um efnið. Þess ber og að geta að enda þótt
viðmælendur hans nefni ekki nema eitt til tvö
atriði úr hinni dæmigerðu lýsingu hér að framan
telur hann það nægilegt til að sanna hugmyndir
sínar. Hann viðurkennir hins vegar að sumt fólk
sem lifað hefur af dauðadá reki ekki minni til
neinnar slíkrar reynslu. Það er athyglisvert að
yfirleitt segja viðmælendur Moodys að reynslu
þeirra verði ekki með orðum lýst, þótt niðurstaðan
verði einatt önnur. Moody viðurkennir að fólk
hefur greint frá samskonar reynslu án þess að hafa
legið í dauðadái: áhrif eiturlyfja og trúarlegrar
reynslu geta t.d. verið svipuð. í framhaldi af því
kemst hann ekki hjá því að vekja upp þá
spurningu hvort í báðum tilvikum hafi sams konar
starfsemi farið af stað í taugakerfi manna.
Þess má geta að annarri bóka Moodys Life
After Life (1975) hefur verið snúið á íslensku og
nefnist Lífið eftir lífið (Rvík 1977).
Sýnir á dánarbeði
Dr. Erlendur Haraldsson, sem fyrrvar nefndur
til sögu, er ásamt dr. Karlis Osis höfundur
bókarinnar Sýnir á dánarbeöi (Rvík 1979) sem
upphaflega kom út í enskri útgáfu 1977, og síðan
verið þýdd á fjölmörg tungumál og vakið mikla
athygli. Bókin cr sögð „ávöxtur yfirgripsmikilla
rannsókna á reynslu deyjandi fólks og sýnum á
dánarbeði". Dæmigerðri reynslu af „dauða" er
lýst á eftirfarandi hátt:
1. Upphafning hugarástands eða hugaræsingur
rctt fyrir „dauða".
2. Óeðlilcga miklar ofskynjanir rétt fyrir
„dauða".
3. „Sýn", vanalega á meðan sjúklingurinn er
með fullri meðvitund og er ekki afslappaður.
Sýnin er venjulega af látnum vini eða ættingja sem
oftast er lýst svo sem hann sé að taka á móti
sjúklingnum.
Sú spurning vaknar hvort við getum treyst
frásögn sjúklingsins. Þeir Erlendur og Osis yfir-
heyrðu ekki einu sinni sjúklingana í þessu tilviki
heldur sendu langan spurningarlista til lækna og
hjúkrunarkvenna (Bandaríkin) eða afhentu sjálfir
heilbrigðisstarfsfólki spurningarlista (Indland).
Þeir halda því fram að þessir aðilar séu líklegri til
að vera nákvæmari í skýrslum sínum en sjúkling-
arnir sjálfir. Erfitt er að fallast á þetta sjónarmið.
Þegar spurningarlistinn (sem ekki fylgir íslensku
útgáfunni) er athugaður kemur í ljós að það sem
beðið var urn var skýrsla um mat hjúkrunarfólks-
ins á reynslu sjúklinganna, mat á reynslu annarra,
sem þar að auki náði yfir margra ára tímabil. Það
er nánast sjálfgefið að slík vinnubrögð leiða til
niðurstaðna sem eru að mjög óverulegu leyti
marktækár.Og einsog tilað hnykkja á þessum
aðferðalegu meinbugum eru spurningarnar sjálfar
þannig gerðar að þær hlutu að geta af sér
ruglingslegar niðurstöður. í þeim er öll dauða-
reynsla manna sett undir sama hatt, svo ógerlegt
er að greina á milli venjulegra misskynjana
dauðvona sjúklings og þess sem hugsanlega væri
reynsla af handanheimi eða utan líkama.
Léttvæg gögn
Alvarlegur ljóður á rannsókn Erlendar og Osis
er að aðeins fimmtungur (20%) fólks í bandarísku
könnuninni svaraði spurningum þeirra. Höfund-
arnir reyna að leiða þennan veikleika hjá sér og
þegar þeirri hugmynd er hreyft að ef til vill hafi
þeir einir svarað sem aðhyllast fyrirfram tilgátuna
um líf að loknu þessu svara þcir á eftirfarandi hátt:
„Við hugsuðum sem svo, að þau svör sem fyrst
bárust væru frá verulegum áhugamönnum um
þessi efni, sem ekki hefðu verið seinir á sér að
grípa tækifærið, en hinir sem endursendu spurn-
ingarlistana seint eða ekki fyrr en eftir ítrekuð
tilmæli, hefðu minni áhuga á þessum efnum. En
ekki fundum við samt nokkur tengsl milli þess,
hve fljótt menn svöruðu spurningarlistanum og
þeirra fyrirbæra sem þar var skýrt frá.“
Þeir álykta að þessi 20% séu í engu frábrugðin
hinum 80% sem ekki svöruðu. Á það er auðvitað
ekki unnt að fallast, og hljóta menn að sjá í hendi
sér hve léttvægt svar þeirra er. Það er hryggilegt
að hugleiðingar þeirra um aðrar hugsanlegar
skekkjur í könnuninni eru á sama plani.
Gögnin sem þeir Erlendur og Osis hafa í
höndum eru mjög svo óáreiðanleg. Það eina sem
leyfilegt er að álykta af þeim er að sumt starfsfólk
í heilbrigðisgreinum segist hafa það eftir nokkrum
Sálin og ódauðleikinn:
ER LÍF AÐ
LOKNU ÞESSU?