Tíminn - 27.02.1983, Blaðsíða 16

16
SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983.
Þeir eru alltaf að berjast við vindmyllur”
þessum þremur þannig aö það sæist hvernig þau
koma út. Það cr ekki búið að byggja nein
flugskýli ennþá, þannig að þetta hafa nú verið
púðurskot, sem beint hefur verið að mér út af
þeim.
Að því er varðar Helguvík, þá er það allt ennþá
í undirbúningi. Framkvæmdir eru ekki hafnar.
Gert er ráð fyrir því, að á þessu ári verði tveir
stórir olíutankar fluttir úr hlíðinni fyrir ofan
byggðina á fyrirhugað svæði, sem þeim er ætlaö,
og þar með verði helmingurinn fluttur. Jafnframt
verði lagðar leiðslur frá þeim upp á flugvöllinn og
vegur byggður. En að því er varðar löndunarað-
stöðuna, þá cru ekki komnar neinar endanlcgar
teikningar af því, cnda engar framkvæmdir fyrir-
þugaðar á þessu ári. Þarna tel ég mig aðeins vera
‘að framfylgja vilja Alþingis, því það var samþykkt
á þingi að flytja þessa tanka. Og að því er varðar
löndunaraðstöðu og höfn. þá er óhjákvæmilegt
að flytja þetta úr Njarðvíkurhöfninni, en þar
brotnaði bryggjan sem þar var. Þetta eru því
óhjákvæmilegar framkvæmdir að mínu mati. En
sáóskalisti, sem frám varsettur.varauðvitaðmun
stærri en það, sem samþykkt hefur verið, t.d. var
farið fram á fleiri tanka. Það bíður sfns tíma að
ákveða, hvort slíkt verður samþykkt eða ckki."
- Þrátl fyrir þetta lala Alþýðubandalagsmenn
sumir um að nú standi yflr mestu hernaðarfram-
kvæmdir um áratuga skeið?
„Þeir eru alltaf að berjast við vindmyllur .
Annars vil ég geta þess varðandi varnarliðið, að
það hefur gerst í minni tíð, en ekki áður, að
utanríkismálanefnd Alþingis hefur fariðá völlinn
og fengið að skoða stöðina. Nefndin er velkomin
núna aftur hvenær sem er og nefndarmenn mega
þar skoða allt það, sem þeir hafa áhuga á að sjá“.
„Trúi því að flugstöðin
verði byggð“
- I'.itt af því sem þú liel'ur harist fyrir en ekki
hefur náð fram er hygging nýrrar flugstöðvar?
„Já, um flugstöðina er það aö segja, að um það
voru skýr ákvæði í stjórnarsáttmálanum, að
framkvæmdir við hana skyldu ekki hefjast nema
allir ráðherrar væru um það sammála. Þar hefur
Alþýðubandalagið beitt sínu neitunarvaldi. Með-
an svo stendur gctur ekki orðið af byggingu
hennar. Hins vcgar hefur fengist samþykkt heim-
ild til lántöku, og hún vcrið framlengd, þannig að
þegar að því kemur að menn eru tilbúnir, þá er
hægt að hefja framkvæmdir.
Það var gagnrýnt að flugstöðin væri of stór. Ég
lét framkvæma cndurskoðun á henni og þá var
hún minnkuð mjögvcrulcga. Ogégerennþánúna
að láta fara fram nýja endurskoöun á teikningun-
um til að reyna að minnka hana og ganga frá því
þannig að þægilegra verði að byggja hana í
áföngum.
En flugstöðin cr mikið nauðsynjamál. Núver-
andi stöð er orðin alltof gömul og ófullnægjandi
þannig að beinlínis er hættulegt að hafa hana
áfram. Það hefur vérið reynt að dytta að henni og
gcra á henni endurbætur. Það hefur tekist að
nokkru lcyti, en er dýrt.
Á sínum tíma var samið um að farþegaflug og
hernaðarleg umsvif þarna skyldu alveg aðskilin.
Þá var alveg ljóst, að slíkt gat ekki átt sér stað
nema flugstöðin væri færð á annan stað, og því
varð að samningnum, þar sem þetta er ekkcrt
síður í þágu Bandaríkjamanna en Islendinga, að
bandarísk stjórnvöld skyldu í fyrsta lagi lcggja
fram allan kostnað viö framkvæmdir utanhúss, og
í annan stað taka þátt í kostnaði við byggingu sjálfs
hússins að hálfu, en þó ekki yfir 20 milljónir
dollara. Þcssi fjárveiting var útrunnin s.l. haust en
fékkst framlengd um eitt ár og rennur því út fyrsta
október næstkomandi. Þá þurfa framkvæmdir að
ycra hafnar ef fjárveitingin á ckki að falla niður.
Geri hún það þá getur oröið erfiðara að fá liana
síðar."
- Hefur þú trú á því að þessi flugstöð verði
byggð þött crflölega hafl gengiö undanfariö?
„Já, ég hef trú á því. Og ég cr satt að segja alveg
forviða á afstöðu Alþýðubandalagsins, Þeir hafa
sérstaklega borið fyrir sig, að þeir vilji ckki taka
á móti bandarísku fé, en þá hafa þeir bara miðað
við það sem tilheyrir húsinu, en hitt cr nú meira
bandaríska féð, sem fer í framkvæmdir utan
hússins. Ég tel þctta ekkert óeðlilegt framlag af
Bandarík janna hálfu þar sem þetta er líka æskilegt
og nauðsynlcgt þeirra vegna, auk þess sem þeir fá
gömlu flugstöðina upp í. Þegar það er reiknað
ineð er óvíst hvaö beint framlag þeirra til
byggingarinnar veröur mikið.
Þetta er alveg nauðsynleg framkvæmd cf halda
á uppi flugsamgöngum hér, og þrátt fyrir svartsýni
hjá mörgum í þeim efnum, þá hefur flugumferðin
farið talsvcrt vaxandi og varla ástæða til að ætla
annað en að það haldi áfram. En það hefur æði
mikið að segja í því sambandi, að flugstöð sé
sæmilega aðgengileg.'
- Atiíi 'í að við þessa endurskoðun, sem þú
ert nú að cra, niuni flugstöðin minnka enn
frekar?
„Já, þetta verður dregiö eitthvaó saman og
reynt að hafa bygginguna eitthvað ódýrari'*.
Staða Framsóknarflokksins
í kosningunum
- Kosningar eru framundan. Hvernig metur þú
stöðu F'ramsóknarflokksins meðal kjósenda í dag?
„Maður rennur álltaf blint í sjóinn meðkosning-
ar. Ég varð t.d. fyrir miklum vonbrigðum 1978.
Mér fannst þau úrslit koma mér á óvænt miðað
við það, sem maður heyrði í fólki þá, en til þess
lágu margar ástæður sem ég fer ekki út í hér. Það
virðist af sumum skoðanakönnunum að minnsta
kosti, og þá þcim sem verða að teljast áreiðan-
legri, að Framsóknarflokkurinn hafi nokkuð
stöðugt fylgi. I lann virðist hafa haft það á þessum
árum, sem stjórnin hefur setið. Það virðast ekki
hafa oröið stórar sveiflur á fylgi hans - því miður
ekki stórar sveiflur upp á við, en ekki heldur
stórfelldar niður á við. Hvort einhverjar brcyting-
ar vcrða á þessu núna síðustu vikurnar fyrir
kosningar er ekki gott um að segja. Þaðer ^ýnilegt
að los cr í pólitíkinni núna. Það eru margir
óákveðnir. Sá áróður, sem rekinn hcfur vcriö á
móti stjórnmálaflokkum, á móti Alþingi, hefur
boriðeinhvern árangur, og það er alls ekki gott að
segja, hvað út úr þessu kemur.,,
- En hvað llnnst þér um stöðu flokksins hér á
höfuðhorgarsvæðinu?
„Það er líka óráðið. Ég hef sagt það áður, að
ég gerði ráð fyrir því, að það yrði þungt fyrir fæti,
og það er betra að vera við öllu búinn. En það er
líka svo, að enn er að verulegu leyti ókannað um
undirtektir. Menn verða að gera sér grein fyrir
því, að hið flokksbundna fólk -bæði í Framsókn-
arflokknum og ég hygg líka í öðrum flokkum - er
ckki svo ýkja margt. Það er margt fólk óflokks-
bundiö, og það er Ijóst, að í síðustu alþingiskosn-
ingum fcngum við allmikið af slíku fólki hér í
Rcykjavík. Þar með er ekki sagt að það kjósi aftur
eins nú . Það vcit maður aldrei, og yfirleitt er
aldrei hægt að vita hvert það fólk kann að fara.
Það gctur svo mikið farið eftir því, hvaða
tilfinningar og viðhorf eru ráðandi rétt um það bil
sem kosningar fara fram. Og það fer ákaflega
mikið eftir því, hvort tekst að ná eyrum fólks,
tekst að sannfæra það um að við séum besti
kosturinri. Það er alltaf dálítið óvíst hvernig tekst
til um það. Það er hvort tveggja komið undir
málefnum og mönnum. Ég tel að við munum
verða með vcl frambærilegan lista hér í Reykja-
vík. Aö vísu skal það játað, að ég verð kominn
upp á efri hæðirnar, en ég hef líka fengið ýmsa
lífsreynslu og ég tel að það sé gott útsýni af þeirri -
hæðinni, sem ég cr á“.
- Það kom flatt upp á inarga þegar annar af
þingniönnum flokksins í Reykjavík ákvað allt í
einu að hætta. Hvað viltu segja um þá ákvörðun
Guömundar G. Þórarinssonar?
„Ég harma að hann skyldi hverfa að því ráði“.
- Kom það þér á óvart að hann skyldi taka
þessa ákvörðun?
„Já, það kom mér á óvart. Ég vissi ekki um það
fyrr en á allra síðustu stundu. Það sem réði því
mikið aö ég gaf nú kost á mér í þetta skipti var,
aö ég taldi að ég gæti einmitt sameinað viss öfl,
sem höfðu svolítið skiptar skoðanir. En ég vcit
ckki hvað hcfur ráðið ákvörðun Guðmundar.
Kannski hefur honum fundist að ég væri að
þvælast-fyrir sér. Stundum er það svo, að menn
eru að þvælast fyrir öðrum".
- En maöur keniur í manns stað eins og þar
stendur og þú telur aö listinn í Reykjavík sé vel
skipaður?
„Já, ég tel að listinn sé vel skipaður. Þetta eru
ágætir menn. Haraldur Ólafsson er frábær maður
að mínum dómi og hefur reynslu á ýmsum sviðum
mannlegs lífs. Síðan koma þrír ungir frambjóð-
endur hver öðrum álitlegri; Björn Líndal, ungur
lögfræðirigur, Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir,
sem ég held að sé mjög frambærileg, og svo er
ungur og efnilegur maður, Bolli Héðinsson í
fimmtasætinu. Þannigaðégtel þetta góðan lista".
Árásirnar á flokkana
- Ef eitthvað er að marka skoðanakannanir
virðist Vilmundur Gylfason hafa umtalsvert fylgi.
Hvers vegna?
„Eins og ég sagði áðan þá er los á fólki. Það
virðist hafa verið nokkuð lengi einhver ókyrrð í
Alþýðuflokknum og hún hefur nú brotist út. Það
er vafalaust að Vilmundur tekur með sér allvænan
kvóta þaðan. En auk þessskírskotar hann sjálfsagt
til hóps af fólki, sem einmitt hefur orðið fyrir
áhrifum frá þessum áróðri, sem ég minntist á áöan
að hefur verið rekinn gegn stjórnmálaflokkunum,
stjórnmálamönnum og jafnvel Alþingi. Það fólk
cr nánast á móti, - það að vera á móti er helsta
einkenni þess. Það getur vel verið að Vilmundur
fái eitthvert fylgi; ekki er gott að segja til um það.
En Alþýðuflokkurinn virðist nú hafa þurft meira
á öðru að halda en aðstanda í innbyrðisstyrjöld.”
- Það er einmitt athyglisvert að Alþýðuflokk-
urinn hefur sífellt tapað fylgi þótt hann hafi verið
í stjórnarandstöðu. Hvernig skýrirðu það?
„Ég kann nú enga einhlíta skýringu á því. Það
er sótt að honum úr ýmsum áttum. Upp úr þessum
kosningasigri, sem'hann vann 1978, komu nýir
menn til sögunnar; sumir efnilegir en sumir
kannski nokkuðfljóthuga. Kosningasigurinn 1978
sté þeim til höfuðs þannig, að sumir þeirra gátu
aldrei tyllt tánum á jörðina".
- Þessar árásir á stjórnmálaflokka og stjórn-
málamcnn, sem þú nefndir áðan að væru orðnar
mjög almennar, - telur þú að flokkarnir hafl að
einhverju leyti unnið til þessara árása, eða eru þær
með öllu ósanngjarnar?
„Það veldur sjaldan einn þegar tveir deila, og
sjálfsagt má benda á sitthvað, sem miður hefur
farið hjá flokkunum. Það má gagnrýna þá fyrir
ýmislegt. En hitt er staðreynd að skipulögð
samtök, stjórnmálaflokkar eða hvað sem menn
vilja nefna þau, eru nauðsynleg forsenda fyrir
lýðræði. Án þeirra getur lýðræðisskipulag ekki
þrifist, og þess vegna er það, að ef menn grafa
undan þessum samtökum þá geta þeir um leið,
kannski óafvitandi, verið að grafa undan því
lýðræðisskipulagi, sem ég vona að flestir vilji þó
innst inni búa við, en óski ekki eftir því einræði,
sem sums staðar annars staðar ríkir.“
- En hafa flokkarnir brugðist rétt við þessum
árásum?
„Það má kannski segja að þá hafi brostið kjark
til þess að verja sig. Þeir verða auðvitað að skoða
sig með vissri sjálfsgagnrýni og reyna að bæta úr
því, sem að bestu manna yfirsýn er áfátt í þeirra
starfi. Þeir starfa orðið núna miklu meira fyrir
opnuin tjöldum en áður var. Ég er ekki viss um
að menn hafi áttað sig á því. Og þar keniur
náttúrlega til hlutverk fjölmiðlanna, ogþásérstak-
lega sjónvarps, því það hefur brcytt ákaflega
miklu. Að sumu leyti hefur þessi tækni gert
hlutverk stjórnmálamanna miklu erfiðara en áður
var. Áður þurftu menn ekki að sæta því að vera
kallaðir allt í einu í sjónvarpið að svara þar
spurningum misjafnlega ágengra fréttamanna.
Nú verða þeir að gera það - annars er bara auglýst
að þeir hafi ekki viljað koma. Þeir verða að mæta
hvernig sem á stendur, hvort sent þeir eru vel eða
illa fyrirkallaðir. Stundum tekst þetta ekki hjá
mönnum og þá fær almenningur ekki rétta mynd
af þeim gegnum sjónvarpið, heldur miklu óhag-
stæðari mynd en réttmætt er.
Það kemur einnig sjálfsagt til að nú teljast miklu
fleiri en áður kallaðir til þess að gegna trúnaðar-
störfum, þar á meðal þingmennsku. og að taka
þátt í stjórnmálastarfi. Það er miklu meiri og
almennari upplýsing meðal fólks en áður var.
Áður fyrr voru oft einhverjir menn sem stóðu svo
uppúr að þeir máttu heita nokkurn veginn sjálf-
kjörnir oddvitar, cn því er ckki eins til að dreifa
nú, því það eru svo margir sem eru hæfir.”
- Það er einuig áberandi hversu mikið er uni
sérframboð og klofning i einstökum kjördæmum.
Er sú þróun, samfara vaxandi árásum á sljórn-
málamenn og stjórnmálaflokka, ekki hættulcg
fyrir stöðugleika þjóðfélagsins?
„Jú, þetta er hættuleg þróun og það þarf vel að
vera á verði og reyna að bregðast við með réttum
hætti. Annars getur stefnt í óefni. En þetta er
síður en svo aðeins íslenskt fyrirbrigði. Þetta brýst
út nokkuð víða og ástæðurnar eru margar, eins og
ég hef aðeins drepið á. Það er tiltölulega auðvelt
að ná saman hópum ef bara er byggt á óánægju.
en hitt verður erfiðara ef menn þurfa að fara að
byggja upp jákvæða stefnu.
Það er þannig í stjórnmálaflokkum, að auðvitað
eru ekki allir sammála um allt, sem þar er gert, en
menn verða að sætta sig við málamiðlun. Hitt er
auðvitað hættulegt cf menn vilja ekki una því eða
þeim vilja meirihluta, sem fundinn er með réttum
leikreglum. Það gefst ekki vcl, enda geturauðvit-
að enginn maður verið alveg hundrað prósent
sannfærður um, að hann einn hafi rétt fyrir sér en
hinir ekki.“
Ánægjuefni og vonbrigði
á Framsóknaráratugnum
- Síðasti áratugur hefur verið kenndur við
Eramsóknarflokkinn og jafnvel við þig persónu-
lega, en þú hefur setið í ríkisstjórn svo til óslitið
allt frá árinu 1971, samtals í fjórum ríkisstjórnum,
og þar af forsætisráðherra í tveimur. Hver af
þessum ríkisstjórnum þótti þér best?
„Þetta er nú samviskuspurning. Ég get eiginlega
ekki svarað henni, en nýjabrumið var mest í fyrstu
stjórninni! Ég hef starfað með mörgum ágætum
mönnum í þessum ríkisstjórnum, jafnt skoðana-
bræðrum og mönnum úr öðrum flokkum, en ég
get ekki farið að kveða upp neina dóma - það
verður að bíða endurminninganna þegar ég fer að
skrifa þær.“
- En hvaða mál ert þú ánægðastur með að hafa
komið í gegn á þessunt Framsóknaráratug?
„Það eru tvímælalaust tvö mál, sem ég tel þar
gnæfa yfir. Það er í fyrsta lagi landhelgismálið. Ég
tók þátt í tveimur landhelgisstríðum - vegna
útfærslunnar í 50 mílur og í 200 mílur. Ég var
forsætisráðherra í fyrra sinnið en dómsmálaráð-
herra í þeim báðum. Og ég tel, án þess að ég vilji
fara út í nokkurn meting um það hverjir hafi þar
unnið mest að verki, að það hafi mætt mest á
utanríkisráðherra og dómsmálaráðherra á meðan
þessi stríð stóðu yfir. Þessi deila var farsællega til
lykta leidd og það er varla hægt að leiða hugann
að því, hvernig komið væri hag okkar íslendinga
nú, ef við hefðum ekki brugðið við eins og gert
var í þessu máli. Þá væru fiskimiðin hér við land
uppurin og dauð og þar með verið kippt grundvelli
undan sjálfstæðri þjóðartilveru okkar íslendinga.
Þetta er augljóslega stærsta málið.
f öðru lagi er það sú atvinnubylting, sem átti sér
stað og við beittum okkur sérstaklega fyrir í
stjóminni 1971-1974. Þá voru útveguð atvinnutæki
til ýmissa staða.út um landið og þeim rétt örvandi
hönd á margan hátt. Ég held að það sé ekkert
ofmælt, að þetta hafi gerbreytt mannlífi á þessum
stöðum á þessum tíma. Fólkið hætti að flytja
þaðan, húsin stóðu ekki lengur auð með neglt fyrir
glugga, heldur var hvarvetna hægt að sjá blómstr-
andi athafnalíf. Þetta var gott verk að mínum
dómi. Hitt er svo annað mál, að menn hafa
kannski ekki alltaf á síðari árum gætt hófs í þessu
efni. Hver staður hefur til dæmis viljað fá togara
þegar íbúarnir þar hafa séð, hvað slíkt hafði að
segja fyrir annan stað í nágrenninu, og svo
framvegis. En það verður ekki skrifað á reikning
þessarar aðgerðar, sem var algjör nauðsyn eins og
þá stóð á.
Ég get líka nefnt þriðja málið, sem mér er
ákaflega minnisstætt og mjög reyndi á í fyrstu
ríkisstjórninni, það voru eldgosin í Vestmanna-
eyjum. Það var mikið viðfangsefni ríkisstjórnar-
innar og mér er það mjög minnisstætt. Ég tel að
það hafi tekist að halda farsællega á því máli og
þar eiga auðvitað margir hlut að máli og þá
auðvitað ekki síst Vestmannaeyingar sjálfir."
- En hvað olli þér mestum pólitískum von-
brigðum?
„Já, það er náttúrulega sitt af hverju, því maður
verður alltaf fyrir einhverjum vonbrigðum. Von-
brigðin í kosningunum 1978 voru talsvert mikil.
Eins varð ég fyrir vonbrigðum út af brotthlaupi
Alþýðuflokksins 1979. Það var að mínum dómi
ákaflega ótímabært vegna þess, að þá vorum við
einmitt komnir á það stig að byrja að leggja
grundvöll, sem hefði verið hægt að byggja á ef
unnt hefði verið að sameina þessi öfl sem að
stjórninni stóðu. Þetta samstarf var frá upphafi
erfitt og er kannski víti til varnaðar fyrir þá, sem
vilja reyna að sameina Alþýðuflokk og Alþýðu-
bandalag í eina sæng, en í sannleika sagt held ég
að það sé hérumbil ómögulegt verk. Frá þessum
tíma eru lög þau, sem við ntig eru kennd og nefnd
Ólafslög. Þau hafa stundum verið nefnd kjara-
skerðingarlög, og verkalýðssamtök og foringjar
þeirra voru andvíg lögunum á þeim forsendum.
Nú verða þeir hins vegar að horfa á það, að lögin
veita þeim hækkun launa vegna bættra viðskipta-
kjara!"
■ Þorskastríðið við Breta 1973: Ólafur Jóhannesson forsætisráðherra hittir Edward Heath, forsætisráð-
herra Breta, í Downing stræti 10.