Tíminn - 04.12.1983, Síða 5

’ SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
sér um Wagneríta um heim allan, því
flestir þurfa að sækja um ár eftir ár.
Samkvæmt reglunum verður að sækja
um fyrir 15. nóvember og menn mega
síðan bíða fram í janúar eftir svari.
Markmiðið er, að sögn blaðafulltrúa
hátíðarinnar, að ár hvert sé að minnsta
kosti einn þriðji hluti hátíðargesta „ný-
iiðar". „Nýliði“ er, segir blaðafulltrúinn,
sá sem hefur þurft að bíða í þrjú ár eftir
miða. Sönnu nær mun þó vera að
óbreyttir Wagnerítar þurfi oft að bíða
tíu ár áður en þeir ná í miða, og jafnvel
þá er eins víst að maður fái aðeins miða
á gamla uppsetningu. Og það er eins gott
að sækja um ár 'nvert vegna þess að
annars fær tölvan illan bifur á viðkom-
andi. Ef hann er ekki nógu sannfærður í
trúnni til að bíða allt sumarið heima hjá
sér í von um að geta keypt ósóttar
pantanir, þá er sá hinn sami ekki þess
verður að kmast á Wagnerhátíðina. í
hópi Wagneríta ríkir mikill ótti við
tölvuna og einn vonbiðill sem hugðist
slíta upp blóm úr limgerði fyrir utan
leikhúsið til að koma sér mjúkinn hjá
miðasölukonu var samstundis stöðvaður
og honum tjáð að þetta myndi tölvan
frétta á augabragði. Friedelind Wagner
grunar að tölvan sé mágkona hennar,
Gudrun Wagner.
Margir tugir fólks, sem ekki fá miða,
koma samt og vona fram á síðustu
sýningu að einhver falli úr svo sæti losni.
Fyrir framan Festspielhaus er ætíð
kraðak af fólki með auglýsingaspjöld
(“í leit að Walkúre“ - „Vil skipta á
Tristan fyrir Siegfried" - „í guðanna
bænum! Götterdámmerung!“). Miðar
eru mjög mismunandi dýrir, allt frá
tæpum 60 krónum íslenskum og upp í
hér um bil 2000, og svartamarkaðsbrask
er varla til. Einu gildir hversu mjög hinir
miðalausu eru aðþrengdir; ef einhver
sést selja miða á svörtum markaði er
hann umsvifalaust kærður. Svoleiðisger-
ir maður ekki á Wagnerhátíðinni! Kon-
urnar í miðasölunni njóta valds síns
óspart þá daga sem hátíðin stendur. Á
hverjum degi er einum eða tveimur
miðum skilað í miðasöluna og fyrir það
þurfa eigendurnir að borga 10% sekt.
Miðarnir eru þá seldir aftur og þó
miðasalan opni ekki fyrr en klukkan tíu
árdegis er komin löng röð um sjöleytið
á morgnana. Það fer síðan eftir smag og
behag miðasölukvennanna hverjir fá
miðana - Þjóðverja nokkrum sem beðið
hafði þolinmóður í heila viku var sagt:
„Þú fékkst miða í síðustu viku!“ rétt eins
og það væri glæpsamleg sjálfselska að
ætlast til meira.
Samræður Wagneríta snúast alltaf um
Helmingur gatna í
Bayreuth er nefndur
eftir ættingjum
Wagners eða persón-
um verka hans og ef
maður fær höfuðverk
á hátíðinni er hægt að
kaupa lyf í Parsifal
apótekinu...
hið sama: Meistarann, verk hans og
túlkendur. Mikill metingur ríkir varð-
andi það hver hefur séð hvern syngja
hvar og hvenær. Einhver lýsir því yfir
glaðhlakkalegur að hann hafi séð og
heyrt Birgit Nilsson en er þá kveðinn í
kútinn með nafni Kirsten Flagstad, og
þannig koll af kolli. Stundum eru settar
fram miklar kenningar um Meistarann;
því er til að mynda iðulega haldið fram,
bæði af stjórnendum hátíðarinnar og í
áhorfendaskaranum, að gyðingahatur
Wagners komi alls ekki fram í óperum
hans - sem auðvitað er alrangt.
65 framköll
Meðan Wagner sjálfur var á lífi tíð-
kaðist að áhorfendur, hljóðfæraleikarar
og söngvarar blönduðu geði eftir sýning-
ar og hittustþá gjarnan á veitingahúsun-
um tveimur í Festspielhaus. í þá daga
var hins ve'gar ekki leyft að klappa
listamennina upp eftir sýningar. Þessir
siðir héldust meðan sonur Richards,
Siegfried, réði ríkjum í Bayreuth, en
síðan breyttist allt. Nú þykja sextíuog-
fimm framköll snjallra listamanna ekki
sérlega mikið og klappið heldur áfram
þó búið sé að skjóta járngrindunum
niður fyrir framan sviðið. Listamennirnir
flýja aðdáendur sína gegnum neðanjarð-
argöng og veitingahúsum Festspielhaus
er lokað eftir síðara hlé. Samkvæmislíf
tónlistarmanna er lítið meðan á hátíð-
inni stendur, og felst aðallega í sam-
kvæmi sem Wolfgang Wagner heldur
fyrir aðaleinsöngvarana, og svo veislu
sem einsöngvararnir halda fyrir sviðs-
fólkið. Einnig tíðkast kabarett kórsins,
ókeypis útitónleikar hljómsveitarinnar
og loks knattspyrnuleikur milli karlkyns
einsöngvaranna og þorpsbúa. Sá leikur
þótti í eina tíð skemmtilegur viðburður
en nú orðið eru stjörnurnar svo hræddar
við meiðsl að þær koma aðeins út á
völlinn í á að giska tíu mínútur hver.
Eitthvert skemmtilegasta atvikið í sam-
kvæmislífinu síðastliðið sumar var þegar
Graham Clark, Englendingur sem syng-
ur David í Meistersinger og Melot í
Tristan, þóttist hafa fest fingurinn í
flösku í einni veislu Wolfgang Wagners.
Svo það er líf og fjör...
„Það er eins gott að ég kem úr sveit
og les mikið, sauma út og fer snemma að
sofa,“ segir Johanna Meier sem syngur
Isolde í Bayreuth ár hvert og hefur gert
um nokkurt skeið. Það er nefnilega lítið
fyrir listamennina að gera nema hanga
öllum stundum í Festspielhaus og kaffi-
teríunni þar. „Þeir koma á hverjum degi
og segja: Vá, Knödel í matinn aftur!“
segir Jeannine Altmeyer sem tekst ekki
sjálfri að gera sér upp þesa áfergju. „Ef
þér líkar ekki við Schweinefleisch hér,
þá er það verst fyrir þig,“ segir hún.
Altmeyer syngur Sieglinde og er vara-
skeifa fyrir Brunnhilde (sem hún syngur
í San Francisco-uppfærslu Hringsins),
en kveðst aðeins munu syngja síðara
hlutverkið í Bayreuth ef hún þarf ekki
að hanga öfug í sex mínútur eins og
Hildegard Behrens lætur sig hafa í
Siegfried. Altmeyer var í sumar einn af
fáum listamönnum sem hafði tækifæri til
að sjá hinar sýningarnar - aðeins vegna
þess að hún pantaði miða með löngum
fyrirvara og borgaði fyrir þá fullt verð.
Söngvarar í Bayreuth fá yfirleitt ekki
nema helming þeirra launa sem þeir
krefjast annars staðar en þeir vilja samt
Það eru ekki til
nema í mesta lagi sex
brúklegar Isoldar,
ennþá færri Briinn-
hildar, tveir eða þrír
Wotanar og enginn
Siegfried...
allt til vinna að syngja á Wagnerhátíð-
inni. „Ef maður hefur sungið hér getur
maður farið fram á tíu sinnum hærri laun
í öðrum óperuhúsum,“ segir einn söng-
varanna.
í Bayreuth búa aðeins 70 þúsund
manns og segja má að bærinn hafi verið
skapaður kringum tvö leikhús. Richard
Wagner kom þangað í því augnamiði að
gera upp leikhús sem Vilhelmína mark-
greifaynja, systir Friðriks mikla, hafði
látið reisa árið 1748, en hann komst að
því að það hentaði ekki stórkostlegum
áformum hans og byggði því sitt eigið
óperuhús. Það er nær eingöngu úr tré og
slökkviliðið í Bayreuth hefur mikið að
era meðan Wagnerhátíðin stendur yfir.
Festspielhaus hefur verið komið upp
■ Nokkrir innvígðir Wagnerítar búast
til kvöldsýningar: Efst er forstjóri
Siemens, Peter von Siemens og frú. I
miðið sjáum við þýsku söngkonuna
Margot Werner og bónda hennar, en
neðst Begum Aga Kahn, sem allt sam-
kvæmislífið snerist um.
svo næmum reykskynjurum að fjarlægja
varð ristabrauðsvé! úr eldhúsinu til þess
að hún truflaði ekki slökkviliðsmenn
sem halda til á svæðinu. Sjálfur aðal-
slökkviliðsstjóri bæjarins verður að vera
viðstaddur þegar Valhöll er brennd á
leiksviðinu.
Ofurlítill hleri
Hljómsveitargryfjan í Festspielhaus
er fræg en hún er sem fyrr gat um alveg
falin sjónúm áhorfenda. Gryfja þessi var
byggð úr gömlum viði og svo nákvæm-
lega að hljóðfæraleikarar hafa lýst því að
þeim finnist einna helst að þeir séu
staddir innan í gamalli og óaðfinnanlegri
fiðlu. Fyrir aftan stæði hljómsveitar-
stjórnandans er ofurlítill hleri sem kom-
ið var fyrir til þess að Meistarinn, sem
sjálfur sat alltaf á fremsta bekk, gæti
staðið up og skammað stjórnandann á
miðjum sýningum.
Helmingur gatna í Bayreuth er nefn-
dur eftir ættingjum Wagners eða persón-
um hans (Hundingstrasse liggur að Sieg-
mundstrasse) og ef maður fær höfuðverk
á hátíðinni er hægt að kaupa lyf í Parsifal
apótekinu. Hér áður fyrr snerist allt
bæjarlífið um hátíðina, meðan hún stóð
yfir, en nú er einnig haldin óskyld
æskulýðshátíð í bænum, og borgarstjór-
inn mátti í sumar varla vera að því að
leika gestgjafa fyrir heimsborgarana sem
mættu á hátíðina vegna þess að hann var
að reyna að fá sígarettuverksmiðju, sem
staðsett er í bænum og veitir meirihluta
íbúanna vinnu, til að hætta við að flytjast
til Berlínar. (Sígarettuverksmiðja þessi
hafði reyndar reynt að laða til sín
auðuga viðskiptavini úr hópi Wagneríta
með Carmen-tengdum auglýsingum, svo
undarlegt sem það nú er.)
Það þótti furðum sæta að Bayreuth
skyldi takast að endurheimta sess sinn í
menningarlífi Þýskalands og heimsins
alls eftir að hafa verið menningarleg
bækistöð aðal-grúpíu Wagners, Adolfs
Hitlers. (Hann var hins vegar ekki
þróttmesti Wagnerítinn og gaf loftræsti-
kerfi til óperuhússins. Það var aðeins
notað í hléum og hefur nú verið tekið
niður.) í sumar var einn langt að kominn
ferðalangur sem hafði engan áhuga á
óperunni en vildi hins vegar sjá á ný
staðinn þar sem hann sfóð sem barn til
að fagna Adolf Hitler, er tók við kveðj-
um fjöldans ofan af svölum.
En heldur Bayreuth enn velli? - nú
þegar Hringurinn er fluttur nokkuð
reglulega og var til dæmis sýndur á bæði
austur- og vesturströnd Bandaríkjanna í
sumar og við mun þægilegri aðstæður.
Víst er að andrúmsloftið er ekki fyllilega
hið sama og fyrrum. Áður var allt
sumarið notað til æfinga en nú þykja sex
vikur langt æfingatímabil, og aðalstjörn-
urnar eru á sífelldum þeytingi milli
hljómleikahalla hér og þar í veröldinni.
Bróðir James Levine, stjórnanda, bíður
hans fyrir utan Festspielhaus með stóran
Ungfrú Wagner var
spurð hvort hún ætl-
aði að sjá sýningu
sem hún hafði áður
fylgst með æfingum
á. „Hvers vegna ætti
ég að gera það? Ég er
ekki masókisti...
Mercedes í gangi og þannig getur Levine
bæði tckið þátt í Wagnerhátíðinni í
Bayreuth og Mozarthátíðinni í Salzburg.
En, eins og Johanna Meier bendir á, þá
er fjölskylda Wagnersöngvara afskap-
lega smá. „Það eru ekki til nema í mesta
lagi sex brúklegar Isoildar, ennþá færri
Brunnhildar, tveir eða þrír Wotanar og
enginn Siegfried.“ Þessir sömu söngvar-
ar taka þátt í öllum meiri háttar sýning-
um á Wagneróperunum hvar sem er í
heiminum. Bayreuth er nú að verða
aðeins einn viðkomustaður af mörgum á
ferðum Wagnersöngvara, þó sem fyrr
geti enginn talist vígður fyrr en hann
hefur sungið í Festspielhaus. Þá skipta
hljómgæðin í Festspielhaus ennþá ótví-
ræðu máli og sömuleiðis sá agi sem þar
5
ríkir í áhorfendahópnum. Þegar Levine
stjórnar Parsifal í Metropolitan-óper-
unni í New York reynir hann ekki einu
sinni að nota þagnirnar sem hann skýtur
óhikað inn í í Festspielhaus, vitandi að
þar er ekkert suð f loftræstikerfum né
þrusk frá áhorfendum. í Bayreuth byrja
menn heldur ekki að klappa fyrr en
síðustu nóturnar hafa fengið að deyja út
í friði. Þá má geta þess að lokaæfingar á
óperunum í Bayreuth hafa um langt
skeið verið eins konar einkasamkomur
helstu risanna í tónlistarlífi heimsins
alls. (Yfirleitt taka þeir sýningunufn kurt-
eislega, en í ár varð breyting á: þeir
bauluðu og púuðu.)
Hinn gamli andi horfinn
Friedelind Wagner, sem áður hélt
fyrirlestra á hátíðinni, telur að hinn
gamli andi sé horfinn. Hún hefur fengið
á sig orð fyrir að vera „hin vonda
samviska Bayreuth“, ekki síst vegna
þess að hún var alla tíð staðfastur
andstæðingur nasista (ólíkt t.d. Wolf-
gang Wagner). Hún segir blákalt um
áhangendur Bayreuthshátíðarinnar:
„Þeir reyndu slátrun og það tókst ekki,
svo nú reyna þeir kúltúrinn." Hún bætir
við: „í gamla daga var mikil gleði
ríkjandi hér og samstaða með íbúunum,
listamönnunum og áhorfendum. Hitler
gekk næstum af því dauðu. Og nú þegar
búið er að stofna sérstakan sjóð utan um
hátíðina, þá hefur fjölskyldan alls engin
réttindi hér.“
Hún á hér við Richard Wagner sjóðinn
þar sem alls konar spekúlantar hafa fleiri
atkvæði en fjölskyldan - Friedelind lýsti
einum þeirra svo að hann væri „sveita-
legur harðstjóri sem fellur ekki einu
sinni við dauða Wagnera, en vill heldur
íþróttir og Liszt,“ en Liszt var sem •
kunnugt er langafi ungfrúarinnar. Síðan
yngri bróðir Friedelind, Wieland
Wagner, lést hefuT Wolfgang Wagner
haft hatíðina á leigu frá sjóðnum.
„Það vill okkur enginn í þessum bæ.
Maður skyldi ætla að það væri nokkurt
skraut að því að hafa sprelllifandi Wagn-
era á sveimi í bænum - það eru jú cngir
Mozartar á kreiki í Salzburg - en við
erunt velkomin alls staðar annars staðar
en hér. Unga frændfólkið mitt er ákaf-
lega hæfileikaríkt, og í því liggur þeirra
mein. Ef þau væru nautheimsk en ekki
bráðsnjöll, þá væri þetta ekkert vanda-
mál. Þetta er pólitíkin. Það eru allir hér
önnum kafnir við að græða peninga og
enginn hefur tíma til að hlæja. Það er
skárra að svelta og vera frjáls - ég fæ
ekki betur séð.“
Eitthvert skemmti-
legasta atvikið í sam-
kvæmislífinu síðasta
sumar var þegar
enski söngvarinn Gra-
ham Clark þóttist hafa
fest fingurinn í flösku
í einni veisiu Wolf-
gang Wagners. Svo
það er líf og f jör...
Ungfrú Friedelind Wagner er forseti
hins alþjóðlega Siegfried Wagner félags,
sem reynir að koma á framfæri óperum
föður hennar fremur en afa. í einu
hléinu var hún spurð hvort hún ætlaði að
sjá sýningu sem hún hafði aður fylgst
með æfingum á. „Hvers vegna ætti ég að
gera það? Ég er ekki masókisti."
Þessi athugasemd vakti mikinn hlátur
og þá um leið undrun Wangerítanna,
sem litu furðu lostnir á þessa konu sem
réttilega hefur lýst sjálfri sér sem „Ric-
hard Wagner í pilsi“. Ungfrú Wagner
andvarpaði: „Vinir mínir tjá mér að ég
sé sú eina sem hér hlær nú orðið.“ Og
hún sór að koma aldrei aftur.
Lauslega snarað.