Tíminn - 04.12.1983, Blaðsíða 10

SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
Sagan endurtekur sig:
Systkin þá - og systkin nú
■ í gærkvöldi frumsýndi íslenska
óperan tvær stuttar óperur eftir
Gian Carlo Menotti, Símann og Mid-
ilinn. Síminn hefur ekki sést á sviði
hériendis fyrr, en Miðillinn var sýnd-
Iðnó árið 1952. Þá fór Guð-
ur
munda Elíasdóttir með hlutverk
svikamiðilsins og Þuríður Pálsdóttir
með hlutverk dóttur hennar, Món-
iku. Þá var leikstjóri Einar Pálsson
bróðir Þuriðar. Svo skemmtilega
vill til, að í uppfærslu íslensku óper-
unnar fara systkini með sömu
hlutverk, Móníku syngur Katrín Sig-
urðardóttir, en leikstjóri er bróðir
hennar Hallmar Sigurðsson. Þau
eru frá Húsavík og vön leikhúsi frá
blautu barnsbeini, þvi að faðir
þeirra, Sigurður Hallmarsson, er
þjóðkunnur leikari. Við hittum þau
að máli fyrir æfingu fyrr í vikunni og
báðum þau að segja frá þessum
tveim verkum.
„Síminn er stutt grínópera,1' segir
Hallmar. „Par greinir frá því að Benn
nokkur kemur í heimsókn til vinkonu
sinnar, Lucyar mcð fangið fullt af gjöfum
og liggur greinilega mikið á hjarta. Hann
reynir að stynja upp erindinu, en það
gengur illa. Alltaf þegar það er komið
fram á varir hans, þarf Lucy ýmist að
svara símanum eða hringja og tala við
einhvern í símann. Á þessu gengur
lengi. Loks sér Benn að við svo búið má
ekki standa. Einhverju sinni þegar Lucy
er í símanum, læðist hann út. Skömmu
síðar hringir hann í hana og í gegnum
símann tekst honum að bera upp erind-
ið, sem er bónorð. Lucy játast honum
þegar í gegnum símann. Óperunni lýkur
á því að hún segir:Þú verður að lofa mér
að glcyma ekki... Augunum þínum?
segir hann. Nei. Vörunum þínum? Nei.
Höndunum þínum. Nei. Hverju þá?
Símanúmerinu! Þar með lýkur óperunni.
Þetta er svona léttur farsi, bæði leik-
rænt og tónlistarlega. 1 tónlistinni er
hermt eftir þeim sem Lucy talar við í það
og það skiptið, en hún líka í leiðinni
lýrísk og falleg."
Þá er það Miðillinn.
„Það er nú öllu erfiðara mál að tala
um,“ segir Hallmar. „Miðillinn er verk,
sem er allt annars eölis og ég vil helst
ekki rekja söguþráðinn vegna þeirra
sem ég vona að eigi eftir að koma og sjá
sýninguna. Ég get þó sagt að verkið
fjallar um svikamiðil, konu sem heldur
miðilsfund á heimili sínu og þangað
kemur fólk sem hefur látið blekkjast af
henni. Á fundinum verður hún fyrir
óvenjulegri reynslu, eins konar snert-
ingu að handan og það setur hana úr
jafnvægi. Hún veit ekki hverju hún á að
trúa og hverju ekki og miðilsfundurinn
dregur dilk á eftir sér, sem ég vil ekki
greina nánar frá."
svipuðum aldri og ég er núna. Þar að
auki er Þuríður minn aðal söngkennari
og þess vegna þykir mér ennþá vænna
um að vinna þetta hlutverk með henni.
Við höfum að vísu verið saman á sviði
áður. Það var í Meyjarskemmunni, en
þetta er miklu meira sérstakt fyrir mig.“
Gerir ekki hlutverk þitt miklar kröfur
til leiks?
Katrín, sem leikur dóttur miðilsins, er
spurð hvort hér sé um að ræða stærsta
óperuhlutverk hennar til þessa og hún
segir svo vera. „Ég fór með hlutverk
Papagenu í Töfraflautunni í fyrra og var
einnig með í Mikadóinum. En þetta er
stærsta hlutverkið mitt, bæði sönglega
og leikrænt. Bæði í Símanum og í
Miðlinum mynda tónlist og leikur eina
heild, tónlistin er notuð til að magna upp
stemmninguna í leiknum."
„Jú, það gerir það óneitanlega, en í
því sambandi má geta þess að það er
einn lærður Iqikari með okkur í sýning-
unni, Viðar Eggertsson, sem fer með
hlutverk mállauss pilts, sem er til heimil-
is hjá miðlinum. Það hefur verið mikill
styrkur fyrir mig, og ég held alla leikar-
ana, að hafa Viðar með.
„Það hefur verið gott fyrir mig sem
leikstjóra líka," bætir Hallmar við, „og
ég held að það mætti kannske vera meira
samstarf milli leikara og söngvara. Ég
held að þeir geti miðlað miklu hver til
„Það er gífurlega gaman fyrir mig að
fara með þetta hlutverk á móti Þuríði.
Hún söng sjálf hlutverk Móniku þegar
Miðillinn var sýndur í Iðnó og var þá á
Hvernig finnst þér að leikstýra óperu
Hallmar? Ertu þræll hljómsveitarstjór-
ans og tónlistarinnar?
„Ef ég er það, þá vil ég meina að ég sé
það á jákvæðan hátt. Það cru ekki
þungir hlekkir sem ég er í. Auðvitað
setur höfundur miklar skorður, ég tala
nú ekki um í þessum tveim verkum, þar
sem höfundur tónlistar og texta er einn
og sami maðurinn. Éger alls ekki þeirrar
skoðunar að tónlistin beri dramað ofur-
liði. Þetta samtvinnast í mjög fínofið
band og hvort styrkir annað. Auðvitað
er ópera alltaf frábrugðin venjulegu
leikriti. En ég held að ef vel tekst til þá
vegi tónlistin fyllilega upp á móti þeirri
tillitssemi sem leikstjóri verður óhjá-
kvæmilega að sýna söngvurunum, sem
alltaf verða að hafa hugann við að koma
röddinni rétt til skila og leyfa henni að
njóta sín."
Nú óttast margir að nútíma ópera geti
ekki höfðað til þeirra. Er tónlist Menott-
is aðgengileg eins og það er kallað?
„Jú, mjög. Hún er ekki nútímatónlist
í þeim skilningi, sem venjulega er lagður
í það orð. Hún er lagræn og aríurnar eru
áheyrilegar og grípandi. Annars er tón-
listin mjög fjölbreytileg og alitaf trú
þeirri stemmningu sem ríkir í leiknum
hverju sinni.
-JGK
Þegar Miðillinn var
settur upp í Iðno 1952
— Spjall við Guðmundu Elíasdóttur, söngkonu
■ Þótt ótrúlegt megi virðast var Miðillinn
ein af fyrstu óperunum sem sett var upp í
Reykjavík. Ótrúlegt, því að það voru ekki liðin
nema 5 ár frá því að óperan sló í gegn á
Broadway þar til hún var flutt hér í landi þar
sem engin óperuhefð var til og nútímaóperur
eru enn þann dag í dag, jafn sjaldgæfar á sviði
og hvítir hrafnar í náttúrunni. Það var hópur
nokkurra fullhuga sem réðist í þetta stórvirki
og enn þann dag í dag gleðjast þeir sem sáu
og heyrðu, yfir endurminningunni um Miðilinn
í Iðnó 1952.
Guðmunda Elíasdóttir söngkona söng Böbu
svikamiðil í þeirri uppfærslu og það var hún
sem fyrst fékk þá hugmynd að setja verkið
upp í Reykjavík. HelgarTíminnfékkað spjalla
við hana og fékk hana til að rifja upp þessa
merkilegu frumraun nútímaóperu á Islandi.
■ Guðmunda, klassísk úpera hafði
varla sést á íslandi 1952, en þá farið þið
af stað með nútímaóperu, sem hafði
verið frumsýnd aðeins urfáum árum
áður. Hvað varð til þess að þið lögðuð í
þetta fyrirtæki?
Byrjunin varð sú aðég heyrði Miðilinn
á plötu. Ég spilaði hana aftur og aftur og
varð heltekin af því sem ég heyrði. Og í
hrifningarvímunni þá hugsaði ég með
mér, „þetta hlutverk verð ég að syngja."
Hvað var það við verkið sem hreif þig
svona?
Ég varð alveg uppnumin af efninu,
dramanu sem þarna skeður. Þessu gífur-
lega afli sem þessi kona breiðir um sig
og er svo miskunnarlaust flett ofan af.
Og í fávisku minni hugsaði ég ekkert út
í ekónómíuna, eða þjóðfélagslegar að-
stæður okkar gagnvart listinni. Við
þekktum bókmenntirnar, hver sem er
getur fengið prentuð eftir sig ómerkileg-
ustu kver og fengið jafnvel alþingisstyrk
fyrir. En þegar kom að tónlistinni horfðu
málin öðru vísi við. Það var gífurleg
barátta fyrir hljómlistarmenn að fá
viðurkenningu á sinni list. Við vorum
svo miklir nýgræðingar á því skilnings-
sviði. Það klingir ennþá í eyrum mér
þessi fatala setning;„Hann eða hún syng-
ur bara svo Ijómandi vel og hefur þó
aldrei lært neitt". En þetta voru raddir
sem maður heyrði meðal almennings.
En það voru líka til mjög skilningsríkar
manneskjur.
Ég byrjaði á því að hafa samband við
Einar Pálsson og hann hreifst strax af
verkinu. Síðan stækkaði hópurinn, Þur-
íður Pálsdóttir, Steindór Hjörleifsson,
Svanhvít Egilsdóttir, Guðrún Þorsteins-
dóttir og Ólafur Magnússon frá Mosfelli.
Núna eiga íslendingar óperuhús, þar
sem hægt er að æfa og flytja verk þótt
aðstæður séu ófullkomnar á alþjóðlegan
óperumælikvarða. En við byrjuðum á
þessu af hreinum ídealisma, peningalaus
og aðstöðulaus. Ég átti ekki einu sinni
hljóðfæri til að æfa mig við. En við
unnum dag og nótt og aldrei eitt augna-
blik hvarflaði að okkur að við værum að
afla fjár. Núna finnst mér þessi spurning
stundum vera of fyrirferðarmikil; „Hvað
fæ ég fyrir þetta?" En það er ekki fyrir
það að syngja að við verðum að hafa til
hnífs og skeiðar. Það kemur enginn og
borgar símareikninginn okkar eða kynd-
ir upp ofninn fyrir okkur.
Fyrst þurftum við að útvega okkur
nótur. Ég í fávisku minni eða góðri trú
setti traust mitt á Skandinavisk Musik-
forlag í Kaupmannahöfn, skrifaði þeim
og bað um pertítúrinn. Þeir svara mér
eftir stuttan tíma og segjast hafa sent
mér hann. En hann kom aldrei. Þeir
kenndu tollinum á íslandi um og sögðu
að ef tollverðir á íslandi héldu að músík
væri smyglvara, þá yrðum við því miður
bara að kompónera okkar eigin músík
hér uppi. En nú var Einar Pálsson
kominn með „blod pá tanden" og við
vorum bæði að verða brjáluð af biðinni.
svo var það einhverju sinni að Einar
hringir í mig og ég kem í símann upp úr
baði og segi, „ég hringi til Schirmer í
New York." Það hreif, þeir sendu okkur
pertítúrinn um hæl. Einar rauk með
hann til Magnúsar Ásgeirssonar, ljóða-
þýðanda og hann þýddi textann á stór-
brotið mál.
Og þá hefst þín glíma við Böbu
svikamiðil?
Já, ég fékk aðstöðu upp á lofti í Iðnó.
Hjá Leikfélagi Reykjavíkur var afskap-
lega skilningsríkt fólk og það á mikinn
sóma skilinn fyrir að hafa lagst á sveif
með okkur, þessum vitfirringum. Því að
það vildi oft brenna við að fólk sem
hlustaði á verkið af plötunni sagði:„Guð,'
1
Guðmunda Elíasdóttir.
Mynd: Róbert