Tíminn - 04.12.1983, Blaðsíða 11

SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
■ Gian Carlo Menotti.
var brautin rudd til frægðar, bæði fyrir
höfundinn og verkið.
Fleiri verk fylgdu í kjölfarið. Út-
varpsóperan, Gantla konan og þjófur-
inn, varflutt í NBCárið 1939,ogsíðan
kom Eyguðinn upp hjá Metropolitan
1942. Og næst sló Menotti í gegn,
þegar Miðillinn og Síminn voru sett
upp á Broadway 1947, og Miðillinn er
ennþá frægasta ópera hans. Verkið er
kammerópera, harmleikur, þar sem
segir frá konu sem hefur fé af syrgjend-
um með því að þykjast vera miðill.
Sjálfur segir höfundurinn um verkið:
„Þetta er harmleikur konu sem er
fangi milli tveggja heima, hins raun-
verulega, sem hún skilur ekki og hins
yfirnáttúrlega, sem hú trúir ekki á.“
Menotti skrifaði sjálfur óperutextann,
eins og hans er háttur og haglegur
texti, frábært næmi fyrir leikhúsi og
tónlist sem hæfir anda verksins, allt
hjálpaðist þetta að til að gera Miðilinn
að 'geysivinsælu verki. Eins og nú hjá
íslensku óperunni fylgdust Síminn og
Miðillinn að í fyrstu Broadway upp-
færslunni. Síminn er í allt öðrum
anda.Það er líka kammerópera, en í
gamansömum stíl með aðeins tveim
persónum. Ungur maður verður að
bíta í það súra epli að keppa við
símann um hylli stúlkunnar sem hann
fellir hug til og lúta í lægra haldi, þar
til honum hugkvæmist það snilldar-
bragð, að tala til stúlkunnar í gegnum
símann.
Fleiri óperur hafa komið frá Menotti
eftir þessar tvær, kunnastar eru Kon-
súllinn og Amahl og næturgestirnir,
sem oftsinnis hefur verið sýnd í ís-
lenska sjónvarpinu um jól.
Auk óperuverka hefur Menotti sam-
ið balletta og nokkur hljóðfæraverk.
Hann hefur lengst af starfað í Banda-
ríkjunum en býr nú í Skotlandi. Hann
er talinn einn af fremstu óperu-
höfundum þessarar aldar og hefur
hlotið vinsældir og viðurkenningar í
samræmi við það. -JGK
OGSÍMINN
tónsmíðum, en sagt er að honum hafi
leiðst hin fræðilegu atriði tónlistarinn-
ar í þá daga. Hann samdi aðra óperu á
Mílanóárunum, Hafmeyjuna, sem
hann byggði á ævintýri H.C. Ander-
sens.
Paö var svo fyrir atbeina hljómsveit-
arstjórans fræga, Arturos Toscaninis,
að Menotti lagði land undir fót og hélt
til Bandaríkjanna árið 1928, sem styrk-
þegi til frekara tónlistarnáms. Hann
nam við Curtis Institute at Phila-
delphia og lagði þar einkum stund á
tónsmíðar. Hann hélt áfram að semja
óperur, sú fyrsta sem hann samdi eftir
að hann flutti til Bandaríkjanna, leit
dagsins Ijós árið 1934 og nefndist
Amalía fer á dansleik. Hún er enn í
tölu þekktari verka hans og eftir að
hún hafði verið færð upp á Broadway
á svið þá hugsaði ég með sjálfri mér,
„guð minn góður hvað það er gaman og
hvað það er áreiðaniega tímabært." Þá
á ég við að það hefur svo mikið gerst
síðustu 30 árin, tónlistin ætti að eiga svo
miklu greiðari aðgang að almenningi
núna. Fólk hefur þroskast svo mikið í að
hlusta. Pað hefur orðið svo mikil breyt-
ing, en hún hefði ekki orðið ef við
hefðum setið alla tíð hér á hólmanum.
En heimurinn opnaðist okkur eftir stríðið
samneyti milli þjóðanna fór að blómstra.
Fólk fer allra sinna ferða og sér og heyrir
nýja hluti, fólk fer til náms hvert sem er
liggur við, þetta er eins og árstraumur.
Heimurinn stendur okkur opinn og því
fylgir með öðru að við kynnumst nútíma
músík af öllu tagi. Núna ætti músíkin í
Miðlinum ekki að vera svo nýstárleg í
eyrum íslendinga. Og það júblar inni í
mér gleðin yfir því að íslenska óperan er
ekkert smeik við að leggja í þetta
stórræði og fara ótroðnar götur. Ég vona
að það verði fleirum til uppörvunar.
Við megum aldrei standa í stað. Að
öllum sígildu meistaraverkunum ólöst-
uðum, þá þarf að kynna það sem er að
gerast í dag. Það er hlutverk listarinnar
og þróa og þroska. Sjón jafnt sem heyrn.
Og hvernig tilfínning er það að fara
sem áhorfandi og áheyrandi á Miðilinn
eftir öll þessi ár?
Ég var erlendis í sumar og þegar ég var
komin heim, þá þyrmdi allt í einu yfir
mig. Ég var búin að lifa með Böbu í 31
ár og nú átti ég allt í einu að deila henni
með einhverjum öðrum. Og hverjum?
Mér leið eins og ég væri að láta mitt
kærasta í hendurnar á einhverjum
öðrum. Ég braut heilann eins og brjáluð
manneskja. Hver átti að deila Böbu með
mér. Mér flaug allt í einu í hug ein
leikkona sem mér fannst að hefði allt til
að leika Böbu. Það er hún Margrét
Helga Jóhannsdóttir, mér datt hún í hug
þegar ég sá hana leika í Sölku Völku. En
hún er ekki söngkona. Og ég lét þar við
sitja.
Síðan frétti ég að Þuríður Pálsdóttir
ætti að fara með hlutverkið. Hún lék
dótturina á móti mér í Iðnó og hún var
yndisleg dóttir. Og það eru fáir jafn
músíkalskir, tónvissir og alvarlega vinn-
andi í sönglistinni og hún. Ég trúi því að
með nægum tíma og þeim stuðningi
hópsins, sem þarf á að halda til að koma
Böbu lifandi frá sér, þá muni þetta
takast. Ég er sannfærð um það að það
munu allir leggjast á eitt til að þaðgerist.
Og þegar ég hugsa um okkar erfið-
leika, aðstöðuleysi, húsnæðisleysi og
peningaleysi, þá verður mér líka Ijóst
hvílíkt kraftaverk það er að söngvarar
okkar skuli nú hafa sína aðstöðu til að
æfa, að við skulum eiga okkar eigið
óperusvið og eigi óperuhús, og ættu
fjárráðendur ríkisins að hlúa svo að að
þessi glæsilegi hópur af íslenskum söngv-
urum, sem við eigum í dag geti stundað
list sína og haft um leið salt í grautinn.
- JGK
■ Viðar Eggertsson, Katrín Sigurðardóttir og Þuríður Pálsdóttir í Miðlinum.
því ertu að brasa í þessu, það þekkir
þetta enginn. Taktu fyrir eitthvað sem
fólkið þekkir."
Nei, fólk var ekki nýjungargjarnt, eða
forvitið um það sem það þekkti ekki.
Þannig hefur það alltaf verið, nema ég
held að þetta hafi svolítið breyst núna
síðustu árin. Fólk hefur viljað láta mata
sig aftur og aftur á því sem það þekkir
fyrir. Hugsaðu bara um þessa fjölmiðla-
músík, þetta eyrnaglamur, sem flæðir
yfir okkur.
En hvað um það. Ég byrjaði að æfa
mig snemma á morgnana, upp úr klukk-
an 9 og var eins lengi að og ég gat tekið
inn, án þess að verða eins og nál, sem
hjakkar í sama farinu á grammófón-
plötu. Þá hætta æfingarnar að þroska
það innra með manni sem býr í viðfangs-
efninu.
Ég hélt að ég væri óhult þarna uppi,
því að ég blóðskammaðist mín fyrir að
hjakka tíma eftir tíma og dag eftir dag á
sömu blaðsíðunum. og þegar skúringa-
konurnar komu upp, þá þyrmdi yfir mig,
„guð minn góður, þær halda auðvitað að
ég sé algert iðjót.“ Svona getur maður
nú verið viðkvæmur fyrir sjálfum sér og
upptekin af því að verða sér ekki til
skammar. En ef sköpun á listaverki á að
eiga sér stað, ég vil segja í hvaða
kategóríu listin er, þá verður maður að
vera auðmjúkur þræll hennar. Maður
verður að vera aigjörlega á valdi hennar,
gefa sig henni allur meðan þetta púl
ríður yfir mann, þessi bardagi við að ná
valdi á teknísku hliðinni, svo að maður
geti hætt að hugsa um hana. Og þá var
komið að persónunni Böbu sjálfri.
Ég var í þessum þrælabúðum í 6
mánuði. En ég verð að taka fram að ég
var ekki ein. Ég hafði meistarann mikla,
dr. Róbert Abraham Ottórsson, mér til
halds og trausts og með ótæmandi þolin-
mæði og skilningi var hann mér sú stoð
sem ég þurfti á að halda.
Ég hélt í reynsluleysi mínu að ég hefði
skilið Böbu til botns með því einu að
hiusta á plötuna. Héma heima hafði
maður heyrt um spákonur og spíritista
frá blautu barnsbeini og hjátrúin
blómstraði í hverju horni. En ég átti eftir
að reyna og sanna að það er annað að
skapa slíka persónu og skilja hana,
hreyftngar hennar, göngulagið hennar,
þannig að hvert, mannsbarn sem á
horfi trúi. Líka þama var sú guðsmildi
yfir mér að hafa mér við hlið svona
stórbrotið séní eins og hann Einar
Pálsson. Hann var harður við mig, en í
hörkunni á líðandi stund fann ég að
hann skildi nákvæmlega, bæði teortískt
og psýkiskt, líf og lífsmunstur þetta
svikamiðils. Bæði manneskjuna og at-
hæfí hennar sem hún svo fær að kenna
á. Það koma alltaf stundir hjá manni,
þegar manni finnst: „Þetta get ég ekki,
ég hef ekki til bmnns að bera það sem
þarf.“ „Ég man að ég sagði við Einar:
„Guð minn góður, ég kvíði svo fyrir
hláturssenunni. „Hann horfði á mig með
sínum stóm brúnu alltsjáandi augum.
„Það kemur. Kvíddu því ekki.“
Samæfingamar? Ef ég man rétt, þá
voru þær næstum því jafn dramatískar
og verkefnið sem við vomm að kljást
við. Ef ekki hefði verið þessir tveir
jöfrar, dr. Róbert og Einar Pálsson, þá
hefði ég ekki getað gert það sem ég
gerði, hvort sem það var nú gott eða
sæmilegt, þar dæma aðrir um ég.
Enn þann dag í dag hitti ég fólk á
förnum vegi, sem segir: „Ég gleymi þér
aldrei í Miðlinum.“ Og þá verður mér
hugsað; hef ég aldrei gert neitt annað en
að syngja Böbu? Mér verður hugsað til
svo margra annarra hlutverka, Azucenu
í II trovatore, Madalenu í Rigoletto,
Nomirnar frá Endor í Oratorío Honeg-
gers.
Og ég labba áfram í þungum þönkum.
Má ég samt spvrja, er Baba ■ Miðlinum
hlutverk lífs þíns?
Já
Er það vegna baráttunnar sem þið
háðuð til að gera þessa sýningu að
veruleika?
Það er fleira. Kombinasjón úr mörgu.
Auðvitað verkið sjálft. Og eitt enn. Ég
hef unnið í mörgum leikhúsum og aldrei
fundið aðra eins samheldni og kammer-
atskap og í hópnum sem færði upp
Miðilinn 1952. Og það er undirstaða
ekta og heiðarlegs árangurs í því verki
sem á hverri stund er unnið, hvert sem
það er.
Hvernig voru viðtökumar?
Bæði gagnrýnendur og þeir sem létu
hafa sig í að mæta kváðu upp einum rómi
og lofuðu sýninguna.
Og nú er Miðillinn kominn á svið á
nýjan leik
Já. Þegar ég frétti af því í fyrra að
íslenska óperan ætlaði að setja Miðilinn
■ Hallmar Sigurðsson og Katrín Sigurðardóttir.
Tímamynd GE
■ Gian Carlo Menotti, höfundur
operanna Síminn og Miðillinn, er
ítalskur eins og nafnið gefur sterk-
lega til kynna, fæddur í Cadeg-
liano, smábæ i grennd við Mílanó
árið 1911. Hann var af vel stæðu
fólki kominn, tónlist var í hávegum
höfð á æskuheimili hans og hann
var barnungur þegar móðir hans
hóf að kenna honum frumatriði
tónlistarinnar. Hann var 6 ára þeg-
ar hann byrjaði að semja tónlist og
11 ára þegar hann samdi sína
fyrstu óperu. Dauði Pierrotts
nefndist hún, en tónskáldið sagði
síðar að hún hefði einkum verið
athyglisverð fyrir þær sakir að
allar persónurnar frömdu sjálfs-
morð í þriðja þætti.
Fjölskyldan fluttist til Mílanó og þar
hélt Menotti áfram námi og þó einkum