Tíminn - 11.04.1984, Blaðsíða 9

Tíminn - 11.04.1984, Blaðsíða 9
MlÓVlK'UDAGÚá II. XþRÍL‘Í>»84 ftnttmt 9 vettvangi dagsins Rósmundur G. Ingvarsson: Vandræðaástand í velferðarþjóðfélagi Vandræðaástand í velferðarþjóðfélagi Flestum íslendingum mun nú vera orðið Ijóst að þjóðin hefur á undanförn- um árum lifað um efni fram og að hún situr nú uppi skuldum vafin og ráðalítil að loknu mesta uppgripatímabili í allri sögu sinni. Hvernig mátti slíkt verða? - því verður ekki svarað hér en aðeins minnt á örfá atriði sem hafa stuðlað að þessari uppákomu og síðan vikið að stöðunni eins og hún blasir við og hvað helst er til ráða. Skvett úr klaufum Það er oft sagt að ýmis samverkandi atriði valdi þessu eða hinu og vissulega getur það átt við þegar reynt er að gera grein fyrir hvað hefur valdið því að íslenska þjóðin hefur nú ratað í vand- ræði. Ætla má þó að ein af veigameiri ástæðunum sé sú að þjóðin þekkti ekki eðli sjálfrar sín nógu vel og kunni sér ekki læti þegar hún losnaði úr viðjum ófrelsis og fátæktar. Ýmis konar veik- leiki hefur skotið upp kolli og virðingar- leysi fyrir lögum og reglugerðum hefur viðgengist og þróast. Kennarar verða að halda uppi aga í skólatímum ef börnin eiga að læra. Og það er líka nauðsynlegt að halda uppi aga í heimi hinna fullorðnu og til þess eru lög og reglugerðir, lögregla, hrepps- stjórar, bæjarfógetar, sýslumenn, dóm- arar og dómsmálaráðuneyti. Séu lögin virt að vettugi eru þau gagnslítil. Að vísu er hægt að kæra og af því er máske of lítið gert og þó það sé gert, þá hefst máske lítið út úr því. Það er eitt af meinsemdunum í samfélaginu hve erfitt er fyrir almúgafólk að ná rétti sínum vegna seinagangs og gífurlegs kostnaðar við málaferli o.fl. Höfðinginn og tíkin Þótt álitíð sé að mikið sé um undan- drátt frá skattskyldu eru skattalögin langt frá að vera einu lögin sem eru brotin. Alvarlegast er þegar háttsettir embættismenn gera sig seka um augljós lögbrot, eins og fjármálaráðherrann er sagður gera. „Hvað höfðingjarnir hafast að - hinir ætla sér leyfist það“. Væntan- lega verður tíkarmálið ekki þaggað niður eða látið týnast í kerfinu, enda væri það jafnvel ennþá meira hneyksli heldur en yfirlýsing ráðherrans um hundahaldið. Og hvort sem ráðherrann verður dæmd- ur fyrir að hafa tíkina eða ekki, þá er fráleitt að hann sitji áfram í ríkisstjórn. Öfgaöflin hafa orsakað vandann Eigi er gott að segja um að hve miklu leyti vanvirðing fyrir lögum hefur valdið því ástandi sem þjóðin hefur ratað í, en líklega er það að nokkuð stórum hluta. En margt fleira á hlut að máli. Ég nefni verðbólgu. Það er sagt að víxlhækkanir á daglaunum og vöruverði hafi valdið verðbólgunni - þeim mikla bölvaldi í okkar þjóðlífi. Hins vegar hafa öfgaöflin til hægri (íhald)ogvinstri (kommúnismi) verið driffjöðrin í vixlhækkanakapp- hlaupinu og eiga höfuðsök á hvernig komið er. Lífsþægindasýki þjóðar, sem nýlega var laus úr viðjum erlendra yfirráða, hefur og komið til og öfgaöflin notfært sér ástandið á viðkvæmu breyt- ingaskeiði og orsakað að þjóðin hefur lifað um efni fram og steypt sér út í margskonar óreglu. Nú er komið að því að súpa seyðið af öllu saman. Leikur með f jöregg Hin pólitísku öfgaöfl til hægri og vinstri hafa viðhaft þann Ijóta leik að notfæra sér óánægju og vanþekkingu fólksins til að afla flokkum sínum at- kvæða, alið á tortryggni út í valdhafa á hverjum tíma og engu skeytt þótt af- leiðingarnar hlytu að koma almenningi í koll síðar. Hefur þeim þannig tekist að efla flokka sína svo að með ólíkindum er, en miðflokkarnir (Framsóknarflokk- ur og Alþýðuflokkur) eru óeðlilega litlir. Áhrif miðflokkanna hafa því orðið of lítil. þeirra flokka sem vinna að þjóðar- heill og bættum hag almennings. Öfga- öflin hugsa hins vegar aðallega um að ná meiri völdum og skreyta sig gjarnan með aðalaðandi nöfnum og slagorðum sem fólki líst vel á. Með því breiða þeir yfir eðli sitt eins og úlfur sem skrýðist sauðargæru. Forsenda velferðarríkisins okkar hef- ur um áratugaskeið verið, að treysta á sívaxandi fiskafla ár frá ári og um Ieið sívaxandi þjóðartekjur af þeirri atvinnu- bæði síma og rafmagni. Allvíða í þéttbýli eru komnar hitaveitur frá jarðvarma og standa íbúar þar mun betur að vígi. Þó er sú þjónusta mjög misdýr og einnig rafmagn og fleira. eftir því hvar á landinu er og allstaðar hallar á dreifbýl- ið. Eftir áratugs tímabil byggðastefnu og stöðvunar fólksflótta af landsbyggðinni er straumurinn til höfuðborgarsvæðisins nú aftur orðinn áberandi og samsvarar eyðingu nokkurra hreppa á ári. Atvinna hefur dregist saman. Þannig má áfram telja, og að sjálfsögðu er einnig hægt að nefna fjölmargt jákvætt, svo sem að fólkið er - eða á að vera - vel menntað og sérfræðiþekking er mikil, íbúðar- húsnæði yfirleitt rúmmikið og gott, véla- stefna að efnahagslegu öryggi. Það er ömurleg staðreynd að á undanförnum fáum árum hafa örfáir menn, með lyga- skrifum um landbúnaðinn í víðlesnustu dagblöðunum, magnað upp andúð al- mennings í kaupstöðunum gegn land- búnaðinum og það svo að jafnvel inni á Alþingi er þess farið að gæta verulega. Hafa ritstjórar D. V. verið þarna fremstir í flokki og ganga þeir svo langt, að því er talið er, að skrifa vísvitandi ósannindi til að æsa upp fólkið og fá aukna sölu á blaðið. Hér er um atvinnuróg að ræða af verstu gráðu. Þarna er mikið verk að vinna. grein og öðrum. Þessi forsenda er nú ekki fyrir hendi lengur. Nú er þjóðin væntanlega smám saman að átta sig á að hún hefur látið teyma sig á asnaeyrum út í ófæru. Ekki þýðir að álpast lengra út í fengið eftir leiðsögn öfgaaflanna ef efnahagslegt sjálfstæði landsins á ekki að glatast. Að loknu blómaskeiði Staðan í dag, eftir mesta blómaskeið í þjóðarsögunni er sú, að ofveiði hefur átt sér stað og verður að draga verulega úr fiskveiðum vegna hættu á útrýmingu fiskstofna. Menn hafa hlaupið of hratt í lífsgæðakapphlaupinu og eru komnir fram á brún hengiflugsins. Þjóðin skuld- ar óhemju upphæðir erlendis. Landbún- aðurinn stendur illa vegna harðæris og óhagstæðrar þróunar í verðlags- og sölu- málum. Dregið hefur úr grassprettu og tilkostnaður við búreksturinn orðið óvenju mikill síðustu árin vegna kaldari veðráttu. Sauðfé og kúm hefur fækkað gífurlega og næsta lítið komið í staðinn. Eyðing byggðar í dreifbýli virðist yfirvof- andi. Stóriðjan hefur brugðist vonum manna og þjóðin greiðir orkuverðið verulega niður fyrir hana. Minni iðnaður hefur verið vanræktur vegna oftrúar á stóriðjuna, og verður hann í sumum greinum að keppa við hömlulausan inn- flutning jafnvel niðurgreiddrar vöru. Raforka er orðin gífurlega dýr vegna kostnaðarsamra tramkvæmda, mikils kerfisbákns og óhagstæðra erlendra lána. Þjónusta pósts og síma er einnig bagalega dýr, en þjóðin orðin mjög háð og bifreiðakostur mikill og skipakostur góður, ræktun allmikil í sveitunum. menning þjóðar fjölbreytt og þróuð og efnahagur fólks yfirleitt allgóður. Þjóðin er því allvel í stakk búin til átaka og væntanlega betur en nokkru sinni áður, því þó margir einstaklingar séu lítt eða ekki virkir vegna drykkjuskapar, eitur- lyfjaneyslu og annars ræfildóms, þá er þjóðin mun stærri en nokkru sinni áður og nýtir þegnar þar af leiðandi fleiri. Snör handtök þarf Áríðandi er að glöggva sig vel á stöðunni og ná áttum. - Reyna að gera sér grein fyrir hvað skynsamlegast er að gera og hvaða flokkum og stefnum er best treystandi til að vinna að hag almúgans í landinu og þjóðarinnar í heild. Og það fer ekki milli mála að Framsóknarflokkurinn er eini stjórnmálaflokkurinn sem hægt er að treysta og einhvers er megnugur. Það sem gera þarf er margþætt og vil ég minna á nokkur atriði. Hafa þarf snör handtök til að koma í veg fyrir áföll af ýmsum hættum sem við blasa. Lygaskrífin um landbunaðinn Fyrst vil ég nefna hugarfar fólksins. Það þarf að breytast og verða jákvætt atvinnuvegum þjóðarinnar. Vekja þarf upp skilning á gildi frum-atvinnuveg- anna, - skilning á að þjóðinni er nauð- synlegt að nýta landið og miðin ef hún ætlar að varðveita sjálfstæði sitt og Óvitar og eiturlyf í öðru lagi þarf að taka eiturlyfin frá óvitunum. Það hefur farið svo að fjöldi unglinga (og jafnvel krakka) sækir í eiturlyfin og ánetjast þeim. Virðist eng- inn hörgull vera á hassi og öðru slíku og vera auðvelt í það að ná og það er yngsta og viðkvæmasta fólkið sem um er að ræða. Líklega eru mun meiri brögð að þessu en opinberir aöilar viðurkenna. Hvað sem allri menntun líður og þroska unglinga í dag, þá verður ekki annað séð en að þetta fólk steypi sér út í eiturlyfja- neyslu af fullkomnum óvitaskap. Þetta fólk getur orðið að aumingjum á stuttum tíma ef ekki verður tekið fyrir þennan ósóma. Áfengi er einnig mikið vandamál og fleiri „vímugjafar" og ekki er gæfulegt að bæta bjórnum við. Sparifjáreigendur borguðu annarra skuldir í þriðja lagi nefni ég verðbólguna. Henni þarf að halda í skefjum og stöðva aukningu hennar fljótlega alveg. Mun þá koma nokkuð af sjálfu sér að fólk fylgist betur með verðlagi og lærir að fara með verðmætin. Það eru ýmsir búnir að græða vel á vcrðbólgunni, en þeir hafa margir vitandi eða óafvitandi gert það á skammarlegan hátt, - látið sparifjáreigendur borga fyrir sig skuld- irnar að mestu leyti. Þetta hefur þó breyst mikið allra seinustu árin með tilkomu verðtryggðra lána. Ríkisstjórnin hefur nú væntanlega náð tökum á verðbólgunni og ér áríðandi að halda þeim tökum, herða fremur á, því 10% verðbólga er of mikil verðbólga. Engan þarf að undra þótt finna megi eitthvað að framkvæmdinni því eins og allir vita er flokkur íhaldsins stærri bróðir í stjórnarsamstarfinu og hættir til að hygla sínum mönnum eins og jafnan áður. Hálaunaðir fengu meiri hækkun en hinir Það er mikið talað um að bæta hag hinna láglaunuðu og hafa jafnvel for- ystumenn í launþegasamtökunum látist stefna að því. I framkvæmdinni hefur það farið svo að þeir hærra launuðu fá fleiri krónur í kauphækkun og bilið lengist enn við nýgerða kjarasamninga. Þetta verður að breytast. Hálaunamað- urinn þarf ekki fleiri krónur sér til framfæris en láglaunamaðurinn og mis- munurinn á kaupi þeirra er óhóflegur og þarf að minnka það bil verulega nú þcgar. Atvinnuvegum þjóðarinnar þarf að koma á heilbrigðan rekstrargrundvöll og auka léttan iðnað. Leggja þarf áherslu á að byggðin haldist um landið í svipuöum hlutföllum og nú er og nýta gæði lands og sjávar eins og ráðlegt er talið án þess að gengið verði á gröðurríki eða fiski- stofna. Iðnaði og þjónustu þarf að dreifa í öll sveitarfélög til að auka fjölbreytni atvinnulífsins og treysta byggðina. Gæði landsins verða ekki nýtt nema með sauðfé og byggðin í sveitunum helst ekki án þess. Því er mjög varhugavert að fækka fénu meira en orðið er - a.m.k. sumstaðar. Mun ráðast á næstu misserum hvort byggð- in hrynur Landbúnaðurinn stendur nú á tíma- mótum. Það mun ráðast á næstu misser- um hvort byggðin helst áfram í sveitun- um eða hvort hún eyðist. Horfurnar eru mjög slæmar og stefnir víða í eyðingu. Er því mjög áríðandi að fljótt sé við brugðið og farsælar ákvarðanir teknar. Atvinnuhorfur eru nógu slæmar þótt fólkið úr sveitunum bætist ekki við á vinnumarkaðinum ásamt með öllum þcim fjölda sem hefur atvinnu af þjón- ustu við landbúnaðinn og úrvinnslu afurðanna. Sjálfsagt er að draga verulega úr innflutningi á vörum sem hægt er að framleiða í landinu og auka þannig atvinnutækifærin og aspara gjaldeyri. Skuldaaukningu erlendis verður að stöðva. Gæta þarf að því að skapa ckki offramleiðslu á nýjum sviöum, cins og nú stefnir í með raforkuframleiðslu. Hið háa verð á rafmagni er eitt af stærri vandamálunum sem við er að glíma. Jöfnun orkuverðs hefur lengi verið stefnuatriði en ekki fengist fram og er misréttið milli landshluta mikið ennþá. Leita verður nýrra leiða í því máli og kemur sterklega til greina að nokkrir einstaklingar, sveitarfélög, eða jafnvel heil héruð (sýsla og kaupstaðir) samein- ist um nýjar smávirkjanir. Mundi það leiða til að losna undan oki offram- leiðslu, of mikillar ogdýrraryfirbygging- ar raforkumála, óhagstæðra erlcndra lána og síðast en ekki síst væri það leið til að losna undan því oki.að greiða niður orkuverðið til stóriðju erlendra auðhringa á íslandi. Það er algerlega óþolandi að fólk úti á landsbyggðinni, sem notar rafmagn til að hita upp íbúðir sínar, skuli þurfa að greiða mikið hærra verð fyrir hverja kílóvattstund, heldur en fólk í höfuðborginni sem þó hcfur annan og ódýrari orkugjafa (jarðhita) til að hita upp með. Samfellt átak er allt sem þarf Ég vil Ijúka þessum hugleiðingum með því að cndurtaka, að þótt vissulega sé nú við talsvcrða erfiðleika að glíma í þjóðmálum okkar, þá hefur velmegun fólksins síðustu árin verið meiri en nokkru sinnni fyrr í þjóðarsögunni og þjóðin er vel í stakk búin til að takast á við erfiðleikana og sigrast á þeim. Sam- stillt átak undir forystu þeirra þjóðfélagsafla, sem hasla sér völl milli öfgaaflanna til hægri og vinstri, er allt sem þarf. Skrifaö á Góu 1984. Rósmundur G. Ingvarsson.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.