Tíminn - 12.04.1984, Page 9

FIMMTUDAGUR 12. APRIL 1984
Ítnmm
9
á vettvangi dagsins
Bændurnir á Bergþórshvoli:
Njáll og presturinn Páll
Eftir Helga Hannesson
■ 1. Njáll hefði getað verið góður
prestur.
Mörg héruð eiga merkisstaði, sem eru
þeim öðrum kærri.
Skagfirðingar heiðra Hóla, Borgfirð-
ingar hylla Reykholt og Rangæingar eiga
Bergþórshvol. Hóla helguðu merkilegir
biskupar langrar sögu. Reykholt frægði
öllum fremur snillingurinn Snorri Sturlu-
son. Bergþórshvol gerði óglcymanlegan
göfugmennið og spekingurinn Njáll -
forvitrinn, sem ekkert kom á óvart.
Allt sem við vitum um Njál og hans
niðja, eigum við fyrst og fremst að þakka
orðsnillingnum Sæmundi fróða, frum-
höfundi Njálu.
Það er höripulegt um að hugsa, að
misvitrir oflátar seinni tíma, skuli þykj-
ast þess um komnir, að dæma eftir
röngum rökum, höfundarfrægð af Sæ-
mundi fróða - og sögulegan tilverurétt
af Njáli og sonum hans.
Allir sem þekkja nokkuð til Njálu,
kunna að segja eitthvað gott frá Njáli.
Hvergi hef ég þó heyrt né séð lofað,
síðasta happaverk hans - og eitt hið
besta: Þegar hann gekk inn á Bergþórs-
hvoli, með syni sína, sem hann vissi
feiga.
Þar með sparaði hann líf og limi
þrjátíu húskarla og heimamanna, sem
hefðu fallið og örkumlast allir, ef barist
hefðu með sonum hans, við hundrað
menn Brennu-Flosa. Nóg var að gert á
Bergþórshvoli, þótt því böli væri bægt
frá börnum og konum þeirra.
Njáll brann inni með sonum sínum
fyrir senn þúsund árum. En bær hans
Bergþórshvoll er við lýði. frægur fyrir líf
og æfilok þessa afbragðsmanns.
Það er slæmur Rangæingur, sem er
ckki annt um Bergþórshvol, né þykir
vænt um göfugmennið Njál.
2. Páll sýnist vandræða prestur.
Nú er Bergþórshvoll á margra vörum,
fyrir aðgerð ógæfuprestsins Páls. Honum
var fyrir nokkrum árum falið létt, gott og
vinsælt verk: Að syngja messur í tveimur
kirkjum fyrir rúmlega þrjú hundruð
Landeyinga - Skíra fáein börn á ári,
ferma enn færri - og kasta þremur
rekum moldar á þá fáu, sem andast þar
í sveit. Hann átti loks að hugga hrygga
og sætta alla ósátta Landeyinga.
Fólk tók þar fagnandi á móti honum
og bar hann á höndum sér. Til þess að
tryggja honum góðar tekjur - og forða
honum frá iðjuleysi, gerði það hann að
kennara barna sinna-og sýndist velfyrir
séð.
Því miður fór svo fyrr en varði, að
hann reyndist óhæfur barnakennari - og
flestum þótti fagnaðarefni þegar hann
hætti því starfi.
Þessi prestur þykir vera liðtækur ræðu-
maður. En hins vegar ekki laginn að lifa
samkvæmt kenningu sinni.
Sáttamannshæfni hans hefur einnig
brugðist: Hann er orðinn óvildarefni
milli mannflokka í báðum kirkjusóknum
sínum. Sjálfur ósáttur við fjölda sóknar-
■ Helgi Hannesson.
barna sinna - og lítil eða engin von um
sættir.
Veslings presturinn virðist þjáður af
varanlegum ofsóknar ótta - og hræddur
um að setið sé um líf sitt. Þetta minnir á
þrautir Jóns heitins þumlungs. í örvænt-
ingu hefur hann kært fólk fyrir tyllisakir,
sem enginn dómari getur tekið til greina.
Það sýnist orðið aðkallandi, að losa
prest úr þessari prisund og koma honum
í réttar læknishendur.
Það hlýtur að vera skylduverk
biskups, að leysa skjótt og skörulega,
þessi vandræði Páls prests og Landey-
inga - og létta um leið af Rangæingum
þeirri raun, að Bergþórshvoll verði fræg-
ur af endemum.
3. Klögumál ganga á vísl.
Mörgu er hlálega misskift hér á landi.
Fáu þó cins ntjög og prestum ntilli
syndugra herrans sauða - Eða réttara
sagt; sóknum milli vígðra Drottnins-
þjóna.
Á innnesjum við Faxaflóa, þykir við
hæfi að fela presti 5-6 þúsund sálir til
umönnunar - En rúmlega þrjú þúsund
Rangæingum eru íengnir scx prestar til
að halda þeim við hreina trú og góða
mannasiði. Einn í þeim hópi: Odda-
prestur er með þriðjungsýslubúa á sínum
sálnasnærum. Um tvö þúsund eru ætluð
hinumfimm.
Mikill má vera manngæðamunur
Rangæinga og lnnnesjamanna.ef hvorki
er þar útbýtt of né van, verkeínum
kennimanna.
í Landeyjum var Páli presti fengin til
gæslu 370 sálna hjörð. Nú hcfur hann
misst stóran hóp hennar út úr höndum
sér. Nú ráfa þeir sauðir prestlausir á
andlegum útigangi. Hirði getur mistekist
þó hjörð sé ekki stór.
Páll segir að Eggert bóndi og alþing-
ismaður í Káragerði. hafi tælt það vesl-
ings fólk og æst upp móti sér - Það sé
einn þáttur í ofsókn bónda og því
markmiði hans, að flæma sig brott frá
Bergþórshvoli.
Eggcrt segist - sem satt mun vera, -
hafa, er klerkur kom í hreppinn, greitt
götu h tns - og stutt hann á margan liátt.
Hann. segirprcst hafa goldið þá góðvild,
með því að hcfja illdeilur og samningsrof
við sig - Hann sjálfur eigi harla lítinn
hlut í deilum þeirra. Eggert segir prest
standa í stríði við flest sín sóknarbörn.
Enginn heimsæki hann lengur. Hann sé
gjörsamlega einangraður. Búinn að
koma sér út úr hvers manns húsi.
Þórir í Miðkoti Ólafsson og Ásdís
kona hans Kristinsdóttir, sýnast fylgisfólk
Eggerts - og um margt samdóma honum.
Konan er sú, sem prestur kærði fyrir að
vilja aka á bíl sinn, þarsem þau mættust
á vegi. Þau hjón segja að allir Landeying-
ar séu orðnir leiðir á presti og vilji losna
við hann. En pólitískir óvinir Eggerts
haldi þó í heimil á honum. til þess að
skaprauna Eggert og góðvinum hans.
Talsvert mun til í þessu.
í Út-Landeyjum hefur íhald óralengi
haft tögl og hagldir, til raunar sumurn
Framsóknarmönnum og öðru frjáls-
lyndu fólki. Kannski þykir því happ að
hafa Pál prest um stund til að storka
Eggert oddvita þess og pólitískum
höíuðandstæðingi. Þeim ervorkun, sem
lengi hafa lotið í lægra haldi. En harkalegt
er það hlutskipti prests, að vera hefndar-
vopn í höndum þeirra.
í Rangárþingi erofgnótt presta, miðað
við Reykjavík. Þó mun í Landeyjum
vcra, líklcga í kringum 200 prestlausar
sálir Ihaldsmanna - Og í flestum presta-
köllum mun finnast fólk, sent illa eða
ekki samlagast presti sínum - og þess
vegna fcr, að mestu leyti á mis við
prcstþjónustu.
Þetta er slærnt, en úr því er auðvelt að
bæta!
í öllum sveitaprófastsdæmum á að
samcina prestaköllin í önnur svo stór.að
þar sé þörf fyrir tvo cða flciri prcsta.
Láta fólk svo sjálft um að velja sér
sálusorgara úr þcim hópi, án tillits til
heimilis eða kirkjusóknar.
Prestar eiga eftir sem áður, að búa á
dreif um héruðin, með messuskyldu á
tilteknum sóknarkirkjum.
Ég ítreka það: Biskup verður, að taka
á sig rögg og úlrýma ntiklu guðleysi úr
Landeyjunt!
25. 3. 1984. Helgi Hannesson.
Rósmundur G. Ingvarsson:
Um álver og náttúruauðlindir
■ Að morgni 22. mars heyrðum við í
hljóðvarpinu að tveir Akureyringarvoru
að svara spurningum varðandi stóriðju.
Jón Sigurðarson formaður atvinnumála-
nefndar sagði að ekki ætti að stilla
atvinnuaukningarkostum upp hverjum
móti öðrum og talaði svo mest um
fiskiræktarmöguleika í Eyjafirðinum
sem hann taldi álitlegan kost. Valgerður
Bjarnadóttir forseti bæjarstjórnar taldi
hinsvegar verulega hættu á að einn
kosturinn, álverið. muni útiloka annan.
fiskiræktina. Svo var að heyra að máli
beggja að í fiskiræktinni í firðinum sé
um mikla möguleika og góðan kost að
ræða.
í grein í Degi 20. febr. eftir Þórodd F.
Þóroddsson jarðfræðing „Mengunarefni
og mengunarvarnir álvers", er m.a.
greint frá svonefndri vothreinsun, sem
geti verið nauðsynleg ef umhverfisþættir
valda því að dreifing loftmengandi efna
verði takmörkuð. Er þá „loftmenguninni
breytt í frárennslismengun og verður
það að teljast gallí á aðferðinni. Vot-
hreinsunin minnkar magn brennisteins-
díoxíðsins úr 40 kg/tonn í tæplega 3 kg/
tonn". Síðar í greininni segir: „í skýrslu
Staðarvalsnefndar er þess getið að vot-
hreinsun væri mjög æskileg eða nauð-
synleg við vissar aðstæður.“
Að undanförnu hefur álver við Eyja-
fjörð mjög verið til umræðu og að
vonum er það deiluefni. Hefur bæjar-
stjórn Akureyrar samþykkt ályktun þar
sem mælt er með álverinu en þrjár konur
greiddu atkvæði á móti. Það er út af fyrir
sig ánægjulegt að Akureyringar skuli
eiga þrjá fulltrúa í bæjarstjórn sem hafa
manndóm til að greiða atkvæði á móti
álverinu, en þeir hefðu þurft að vera
fleiri. Virðist mega væntagóðs af þessum
kjarnakonum í þeirri baráttu sem fram-
undan er og reyndar þegar hafin. Að
minnsta kosti tvær af þessum konum,
fulltrúar Kvennaframboðsins á Akur-
eyri, eru alfarið á móti álveri.
Eins og öllum ætti að vera kunnugt
fylgir álveri töluverð megnun jafnvel
þótt hreinsitæki séu sett upp. í Eyjafirði
hagar þannig til að loftmengun kann að
verða mun alvarlegra vandamál en víð-
ast annarsstaðar og er talið að frá
verksmiðjunni væntanlegu leggi fnykinn
inn yfir Akureyri og Eyjafjarðardalinn.
Væntanlega er það þess yegna sem
Staðarvalsnefndin mælir með vothreins-
un. Okkur almúgamönnum sýnist að
vatnið, sem notað yrði við vothreinsun-
ina, hljóti að renna út í fjörðinn með allt
eitrið í sér, því varla verði farið að dæla
því í aðrar áttir enda hlýtur að verða um
mikið magn að ræða. Ótti Valgerðar
Bjarnadóttur er langt frá að vera ástæðu-
laus. '
Það var athyglisvert meðan mest gekk
á útaf væntanlegri Blönduvirkjun hvað
ýmsir Akureyringar höfðu mikinn áhuga
fyrir þeirri framkvæmd og tóku jafnvel
virkan þátt í að beita bændurna þrýst-
ingi. M.a. mátti stundum hcyra sterkan
áróður úr forystugreinum Dags upples-
inn í útvarpið. Þegarfundurinn miklivar
í Húnaveri seint á árinu 1980 voru þar
einhverjir framámenn frá Akureyri. Að
vísu fóru þeir ekki upp í ræðustól, en
það gerðu hinsvegar allmargir aðrir
kaupstaðarbúaf'og var fundinum, sem
var auglýstur kynningarfundur um
Blönduvirkjun fyrir heimamenn, snúið
upp í áróðursfund fyrir virkjuninni.
En hversvegna höfðu stóriðjumenn á
Akureyri svo mikinn áhuga á Blöndu-
virkjun? Ætli þeir haft ekki séð það af
skarpskyggni sinni að orkan frá slíkri
stórvirkjun yrði varla notuð í Norður-
landskjördæmi vestra í náinni framtíð,
m.a. vegna þess að ekkert var fyrir því
hugsað og ekki nagstæð skilyrði fyrir
álver þar svo vitað væri. Ætli þeir hafi
ekki líka séð að ekki' var þörf á
Blönduvirkjunarrafmagni til almennra
nota og því muni verða að koma orku-
frekur iðnaður þ.e. stóriðja til að markað
ur yrði fyrir rafmagnið. Ætli þeir hafi
ekki einnig vitað að orku vantaði til
álvers, sem þá þegar var talað um að
reisa við Eyjafjörð og að tiltölulega
stutt er að leggja nýja línu frá Blöndu
til Eyjafjarðar. Ekki spillti að heyra því
haldið fram að Blönduvirkjun væri hag-
kvæmasti virkjunarkosturinn en sam-
kvæmt því var eðlilegt að álykta að
minna þurfti að borga niður orkuverðið
til að erlendir auðhringar fáist til að
semja um kaup á því.
Stóriðjudraumamennirnir, bæði innan
Norðurlandskjördæmis vestra og utan
þess, héldu sig vera að vinna fyrir sjálfa
sig og' sína þegar þcir beittu áhrifum
sínum með virkjunaraðila í Blöndumál-
inu. En allar horfur eru nú á að Norð-
lendingar sjái á eftir rafmagninu til
álversins í Straumsvík syðra og sitji
sjálfir eftir með sárt ennið, en sumir
kannske ánægðir yfir að hafa komið því
í kring að afréttarlöndum allmargra
bænda í Austur-Húnavatnssýslu og Skaga-
fjarðarsýslu verður fórnað til að skaffa
álfurstum Alusuisse ódýra orku í verk-
smiðjur sínar á suðvesturhorninu. Beiti-
landið bændanna verður þá orðið að
skattlöndum erlendra auðhringa. Sama
kemur út ef ofan á verður að byggja nýtt
álver við Eyjafjörð, nema hvað nokkrir
Akureyringar fengju atvinnu. Væntan-
lega verða þeir bændur sem unnu fyrir
og með virkjunaraðila og gegn sínum
sveitarfélögum í málinu, ekki síður
ánægðir enda voru þessi úrslit sjáanleg
fyrir. Ég geri varla ráð fyrir að vinir,
stóriðjudraumamannanna, þeir sem
unnu með þeim og gegn sínum sveitar-
félögum í Blöndumálinu meðan á samn-
ingaþófinu stóð, skilji það eða viður-
kenni að það er skárri kostur að orkan
frá Blöndu verði leidd til Straumsvíkur
heldur en að hún verði notuð til ál-
bræðsluverksmiðju við Eyjafjörð með
hroðalegum afleiðingum.
Eins og stendur er ákveðið að draga
úr framkvæmdahraða Blönduvirkjunar
af því enginn markaður er vís fyrir
orkuna fyrr en ef samningar takast við
álfurstana. Það er trúlega þessi staða í
málinu sem hefur valdið upphlaupi
bæjarstjórnar Akureyrar á dögunum.
Þeir stóriðjudraumamenn vilja fá álver
strax og verða á undan Straumsvíking-
um.
Stóriðjudraumórarnir eru athygl-
isverður kapituli í þjóðarsögu Islendinga
eða verða það. Fjöldi framámanna hjá
ríki og bæjarfélögum hafa trúað á
stóriðju sem lausn allra vandamála í
atvinnuþróun og virðast trúa á hana enn,
þrátt fyrir að sú stóriðja, sem allir cru
sammála um að kalla því nafni og þcgar
er til staðar, álverið í Straumsvík og
járnblendiverksmiðjan á Grundartanga,
- þrátt fyrir að hún hefur gcfið illa raun.
Þegnar þjóðfélagsins verða að borga
halla af rckstri járnblendiverksmiðjunn-
ar og þegnar þjóðfélagsins sem kaupa
rafmagn frá samveitum verða einnig að
borga niður rafmagnið til álversins. Hér
er um mjög stórar upphæðir að ræða og
mikla skattheimtu. Auk þess er grunur
um mestu skattsvik á íslandi (eða tengd
íslandi) og um að alvarlegir atvinnusjúk-
dómar fylgi vinnu í álverinu. Samt halda
menn áfram að einblína á stóriðju sem
bargvætt atvinnulífsins og vanrækja
smærri iðnað sem þó áreiðanlega er
farsælli fyrir alþýðu landsins.
Nýtt álver staðsett í því héraði lands-
ins þar sem veðursæld er hvað mest og
gróður hvað gróskumestur, er alltof
áhættusöm framkvæmd til að forsvaran-
legt geti talist að mæla með henni, ekki
aðeins vegna slæmrar reynslu af fyrri
málmbræðslum heldur miklu meira
vegna þeirrar hættu, að eiturefni frá
verksmiðjunni hafi skaðvænleg áhrif á
gróður og andrúmsloft á stóru svæði og
lífi í sjónum ekki síður, sbr. það sem
vitnað er til hér að framan. Það hljóta
allir að sjá að það er dýrt spaug að
eyðileggja eða menga þau auðæfi sem
náttúra landsins og hafsins hefur upp á
að bjóða og þar með talda mikla fiski-
ræktarmöguleika í Eyjafirði.
Á síðari árum hefur verið horft of
mikið til þeirra auðæfa sem fólgin eru í
fallvötnum landsins eins og þau auðæfi
væru þau einu sem ástæða væri til að
leggja áherslu á að nýta. Það þarf ekki
að lýsa því ofurkappi sem lagt er á að
virkja þrátt fyrir það að algerlega: hefur
mistekist að selja málmbræðslum orkuna
á því verði sem þarf að fá fyrir hana. Það
er líka komin geysileg yfirbygging yfir
virkjanir og raforkuframle'ðslu og dreif-
ingu hennar og á ég þar við stofnanir eins
og Orkustofnun, Rarik og Landsvirkjun.
það hafa verið tekin mikil lán erlendis -
dollaralán sem nú eru orðin mjög óhag-
stæð. Væri ekki ráðlegra að fara sér
hægar í virkjunum og vanda betur til
sölusamnigna og gæta þess að stór-
skemma ekki náttúrugæði landsins? Raf-
magnsskortur sem var nokkur um skcið
cr nú ekki til staðar lengur - frekar
offramleiðsla.
Það er nú að verða Ijósara fyrir
mönnurn að fleiri þættir í náttúru lands-
ins en vatnsföll og jarðhiti eru gulls
ígildi. Lengi hefur verið vitað um gildi
gróöurs og dýralífs á landi og í sjó og
vötnum, en því miður hefur ekki vcrið
hugsað um það sem skyldi á síðustu og
vcrstu tímum og veruleg ofnýting átt sér
stað. Nægir í því sambandi að minna á
þorskstofninn. Hinsvegar er það hrein-
leiki náttúrufarsins sem okkur hefur
síður verið Ijóst að eru líka auðæfi ef
skynsamlega er á málum haldið. Við
erum aö mestu laus við þá miklu megnun
sem þjáir felstar nágrannaþjóðirnar,
mengun andrúmslofts, mengun sjávar,
mengun vatna o.s.frv. Menn eru farnir
að átta sig á að hin hreina náttúra íslands
býður upp á mikla möguleika a.m.k. í
fiskirækt, - möguleika sem eru að eyði-
leggjast hjá öðrum þjóðum. Það er því
tímabært að huga að hvort hreinleiki
lofts, láðs og lagar, er ekki einmitt það
sem best borgar sig að leggja rækt við og
vernda. - Hvort þar er ckki náttúruauð-
lind sem er gulls ígildi ekki síður en
orkan í fallvötnunum.
Andstaða við byggingu álvers við
Eyjafjörð er ekki aðeins stórt náttúru-
verndarmál og tilfinningamál (sem eng-
inn þarf að hafa minnimáttarkennd
fyrir), heldur sýnist mér hún einnig vera
stórt hagsmunamál fyrir almenning í
þessu landi, almenning sem þarf að
kaupa rafmagn frá samveitum, - því
ekki er þess að vænta að rafmagnið frá
Blöndu verði selt álfurstunum á kostnað-
arverði - hvað þá hærra verði. Þess-
vegna verður að ætla að allt sæmilega
skynsamt fólk, semékkierhaldiðblindri
Álverstrú, verði að sameinast um að
koma í veg fyrir byggingu álbræðslu við
Eyjafjörð.
í lok marsmánaðar 1984,
Rósmundur G. Ingvarsson.