Tíminn - 12.04.1984, Blaðsíða 18

FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 1984
18
afmæli
Wfmm
Kvikmyndir
Eyjólfur Valgeirsson
Krossanesi 70 ára
■ í fögru og stórbrotnu landslagi
norður í Árneshreppi á Ströndum er að
finna útverði mannabyggðar við Húna-
flóa vestanverðan. íbúarnir á þeim af-
skekktu slóðum hafa gefið lands-
mönnum gott fordæmi um það, hversu
treysta má búsetu heilla byggðalaga með
félagsþroska og samstöðu fólksins. Eru
þar einkum til vitnis myndarlegar fjár-
húsbyggingar ásamt votheyshlöðum, er
reistar voru á árunum 1975-80. í þessu
velheppnaða framtaki, sem gerði bænd-
um mögulegt að hvcrfa alfarið frá
þurrheysgerð að votheysverkun, er að
finna skýringuna á bættri velgengni
hreppsbúa. Hitt cr aftur önnur saga, að
bændur norður þar hafa orðið fyrir
áföllum og ekki notið hinnar bættu
búskaparaðstöðu sem skyldi vegna kóln-
andi veðráttu og grasleysisára. En án
þess að kvarta eða gera kröfur til
annarra þrauka menn þó áfram og halda
í vonina um betri tíð minnungir þess, að
reynslan hefur sýnt, að góðæri og hallæri
skiptast stöðust á í rás tímans, þótt sú
skipting sé að öðru leyti ekki reglubund-
in.
Norðursveitir Strandasýslu hafa átt í
vök að verjast, hvað fólksflótta snertir,
þannig að nú er það skarð í byggðina, er
skilur að Árnes- og Kaldrananeshreppa
orðið um 50 km breitt.
Á þeirri strandlengju stóðu framundir
miðja þessa öld 14 bæir, er skiptust til
helmingja á fyrrnefndar sveitir. Nú er
föst búseta aðeins á 19 bæjum í Árnes-
hreppi og þótt heimilin séu nokkru fleiri,
þar sem tvíbýli cr á sumum þeirra, er
Ijóst að íbúafjöldinn, um 120 manns, er
við það lágmark, að þar má ekki verða
meiri fækkun, ef unnt á að vera að halda
uppi nauðsynlegri þjónustu þannig að
lag verði á, eins og t.d. samgöngum,
verslun og barnafræðslu. Vegna land-
fræðilcgrar afstöðu sinnar myndar þetta
byggðarlag tiltölulcga sjálfstætt samfé-
lag, líkt og ríki í ríkinu þar sem menn
verða að reynast sjálfum sér nógir á sem
flestum sviðum. Lífsbaráttan hefur verið
hörð á þessum slóðum og tækifæri til
mannfagnaða með aðkeyptum skemmti-
kröftum eru ekki ýkja mörg. En siðvenja
hefur verið að nota viðburði cins og
merkisafmæli til að lyfta sér upp frá
amstri dægranna og eiga saman glaða og
eftirminnilega stund með afmælisbarn-
inu.
Tjá menn þá gjarnan hug sinn með
viðurkenningarorðum og árnaðaróskum
milli þess sem sungnar eru dægurvísur
og ættjarðarkvæði.
Nú í dag á góðvinur minn og skóla-
bróðir, Eyjólfur Valgeirsson á Krossnesi
eitt slíkt merkisafmæli, því að hann
fæddist 12. apríl árið 1914 og er því
orðinn sjötugur. Veit ég að vinir hans og
nágrannar munu sækja hann heim og
sameinast um að gera honum afmælis-
daginn ánægjulegan. Sakna ég þess að
geta ekki verið lengur með í þeim hópi,
en þess í stað verð ég að láta nægja að
biðja Tímann fyrir afmæliskveðjur og
heillaóskir frá okkur hjónum norður yfir
heiðar.
Eyjólfur fæddist í Norðurfirði í Árnes-
hreppi á Ströndum og bar þann atburð
upp á 12. apríl árið 1914 eins og áður
hefur verið getið. Foreldrar hans voru
sæmdarhjónin Valgeir Jónsson Ólafs-
sonar frá Eyri í Ingólfsfirði og Sesselja
Vilborg Gísladóttir í Norðurfirði Gísla-
sonar, er höfðu stofnað heimili í Norður-
firði nokkrum árum fyrir síðustu alda-
mót og bjuggu þar síðan alla sína
búskapartíð í hartnær hálfa öld og urðu
kynsæl með afbrigðum. Af 18 börnum
þeirra hjóna komust 14 til fullorðinsára
og settust þau (lest að í heimasveit sinni.
Lét um skeið nærri, að helmingur
húsráðenda í Árneshreppi væri af Val-
geirsættinni og cr þá átt við bæði bændur
og húsfreyjur.
Fyrir þær kynslóðir, sem nú standa í
barnauppeldi og stynja undir ómegðinni,
ef börnin eru fleiri en tvö, þrátt fyrir alls
kyns styrki og bætur af opinberu fé, er
erfitt að skilja, hvcrnig mögulegt var
fyrir fátæk hjón á lítilli jörð að koma upp
stórum barnahópi án nokkurrar sam-
hjálpar eins og Norðurfjarðarhjónin
gerðu, enda varð slíkt verkefni aðeins
leyst með mikilli fyrirhyggju og þrot-
lausri vinnu. Um þær mundir byggðist
afkoma manna í Árneshreppi meira á
sjávarafla en landbúnaði, því að hey-
fengur var jafnan af skornum skammti
og bústærðin í samræmi við það. Hins
vegar voru fiskimið oft gjöful á þeim
árum og nutu margir þess eins og
Norðurfjarðarbóndinn, sem lengi reri
með Guðmundi Péturssyni á hákarla-
skipinu Ófeigi og dró þá oft góða björg
í bú sitt.
Ekki fjölgaði næðisstundum Sesselju
húsfreyju við fjarveru bóndans. Þurfti
hún þá að bæta á sig utanbæjarverkum
og átti þó ærið annríkt fyrir við mat-
reiðslu, fatasaum og skógerð svo fátt citt
sé nefnt. En börnin veittu líka forcldrum
sínum alla þá aðstoð, sem kraftar þeirra
leyfðu.jafnóðumogþau komustálegg.
Flcira þurfti að gera en fæða og klæða
fjölskylduna. Barnafræðslan hvíldi cinn-
ig á herðum foreldranna, þar sem ekki
var náð til heimiliskennara eða skólahald
komið til sögunnar. Hér var um að ræða
drjúga viðbót við dagleg bústörf, því að
kenna þurfti lestur, skrift og reikning
auk bóklegra greina eins og Kristinfræði.
Þetta skólahald heimilanna var undir
eftirliti prestanna, er fóru í húsvitjunar-
ferðir til þess að fylgjast með árangri
kennslunnar.
Það féll í hlut Valgeirs að veita
börnum þeirra hjóna tilskilda fræðslu og
fór honum það starf vel úr hendi. Börnin
voru bæði greind og námfús, ekki síst
var Eyjólfur, sem var 12. barnið í
röðinni, gæddur þeim eiginleikum í
ríkum mæli.
Átti það eftir að koma betur í Ijós, er
hann stundaði síðar nám í Héraðsskól-
anum á Reykjum í Hrútafirði. Það var
einmitt á Reykjaskóla, sem kynni okkar
Eyjólfs hófust veturinn 1938-9 og tókst
þá þegar með okkur góð vinátta.
Löngu síðar lágu leiðir okkar aftur
saman um 28 ára skeið meðan undirrit-
aður dvaldist í Árneshreppi. Endur-
nýjuðum við þá kunningsskapinn, sem
aldrei hefur fallið skuggi á síðan.
Með héraðsskólunum opnaðist mörg-
um æskumanninum utan af landsbyggð-
inni kærkomið tækifæri til þess að afla
sér menntunar. En flestir urðu að vinna
sjálfir fyrir skólakostnaðinum og voru
því orðnir fulltíða og þroskaðir menn, er
þeir luku skólagöngunni. Þeirra á meðal
var Eyjólfur, sem orðinn var 25 ára
þegar hann útskrifaðist frá Reykjum, en
hann hafði gert alllangt hlc á námin.u
eftir fyrri vetur sinn þar.
Meðal námsgreina í Reykjaskóla var
bókfærsla og hafði Jónas Benónýsson
frá Laxárdat í Bæjarhreppi annast þá
kennslu.
Kom sú fræðsla Eyjólfi að góðum
notum þegar hann var ráðinn kaup-
félagsstjóri hjá Kaupfélagi Stranda-
manna á Norðurfirði árið 1943. Gegndi
hann síðan því starfi með miklum sóma
í 13 ár. Annaðist hanneinnsínsliðsjafnt
vöruafgreiðslu sem skrifstofustörf eins
og forverar hans höfðu gert, enda voru
umsvif öll og skriffinnska mun minni en
síðar varð og gerði sú þróun aukningu
starfsliðsins óumflýjanlega, þrátt fyrir
verulega fækkun viðskiptamanna vcgna
brottflutnings úr byggðalaginu. Það
lætur því að líkum, að hver starfsdagur
kaupfélagsstjórans hefur verið langur og
erilssamur og sjaldan viss næðisstund,
því að oft kom fólk í verslunarerindum
um helgar, einkum ef þannig stóð á, að
nauðsynlegt þótti að nota hagstætt veður
til kaupstaðarferðar.
Eyjólfur kvæntist og stofnaði heimili
um það leyti, sem hann gerðist kaupfé-
lagsstjóri. Kona hans er Sigurbjörg,
dóttir Alexanders Árnasonar og Svein-
sínu Ágústsdóttur frá Kjós í Reykjar-
firði. Sigurbjörg er góð kona og vel gefin
eins og ættmenn hennar eiga kyn til, en
hún hefur lengi átt við heilsuleysi að
stríða og því ekki ávallt notið sín sem
skyldi.
Þeim Eyjólfi varð fimm barna auðið,
sem öll eru tápmikið og mannvænlegt
fólk. Þau cru: Hildur, gift Ingólfi
Kristjánssyni verslunarmanni í Reykja-
vík, Úlfar og Petrína Sigrún, sem bæði
styðja foreldra sína við búskapinn, Fríða
kennari á Hofsósi og Valgeir Aiexander,
sem stundar nám á Akranesi í vetur.
Þrjú af börnunum voru fædd á
Norðurfirði og hefur húsmóðirin ekki
átt síður annríkt en kaupfélagsstjórinn,
því að í viðbót við heimilisstörfin kom
oft í hlut hennar að gefa göngumóðum
eða sjóhröktum viðskiptamönnum heit-
an kaffisopa og meðlæti. Einnig þurfti
hún ósjaldan að taka á móti næturgest-
um, er biðu skipsferðar, ellegar komu af
hafi og biðu þess að verða sóttir. Á þeim
árum voru strandferðaskipin einu sam-
göngutækin, er komu að notum fyrir
fólkið í Árneshreppi og var af þeim
sökum jafnan gestkvæmt á heimili kaup-
félagsstjórans.
Árið 1956 sagði Eyjólfur Valgeirsson
upp starfi sínu og hugðist hasla sér völl
á öðru sviði. Hann var þá aðeins liðlega
fertugur að aldri og átti ýmissa kosta völ
vegna starfsreynslu sinnar og þess
trausts, sem hann hafði áunnið sér.
Höfuðborgin og þéttbýlið í nágrenni
hennar togaði til sín fólk af öllum
landshornum t vaxandi mæli, en Eyjólfur
lét ekki berast með þeim straumi og það
varð Árneshreppsbúum til mikillargæfu,
að jafn fjölhæfur maður og Eyjólfur var ■
skyldi verja áfram kröftum sínum í þágu
sveitarinnar, en ekki hverfa á braut eins
og svo margir efnismenn aðrir gerðu
bæði fyrr og síðar. Eyjólfur var alla tíð
hneigður fyrir búskap, og þegar Kross-
nesið var boðið til sölu brá Eyjólfur við
og keypti jörðina af síðasta ábúanda
hennar, Skarphéðni Njálssyni, en þá
hafði jörðin staðið eitt ár í eyði. Það
kom fljótlega í Ijós, að Eyjólfur var
góður bóndi og hafði fullan hug á að búa
í haginn fyrir framtíðina með umbótum
á jörðinni. 1 því efni nýtti hann vel þá
möguleika til ræktunar, sem voru fyrir
hendi, þótt sú vinna væri löngum erfið
og fyrirhafnarsöm, þar sem jarðvegur
var víða grýttur eða blautur. Náði hann
og þeir feðgar þeim árangri í ræktunar-
starfinu, að jörðin ber nú 250 fjár og 3-4
nautgripi eða tvöfalt stærri áhöfn, en þá
er hann tók við henni.
Þá var ekki minna afrek unnið við
endurnýjun húsanna. í marsmánuði árið
1971 varð fjölskyldan fyrir þeirri bitru
reynslu, að íbúðarhúsið brann til kaldra
kola á örfáum stundarfjórðungum.
Missti fjölskyldan þar flesta innan-
stokksmuni sína, bækur, fatnað og bús-
áhöld ogeinsogjafnan viðslíka atburði,
ýmsa gamla muni, sem góðar minningar
voru tengdar við og kostuðu kannski
lítið, þótt missir þeirra sé stærri en svo,
að metnir verði til fjár. Og nú þurfti
Krossnessbóndinn að taka erfiða
ákvörðun. Hvaða kostir voru nú fyrir
höndum?
Var nokkurt vit í því, að steypa sér í
skuldir með því að byggja nýtt íbúðarhús
í sveit, þar sem upplausn og fólksflótti
virtist blasa við? Ekki færri en sex
fjölskyldur ráðgerðu brottflutning úr
Árneshreppi með haustinu.
Hvar mundi sú skriða stöðvast ef
fjölskyldan á Krossnesi færi líka? Þess-
um og þvílíkum spurningum veltu marg-
ir fyrir sér á útmánuðum árið 1971. Það
var því sem fargi létti af mönnum þegar
frcttist, að Eyjólfur hefði ákveðið að
stríða á móti straumnum og fara hvergi
og hefði hann þegar byrjað að undirbúa
byggingu nýs íbúðarhúss.
Sveitungarnir brugðust og drengilega
við og veittu honum mikla hjálp við
bygginguna. En meðan á henni stóð,
hafðist heimilisfólkið við í húsakynnum
sundlaugarinnar um stundarfjórðungs-
gang frá Krossnesbænum.
Það bar til tíðinda er grafið var fyrir
húsinu, að komið var niður á nokkrar
beinagrindur, sem lágu í röð grunnt
undir grassverðinum. Var gröfturinn þá
stöðvaður og þjóðminjaverði tilkynnt
um beinafundinn. En þar sem ekki var
talin ástæða til að rannsaka þessar forn-
leifar nánar voru þær huldar moldu, en
nýr grunnur tekinn neðar í túninu. Ekki
er kunnugt um að þessi röskun á helgum
reit hafi haft nokkurn óróa í för með sér
eða önnur óþægindi fyrir íbúa hússins,
en á hinn bóginn hafa menn fengið nýja
skýringu á heiti jarðarinnar, því að áður
var talið að nafngiftin ætti stoð í náttúru
nafnakenningunni, þar sem fjallskaginn
milli Norðurfjarðar og Ingólfsfjarðar er
krossmyndaður.
Síðar byggði Eyjólfur upp öll penings-
hús jarðarinnar ásamt skála fyrir vél-
sögun og fékk þannig ágæta aðstöðu til
að vinna húsavið og girðingarstaura úr
því timbri, sem hafði skolað á land. En
á Krossnesi er trjáreki góður. Önnur
mikilsverð hlunnindi þar er jarðhitinn.
Sundlaugin, sem áður er nefnd, var
byggð fyrir forgöngu ungmennafélagsins
Leifs heppna skömmu áður en Eyjólfur I
flutti að Krossnesi. landeigendur hafa
aldrei tekið gjald fyrir lóðaleigu eða
vatnsréttindi, er það þeim til sóma og
sýnir glöggt viðhorf þeirra til sundíþrótt-
arinnar.
Eftir að Eyjólfur flutti í nýja húsið tók
hann brátt að hugleiða, hvort nýta mætti
jarðhitann til upphitunará því. Lét hann
til skarar skríða, er olíuverðið hækkaði
og lagði hitaveitu heim að bænum,
nokkuð á annan kílómetra. En vegna
þess að hæðarmunur var lítill gekk illa
að ná rennsli inn á miðstöðvarkerfið og
kom sú fyrirhöfn því ekki að góðu gagni
fyrr en undir árslok 1977 er rafmagn frá
samveitu var lagt norður í Árneshrepp.
Þá útvegaði Eyjólfur sér rafmagnsdælu
og fékk nægan hita á ofnana.
Við allar þessar framkvæmdir hafa
börnin, einkum Úlfar veitt föður sínum
mikinn suðning eins og við önnur tilfall-
andi bústörf.
Eins og að líkum lætur hefur Eyjólfur
Valgeirsson haft mörg trúnaðarstörf
með höndum, auk kaupfélagsstjóra-
starfsins, er hann gegndi í 13 ár, hefur
hann verið hreppsnefndarmaður í ára-
tugi og á þar enn sæti. Hann var kosinn
í stjórn Kaupfélags Strandamanna 1957
og varð formaður félagsstjórnarinnar
árið 1965, einnig hefur hann átt sæti í
skólanefnd um áraraðir. Þótt þessi upp-
talning sé ekki tæmandi nægir hún til að
sýna hvaða traust var borið til hans af
sveitungunum, enda þótti jafnan vel séð
fyrir þeim málefnum, sem Eyjólfur tók
að sér.
Hér hefur verið stiklað á stóru í
lífshlaupi Eyjólfs Valgeirssonar enda
verður ekki öllu komið til skila eins og
vert væri í stuttri afmælisgrein. Við, sem
höfum verið Eyjólfi samtíða, eigum
honum mikið að þakka, mun því margur
hugsa hlýtt heim að Krossnesi í dag.
I upphafi þessara orða var getið um
það félagslega framtak, er bændur í
Árneshreppi sýndu með myndarlegri
uppbyggingu allra fjárhúsa á jörðum
sínum. Sú samvinna bar þann árangur,
að hún skipti sköpum í daglegu lífi
fólksins, gerði alla vinnu léttari, árang-
ursríkari og skemmtilegri. í annan stað
var hér um að ræða allsherjar samning
bændanna um að helga sveitinni krafta
sína alla. Bróðir Eyjólfs, bændaöldung-
urinn síungi, Guðmundur P. Valgeirsson
í Bæ á heiðurinn af því, að hafa kallað
sveitunga sína til dáða á þessum vett- '
vangi. Hins vegar má ég ekki til þess
hugsa, hver framvindan hefði orðið, ef
Eyjólfur Valgeirsson hafði ekki skapað
fordæmið með staðfestu sinni, hugrekki
og átthagáást á örlagastundu.
Kæri Eyjólfur.
Haldinn þeirri trú, að ísland yrði
fátækara ef Árneshreppur færi í auðn,
flyt ég og fjölskylda mín þér innilega
þökk fyrir allt um leið og við sendum þér
bestu heillaóskir á sjötugsafmælinu.
Guð blessi þig og sveit þína.
Torfi Guðbrandsson
. Sími 78900
SALUR1
Heiðurs-konsúllinn
(The HonoraryConsul)
ÍMICHÁa CAINÍ wchahd gere
Splunkuný og margumtöluð stór-
mynd með úrvalsleikurum. Micha-
el Caine sem konsúllinn og Ric-
hard Core sem læknirinn hafa
fengið lofsamlega dóma fyrir túlk-<
un sína í þessum hlutverkum,
enda samleikur þeirra frábær.
Aðalhlutverk: Michael Caine, Ric-
hard Gere, Bob Hoskins, Elphi-
da Carrillo. Leikstjóri: John
Mackenzie.
Bönnuð börnum innan 14 ára.
Sýnd kl. 5,7,9 og 11.
Hækkað verð.
SALUR2
Stórmyndin
Maraþon maðurinn
(Marathon Man)
Pegar svo margir frábærir kvik-'
myndagerðarmenn og leikarar
leiða saman hesta sina í einni
,mynd getur útkoman ekki orðið
önnur en sfðrkostleg. Marathon
man hefur farið sigurför um allan
heim, enda með betri myndum
sem gerðar hafa verið. Aðalhlut-
verk: Dustin Hoffman, Laurence
Olivier, Roy Scheider, Marthe
Keller. Framleiðandi: Robert Ev-
ans (Godfather) Leikstjóri: John
Schlesinger (Midnight Cowboy)
Bönnuð bömum innan 14 ára •
Sýnd kl. 5,7.30 og10.
SALUR3
sem allstaðar sló aðsóknannet, og
var talin grinmynd ársins 1982.
Nú er það framhaldið Porkys II
daginn eftir sem ekki er síður
smellin, og kítlar hláturtaugamar.
Aðalhlutverk: Dan Monahan, Wy-
att Mark Herrier. Leikstjóri: Bob
Clark.
Hækkað verð
Bönnuð börnum innan 12 ára
Sýnd kl. 5,7 og 9.
Palli leiftur
(ChuChu and Philly Flash)
Sýnd kl. 1t_
SALUR4
A . _ mt- ..
Goldfinger
Syggð á sögu eftir lan Fleming.
Leikstjóri: Guy Hamilton
Sýnd kl. 5,7 og 9.
Óþokkarnir
New York búar fá aldeilis að kenna
á þvi þegar rafmagnið fer af.
Aðalhlutv: Jim Mitchum, Robert
Carradine
Bönnuð innan 16 ára
Sýnd kl. 11