Tíminn - 17.01.1986, Blaðsíða 7

Föstudagur 17. janúar 1986
Tíminn 7
VETTVANGUR

llllllllllllllllilllíllllllllllllllllllllllllll
Már Arsælsson:
Um opinn háskóla
Fyrri hluta desembermánaðar
flutti Ragnar Arnalds tillögu á Al-
þingi um stofnun opins háskóla hér
á landi. Samkvæmt fréttatilkynn-
ingu Morgunblaðsins hinn 29. des-
ember hlaut tillaga Ragnars góðar
undirtektir þingmanna úr öilum
flokkum.
Vegna áhuga míns á fullorðins-
menntun setti ég mig í samband við
opna háskólann í Bretlandi og hef
nú haft samband við hann síðan
1983. Þar sem ég geri ráð fyrir því
að almenningur geri sér litla grein
fyrir því hvað opinn háskóli er mun
ég nú lýsa í nokkrum dráttum opna
háskólanum í Bretlandi (U.K.), en
hugmyndin um opinn háskóla var
framkvæmd þar og hafa nú ýmsar
aðrar þjóðir tekið Breta sér til
fyrirmyndar í þessu efni.
Breski opni háskólinn vinnur á
tveimur sviðum. Hér er um að ræða
almennt fræðslusvið (Community
Education Courses) sem eru náms-
áfangar ætlaðir til upprifjunar á
fyrra skólanámi. Ennfremur er hér
um að ræða námsáfanga sem eru
fólgnir í því að dregin er saman
ýmis þekking sem kann að fara
fram hjá okkur í önn og erli dagsins
og er aðallega birt í blöðum og
tímaritum. Þessir námsáfangar eru
ekki prófáfangar og gefa því ekki
stig til háskólagráðu. Um þátttöku
í þessum áföngum eru ekki gerðar
aðrar kröfur en að væntanlegur
nemandi sé orðinn fullra 16 ára og
sé búsettur í Bretlandi. Hér er því
að nokkru leyti um að ræða al-
menna fuilorðinsfærðslu.
Hitt fræðslusviðið er hið eigin-
lega háskólanám (Associate Stu-
dent Courses). Um inngöngu gilda
þær reglur að umsækjandi verður
að vera orðinn 21 árs að aldri og bú-
settur í Bretlandi.
Námið fer þannig fram að nem-
andi velur sér ákveðna áfanga og
við valið á nemandinn kost á því að
ráðfæra sig við námsráðgjafa. Að
áfanga loknum tekur nemandi próf
í áfanganum og safnar stigum en
hver áfangi fyrir sig gefur ákveðinn
stigafjölda. Algengast er að áfangi
sé metinn eitt stig eða hálft stig en
til BA prófs þarf 6 stig.
Að sjálfsögðu er öllum heimilt
að taka einstaka áfanga þótt ekki sé
stefnt að ákveðinni námsgráðu, þó
það sé algengast. Þetta hefur þýð-
ingu fyrir þá sem þegar hafa náms-
gráður fyrir en vilja bæta við sig
áföngum sem ef til vill hafa ekki
verið í boði þegar viðkomandi lauk
sínu námi.
Kennslan fer þannig fram að í
upphafi námsáfanga fær nemandi
send gögn til námsins svo sem
pappírsgögn með upplýsingum um
útsendingar kennsluefnis í útvarpi
og sjónvarpi, videospólur, hljóð-
snældur og ef áfanginn krefst, þá
einnig ýmis tilraunatæki til þess að
gera tilraunir í heimahúsum. Slík
tæki lánar háskólinn nemendum
sínum, en annars eru einnig reknir
æfingaáfangar um sumartímann
þegar ekki er eins mikið að gera á
rannsóknarstofum skólanna við al-
menna kennslu.
Sérhver áfangi er undir stjórn
ákveðins aðila sem síðan hefur
sambönd við kennara sem eru stað-
settir um allt landið. Opni háskól-
inn hefur skipt Bretlandi niður á
svæði og eru innan hvers svæðis
ákveðnar námsmiðstöðvar (Study
Centres), en þar starfa kennarar
sem leiðrétta verkefni sem eru send
með pósti og ennfremur geta nem-
endur ráðfært sig við þessa
kennara. Hér er um að ræða menn
sem eru gjarnan háskólakennarar
eða menntaskólakennarar eða því
líkt. Þessir kennarar standa svo í
nánu sambandi við viðkomandi
stjórnunaraðila. Fjöldi slíkra
námsmiðstöðva er í Bretlandi
geysimikill,sem dæmi má nefna að í
Skotlandi einu eru a.m.k. milli 30
og 40 slíkar miðstöðvar.
Rekstur svona skóla er að sjálf-
sögðu mjög dýr og eru skólagjöld
fyrir alla áfanga auk þess sem nem-
endur verða að greiða bækur og rit-
uð gögn. Bretar hafa þó rekið í
tenglsum við opna háskólann
■ Már Ársælsson .
stofnun sem veitir illa stæðum
nemendum fjárhagslega aðstoð við
námið. Fyrir ríkið (rekstraraðila)
er kostnaður að mestu fólginn í við-
haldi kennsluefnisoglaunum. Hins
vegar ber á það að líta, að hér er
skóli sem veitir þjónustu fólki sem
af ýmsum ástæðum hefði enga
möguleika til náms. Má hér nefna
fólk sem hefur af éinhverjum ást-
æðum lent utan hins almenna
skólakerfis svo sem vegna búsetu,
erfiðrar fjárhagsaðstöðu eða vegna
fötlunar. Opni háskólinn t' Bret-
Iandi veitir fötluðum ýmsa sérað-
stoð sem þeirn kemur að haldi.
Ef vinna á að því að koma slíkuni
skólu á fót á íslandi myndi þurfa
töluverðar fjárveitingar frá opinber-
um aðilum til undirbúnings og
skipulagningar. Skipulagning
myndi væntanlega vera tvenns kon-
ar annars vegar heildarskipulagn-
ing og hins vegar skipulagning ein-
stakra námsáfanga. Þetta hvort
tveggja er mikið verk og kostnað-
arsamt ekki síst hið síðara. Utbúa
þyrfti námsgögn þar sem ekki er
hægt að gera ráð fyrir því að nota
erlend námsgögn nema að litlu
leyti og þau sem eru fyrir hendi þarf
að athuga, breyta og fella að ís-
lenskum skóla. Hér væri um að
ræða myndbönd, hljóðs.nældur,
prentuð og fjölfölduð gögn e.t.c.
Ennfremur þarf að fella þetta inn í
dagskrá útvarps og sjónvarps.
Hér má geta þess að fyrir fám
árum settu Danir á stofn jóskan op-
inn háskóla í tengslum við þrjá há-
skóla á Jótlandi, þ.e. Háskólann í
Árósum, háskólamiðstöðina í
Álaborg og suðurjósku háskóla-
miðstöðina. Fastar stöður við þann
skóla nema aðeins tveimur hálfum
stöðugildum, þar sem kennslu ann-
ast kennarar við aðra skóla á svæð-
inu þ.e. Jótlandi. Eins og er (þ.e.
1986) fer aðeins fram kennsla í 11
námsáföngum og eru þeir aðallega
á sviði málvísinda og sagnfræði.
Hér er því um að ræða áfanga sem
að mestu eru bóklegir og krefjast
ekki mikilla tækja, en kostnaður
við þennan skóla er á milli 2 og 3
milljónir danskra króna á árinu
1985. Hér er þó aðeins um að ræða
rckstrarfé en ekki stofnkostnað
nema að mjög óverulegu leyti.
Inntökuskilyrði í þennan skóla
er aðeins aldur, umsækjendur
þurfa að vera 25 ára að aldri, en
alveg óháð búsetu, atvinnu og fyrri
menntun.
Ég hef nú skráð hér fáeinar upp-
lýsingar og hugleiðingar um þetta
mál og vona ég að þetta verði ef til
vill einhverjum að gagni en þá er
tilgangi þessara skrifa minna náð.
Reykjavík, 9. janúar 1986.
Már Ársælsson.
TÆKNI OG FRAMFARIR ....
Björgunarnetið
Markús
Björgunarnetið Markús
Björgunarnetið Markús er
björgunartæki sem ætlað er til þess
að ná mönnum upp úr sjó eða
vatni, upp á allt að meters háan
bakka eða skipshlið og jafnvel
hærra. Hugmyndinni, sem er
íslensk, er ætlað að gegna því hlut-
verki sem björgunarhringurinn
hefur ekki náð að fylla upp í, en
það er björgun magnþrota og
hjálparlausra manna úr sjó. Veik-
asti hltkkurinn í öryggismálum
sjómanna hefur lengi verið skortur
á búnaði sem gerir það kleift að
bjarga magnþrota mönnum úr sjó.
Þó svo að björgunarhringurinn sé
mörgum góðum kostum búinn þá
getur það reynst örmagna manni
ofviða að komast að honum, festa
hendur undir strengnum og halda
sér föstum á meðan hann er dreg-
inn um borð eða upp á bakka.
Björgunarnetið auðveldar festingu
mannsins þar sem hann getur flækt
sig fastan í því ef hann hefur ekki
orku til að læsa sig fastan með læs-
ingarbúnaði þess, einnig býður það
upp á þann mögulcika að senda
mann í sjóinn til að sækja þann sem
í sjóinn féll, án þess að eiga það á
hættu að missa björgunarmanninn
líka.
Nokkrar eldri hugmyndir
um björgunarbúnað
Á stríðsárunum voru svokölluð
síunet mikið notuð sem björgunar-
tæki en notkun þeirra nær aftur á
skútuöld. Net þessi voru stór, fer-
köntuð og mikil um sig, með stóra
möskva og gerð úr kaðli. Þau
héngu utan á síðum skipa og niður í
sjó. Hugmynd var sú að sá sem í
sjónum væri næði í netið og fikraði
sig upp eftir því um borð. Vegna
stærðar netanna var illfram-
kvæmanlegt að toga mennina upp í
netinu en möguleiki var á því að
klifra niður það og sækja manninn.
Það segir sig sjálft að siíkt var ekki
hættulaust og erfitt var það, þó svo
að stillt veður væri. Þegar litið er
til þess að það þarf fjóra miðlungs-
hrausta rnenn til að ná klæddum,
blautum manni yfir lága hindrun
miðað við venjulegt átak, en það er
með herkjum að tveir menn valdi
slíku, þá liggur í augum uppi að
það þurfti bæði hrausta menn um
borð og í sjónum ef vel átti að fara.
Væri maðurinn í sjónum slasaður
eða hrakinn þá voru vonir hans um
að komast um borð ansi litlar.
Væntanlega er þetta ein af
ástæðunum fyrir því að á milli-
stríðsárunum koma fram hinar
ýmsu hugmyndir um netakörfur til
þess að ná mönnum úr sjó. Körf-
urnar þurftu á bómu að halda, ef
vel átti að vera, og voru ýmist með
flotstreng eða ekki. Hugmyndin
var sú að menn settust í körfurnar
eða veltu sér upp í þær og væru síð-
an hífðir um borð. Flotlausar körf-
ur voru notaðar svo að þær sykkju
örlítið í sjóinn og auðveldara væri
að komast í þær.
Án vafa eru flestir sjómenn sam-
mála því að þegar menn fara fyr-
ir borð þá gefst enginn tími til að
grípa til flókins björgunarbúnaðar
heldur ráðist niðurstaðan af ósjálf-
ráðum viðbrögðum þess sem í sjón-
um lendir og þeim sem reyna
björgun. Þess utan eru aðstæður
oftast þess eðlis að ekki verður
komið við nema einföldum og
fljótlegum aðferðum. Notkun
körfu kallar á þörf fyrir tilfærslu
bómu en slíkt er bæði seinlegt og
illframkvæmanlegt ef eitthvað er
að veðri.
Önnur þekkt hugmynd er notk-
un svonefndra „veltineta" fyrir
gúmmíbáta. Þetta er ca 2-3 metra
langt net og er hugmyndin sú að ná
manninum einhvern veginn inn á
netið og velta honum svo inn fyrir
borðstokkinn. Augljóslega á þessi
aðferð ekki við ef borðstokkurinn
er hærri en ca. 50 cm.
Þegar nýsköpunartogararnir
koma svo til landsins 1946 og 1947,
fara sjómenn að leggja á fjarlæg
mið og stunda miklar og langar
veiðiferðir, oft í vondum veðrum.
Það urðu því oft miklir mannskað-
ar vegna skorts á björgunarbúnaði
sem ætti vel við þessar aðstæður.
Urðu margir að sjá þar á bak félög-
um sínum í faðm Ægis án þess að fá
rönd við reist. Á þessum tíma varð
mönnum það Ijóst að bjarghringur-
inn nýttist einungis sem fleytitæki
en ekki til þess að ná mönnum aftur
um borð. Beittu menn því öllum
tiltækum ráðum til þess að ná
mönnum aftur úr greipum Ægis.
Einn þessara manna var Markús
B. Þorgeirsson skipstjóri og hafði
þessi reynsla djúpstæð áhrif á
hann. Björgunarnetið Markús eða
„Markúsarnet“ eins og sjómenn
kalla það er framlag hans til björg-
unarbúnaðar á sjó og byggt á reynslu
hans af þessum tíma og fram til
andláts hans.
Netið og notkun þess
Björgunarnetið Markús er fyrst
og fremst tæki til að ná mönnum úr
sjó með handaflinu einu saman.
Netið sjálft er ferkantað og myndar
einskonar flotkví í sjónum. Við
hornlínur netsins eru línur sem
greiða úr því og eru línurnar
við innenda netsins jafn-
framt griplínur netsins. Þessar
griplínur þurfa að ná frá sjónum og
a.m.k. 2 metra upp fyrir borðstokk
skipsins. Við hornlínur innendans
' er síðan tengd 15 metra löng skips-
lína en við hornlínur útendans er
tengd kastlína en hcnni er ætlað
það hlutverk að vcra kastað til
mannsins og á hann þá að geta
dregið netið til sín. (Ef maðurinn
er örmagna þá má nota kastlínuna
sem líflínu fyrir þann sem fcr í sjó-
inn til þess að sækja þann sem fór
fyrir borð). Þegar maðurinn hef-
ur náð í netið á hann að rcyna að
koma fótum og útlimum í möskv-
ana en beina höfðinu að innenda
netsins og helst lása sig í netið. Þeg-
ar hann er svo hífður um borö skal
hann revna að halda uni allt nctið
til að haida þungamiðju sinni næst
burðarpunkti netsins.
Sé maðurinn meðvitundarlaus er
öruggast að nota lásana á flotlínum
netsins eða ef ckki gefst færi á ööru
þá má nota stóran krókstjaka til að
loka því mcð því að krækja honum
í gegnum möskvana.
Sérstök stroffa er tengd innhorn-
um netsins og cr hægt að setja krók
í hana þcgar að ln'ft er með krana.
Getur slíkt komið sér vcl þegar ná
þarf 2 til 3 mönnum upp og er þá
best að þeir reyni að standa í
möskvu.n netsins.
Það er eindregið mælt með því
að menn ekki bara kynni sér lcið-
beiningar um notkun netsins og
alls björgunarbúnaðar sem til er á
hverjunt bát, heldur prófi hann
einnig í raun því þegar á þarf að
halda er of seint að ætla að lesa
leiðbeiningar, Hversu einfaldar og
stuttar seni þær eru því sekúnda
getur þýtt líf eða dauða. Og það er
fátt sem gerir mönnum auðveldara
að skilja hugsanagang þess sem í
sjónum er en að hafa prófað kaldan
og blautan sjóinn. Best væri ef
menn reglulega æfðu sig í notkun
alls þess búnaðar sem til er því að
það er reynslan sem hefur mest að
segja þegar lítill tími gefst til unt-
hugsunar, því miður virðist algengt
að misbrestur sé á þessum málum.
Við fslendingar teljum okkur
meðal fremstu fiskveiðiþjóða
heims og það er því viðeigandi að
við getum lagt fram á álþjóðavett-
vangi okkar hugmyndir um búnað
og tækni í sjávarútvegi. Hvort sem
hér er um að ræða vinnslutækni eða
vélar eða björgunarbúnað, sjálf-
virkan eða handvirkan, þá skiftir
það miklu máli að rétt sé á málum
haldið, vel við stutt og gæðakröfur
hafðar háar.