Tíminn - 17.01.1986, Blaðsíða 15

Föstudagur 17. janúar 1986
MINNING
Tíminn 15
Skúli Benediktsson
kennari
19. mars 1927 -12. jan. 1986
Þar seni Arnarvatnsheiðin teygir
arma grænna hálsa mót Húnaflóa
verður Miðfjörður - bernskusveit
Grettis Ásmundarsonar og Skúla
Benediktssonar. Á björtum sumar-
degi kann ferðalangi að sýnast sem
þessar mjúku, grænu línurstreymi út
í blátt haf norðursins. Allt er mýkt
og gróska. Þó er þetta umgjörð upp-
hafs tveggja sagna harðra örlaga.
Með árunum skynja ég æ meir
Grettis sögu Ásmundarsonar sem
eitthvert ógnþrungnast og ægifegurst
skáldverk um vanda mannlegrar til-
vistar og takmarkanir mannlegs lífs.
Kappi vex upp, öðrum ágætari að
viti og vexti. Hann vinnur hetjudáðir
og drengskaparverk, en einnig
óhappaverk. Á miðjum ferli glíntir
hann við Glánt og augu draugsins -
tákn sjálfsspeglunarinnar - fylgja
honum síðan í löngunt einmanaleik
útlegðar. Glíman við drauginn kost-
ar hetjuna hefting frekari þroska og
loks fellur hún í hamravígi Drang-
eyjar, gjörningum beitt og sjúk.
Þó skín Ijós yfir þessu myrka sviði
mannlegrar niðurlægingar. Grettir
nýtur móðurástar og bróðurhugar og
í dauðanum er honum vopn sitt fast í
hendi - tákn yfirburða hetjunnar.
Flest dreymir okkur hetjudáðir þó
að minni kappar séum en Grettir.
Flest reynum við að stíga yfir tak-
markanir okkar og glímum við okkar
Glám . Flestum okkarfylgjadraugs-
augu sjálfsásökunar um misheppn-
aða glímu. Öll föllum við að lokum,
hvert í sinni Drangey. - Nakinn kom
eg... og nakinn mun eg aftur þangað
fara, kvað Job.
— * —
Skúli Benediktsson fæddist 19.
mars 1927 á Efra-Núpi í Miðfirði,
sonur hjónanna Ingibjargar Guð-
mundsdóttur og Benedikts Hjartar-
sonar Líndals.
Hann var af gáfuðu og mikilhæfu
bændafólki kominn og sumir for-
feðra hans höfðu verið auðsæknir
rausnarmenn. Skúli erfði gáfurnar
en ekki auðsæknina. Rausn og höfð-
ingsskap sýndi hann þó jafnan erefni
leyfðu.
Hann var ungur settur til mennta,
gekk fyrst í Laugarvatnsskólann,
síðan Ingimarsskólann og Mennta-
skólann í Reykjavík. Þar lauk hann
stúdentsprófi 1949. Hann innritaðist
í Háskólann, fyrst í íslensk fræði en
síðan Guðfræðideild. Þar lauk hann
einhverjum prófum, m.a. í grísku,
en tók ekki embættispróf. Á háskóla-
árum sínum tók Skúli mikinn þátt í
pólitík stúdenta og var formaður Stú-
dentaráðs Háskóla íslands 1954-55.
Á næstu árum vann hann fyrir sér
og vaxandi fjölskyldu sinni við ýmis
störf í Reykjavík, nokkuð lengi á
Skattstofu Reykjavíkur. Undir lok
sjötta ártugarins hóf hann kennslu-
störf og urðu þau síðan aðalvett-
vangur hans til æviloka. Hann
kenndi víða um land: á Raufarhöfn,
í Reykjaskóla og í Ólafsvík, síðan
lengst við gagnfræðaskólana á Akra-
nesi og ísafirði. Við Fjölbrautaskóla
Suðurnesja var hann skamma hríð,
en nú tvo síðustu veturna var hann
kominn á heimaslóðir og kenndi á
Hvammstanga.
Skúli var annálaður afbragðs-
kennari og náði undraverðum
árangri í að kenna unglingum staf-
setningu og reglur móðurntálsins sem
og að opna þeint leiðir til lestrar
góðra bókmennta. Um hríð voru
þær landsprófsdeildir, er hann hafði
kennt, jafnahæstar í íslensku á Iand-
inu öllu.
Skúli lét þó ekki sitja við kennslu-
störfin ein. Á stopulum stundum
tókst honum að semja a.m.k. fjórar
kennslubækur í íslensku máli:
Kennslubók í íslensku handa frant-
haldsskólum (Ak. 1970); Mál og
málfræðiæfíngar ásamt leiðbeining-
um handa framhaldsskólum (Hf.
1975); Íslenska handa
7.-9. bekk grunnskóla (Hf.
1979); íslenska handa efri bekkjum
grunnskóla og framhaldsskólum
(Hf. 1981). Þá gaf hann út þrjár ís-
lendinga sögur til notkunar í skólunt:
Gísla sögu Súrssonar (Hf. 1971);
Grettis sögu Ásmundarsonar (Hf.
1978) og Harðar sögu Grímkelsson-
ar (Hf. 1982). Einniggaf hann útTíu
íslendingaþætti (Hf. 1980).
Skúli var tvíkvæntur. Fyrri kona
hans var Ragna Svavarsdóttir. Þau
áttu saman átta börn, en slitu sam-
vistir. Síðari kona hans var Brynhild-
ur B. Björnsson. Þau skildu eftir til-
tölulega skamma sambúð.
Síðustu jól hélt Skúli í ættarbyggð
sinni Miðfirði og heilsaði nýju ári
reifur á feðrajörð sinni Efra-Núpi.
Skömmu eftir áramótin kom hann
hingað suður og hugðist hitta lækni.
Hánn varð bráðkvaddur á heimili
systur sinnar hér í bæ að morgni
sunnudagsins 12. janúar.
* _
Leiðir okkar Skúla lágu fyrst sam-
an haustið 1950 og kynni okkar
næstu misseri þróuðust í vináttu sem
báðum hefurenst.
í upphafi snerist þetta um pólitík.
Ég held við höfum verið hugsjóna-
menn og trúað á hið góða, fagra og
sanna. Alltjent vorum við róman-
tískir sveitamenn á mölinni og |
ómeðvitað vorum við trúir uppruna
okkar meðal vandaðs bændafólks.
Það var meira en að mæla hvað við
vorum fúsir að draga arður Fram-
sóknar um grýttan akurborgarinnar,
en það óx víst fátt af fræjum okkar.
Skúli var þá þegar, er ég kynntist
honurn, allþekktur og reyndur í
stjórnmálaskærum. Hann hafði ver-
ið formaður ungra Framsóknar-
manna í Reykjavík og háð frægar
sennur á kappræðufundum á sigurári
þeirra 1949.
Ég kynntist því líka á næstu árum
að það gat verið hrein unun að eiga
hann að vopnabróður á málþingunt.
Hann var allra manna skjótvígast-
ur, gáfurnar snarpar, málfarið kjarn-
mikið og skap og harka lyftu vængj-
um hans oft til glæsilegs flugs. í
ræðustóli var hann einatt eins og
ntáfur í miklum vindi. Hann sveif,
velti sér og skaust og kom andstæð-
ingum sínunt oftar en ekki í opna
skjöldu. Ef annað brást átti hann það
höggsax sem fár stóðst - hárbeittan,
egghvassan húrnor.
Við, vinir hans, virtum hann og
dáðum og væntum honum ntikils
frama á vígvöllum stjórnmálanna.
Hann var kjörinn varaformaður
Sambands ungra framsóknarmanna
eftir söguleg átök 1956, en eftir það
kom hann sjaldan við stjórnmála-
deilur innan flokks eða utan og hætti
pólitískum afskiptum.
Hvað olli? Við því kann ég ekki
svör. Ef til vill bar hann fínlegri húð
en svo að vel þyldi þær óhreinu eggj-
ar scm oft er beitt í átökum innan
flokka. Ef til vill glrmdi hann einn í
leynum við einhvern þann Glám er
hefti vöxt krafta hans á miðjum
aldri. Þó hygg ég sanni næst að
skýringin sé sú að Skúli var enginn
flokksmaður. Hann var í rauninni
stjórnleysingi og uppreisnarmaður.
Hann var fallinn engill: Lúsífer -
ljósberinn - sem flutti með sér birtu
efans og gagnrýninnar og stóð ætíð
óhræddur uppi í hárinu á guðunum.
Enginn hefur betur en hann kennt
mér að efast, vantreysta og gagnrýna
öll valdsfyrirbæri - stofnanir, menn
og kenningar. Fyrir það skal honum
nú þakkað þótt seint sé.
Reyndar fannst okkur við eiga það
sameiginlegt að hafa horfið frá okkar
gamla flokki án sársauka og heiftar
og við töluðum stundum seinni árin
um Framsókn eins og ófríða og illa
gefna stúlku sem við vorum öldungis
undrandi á hvað við höfðum verið
ástfangnir af í æsku.
Pólitískar ástir hafa löngum þótt
brigðular, en önnur var sú ást sem
aldrei kulnaði í brjósti Skúla. Það
var hugarþel hans til íslenskrar
tungu. Hann var ástríðufullur unn-
andi móðurmálsins, vildi veg þess
mikinn og lagði löngum allan metn-
að sinn í að beina ungu fólki til
vöndugleika og hreinlætis í meðferð
þess.
Ekkert þekkti ég veita honum
meiri unað síðari árin cn vel samda
sögu eða vel ort Ijóð.
Sjálfur var hann vísnasmiður
ágætur, eins og hann átti kyn til, og
hafði hreina nautn af góðum
stökum. Hann annaðist og lenguren
flestir dálkastjórar vísnaþátt Dag-
blaðsins/Vísis, „Helgarvísur".
í daglegu fari var Skúli glaðvær og
félagslyndur, oft gáskafullur og
nokkuð glannalegur í háttum og tali.
Þegar hann var hér í Rcykjavík
minnti hann mig alltaf á góðan
bónda í lestaferð sent gcrði sér
óspart glaðan dag meðan búið var
upp á hestana til heimferðar.
Ekkcrt vissi ég hann fyrirlíta meir
en smáborgaralegan penpíuskap.
Lífsskilningur hans mótaðist af orð-
um Burns og Steingríms: - Allt hefð-
arstand er mótuð niynt, / en maður-
inn gullið þrátt fyr allt.
f innsta sefa Skúla bjó ckkert
óhreint þó að oft léti hann vaða á
súðum í veraldarinnar svalki. Þessi
félagslyndi maður var í raun einfari
og útlagi og hafði valið sér það hlut-
skipti sjálfur. Það var engin tilviljun
að þær þrjár íslendinga sögur, scm
hann gaf út, voru allar sögur útlaga.
Á einferð sinni hafði Skúli oft
félagsskap þessslæga konungs Bakk-
usar, og vissi ég ekki annan mann
ókvalráðari og þrautseigari í skipíum
við viðsjálan félaga. Aldrei hallmælti
hann þessum vini sínum, þótt öörum
mætti þykja scm hann ætti þar högg í
garði, en kvaddi liann svo í cinhvcrri
fallegustu stöku sinni:
Y/ur hlýr um æðar lídur,
allt er þögult, kyrrt og rótt.
Pegar kveldar Bakkus hýður
hróður sínum góða nótt.
Þannig beit honum til hinstu
stundar, líkt og Gretti forðum saxið
góða, skýr hugur og skáldmælt
tunga. Það nam cg í síðasta samtali
okkar tveimur sólarhringunt áður en
hann dó.
Nú þegar dagur Skúla er allur,
sendunt við Vigdís aldinni móður
hans, börnununt hans og systrum
hans okkar innilegustu santúðar-
kveðjur, og mín bíður það eitt að
lokum að bjóða vænum bróður góða
nótt.
Sveinn Skorri Höskuldsson
Fundum okkar Skúla Benedikts-
sonar bar fyrst saman haustið 1944 í
öðrum bekk A í Ingimarsskólanum í
Reykjavík. Þau kynni, er þá hófust
leiddu til ntikillar vináttu og bar þar
margt til. Sennilega hel'ur ráðið
mestu ýmis sameiginleg lífsviðhorf.
Til að mynda vorum við báðir upp-
runnir í sveit, sennilega þcir einu í
bekknum. Vorið 1945 lauk Skúli
gagnfræðaprófi frá Menntaskólan-
um í Reykjavík og stúdentsprófi frá
þeim skóla vorið 1949. Ekki man ég
cftir nokkrum manni, sent lét eins
nlikið að sér kveða á menntaskólaár-
um sínum, eins og Skúli Benedikts-
son. Hann átti það til að taka til máls
á stórum stjórnmálafundum og
halda oft á tíðum bestu ræðuna. Á
þessum árum tók hann að sér for-
mennsku í Félagi ungra framsókn-
armanna í Reykjavík. Við sem þá
vorum ungir sveitamenn og frant-
sóknarmenn í Reykjavík sáum í
Skúla ntikinn foringja sem við héld-
um að mundi reynast okkur farsæll
foringi. En Skúli snéri sér að öðrunt
málum og lét þjóðntálin löndog leið.
Sennilega hcfur Skúla þótt mcst til
koma fundarins í Austurbæjarbíói
1949, sem F.U.F. undir formennsku
hans sjálfs stóð fyrir. Þetta var kapp-
ræðufundur stjórnmálafélaga ungra
manna í Rcykjavík um væntanlega
aðild íslands að Atlantshafsbanda-
laginu. Á þessum fundi varð Skúli að
etja kappi við landskunna fundar-
garpa, cn framganga hans og ræðu-
mennska vakti mikla athygli. Má
segja að á einu kvöldi hafi hann nán-
ast orðið landsþekktur maöur.
Á menntaskólaárum sínum var
Skúli til heimilisað Meðalholti 11 hjá
Ólöfu Guömundsdóttur móðursyst-
ur sinni og manni hennar, Grími
Bjarnasyni. Hjá þéim átti Skúli gott
atlæti, sem hann kunni vcl að meta
cinsoghann gat um í minningargrein
um Ólöfu en hún lést á s.l. hausti. Ég
kynntist þeint Ólöfu og Grínti í gegn
unt vináttu mína við Skúla og það var
ekki erfitt aðsjá að þar fór vandaðog
vel gert fólk. Það vakti sérstaka eftir-
tekt mt'na hversu vcl þau hjón studdu
Skúla og fylgdust vel með pólitísku
starfi hans.
Haustið 1958 hóf Skúli kennslu-
störf og kenndi síðan víðs vcgar um
land og fór mikið orð af honum sem
snjöllunt íslenskukennara. Það var
samdóma álit samstarfsmanna hans
og nentenda.
Skúli var skemmtilegur viðntæl-
andi, hafði góðan húmor og skáld-
niæltur í besta lagi. Um leið og við
hjón kveöjum góðan vin hinstu
kveðju vottum við eftirlifandi að-
standendum hans samúð okkar.
Einar Sverrisson
Breskir háskólar:
STYRKIR TIL ÍSLENDINGA
NEMA Á 4. MILLJÓN KRÓNA
Fimmtán íslenskir nemendur
stunda nú framhaldsnám í háskólum
og öðrum æðri menntastofnunum í
Bretlandi án þess að þurfa að greiða
skólagjöld.
Af þeim hlutu 13 styrk frá FCO
(breska utanríkisráðuneytinu) en
hinir tveir eru styrktir af British Co-
uncil.
í öllum tilfellum nema styrkirnir
upphæð sem nægir til að greiða öll
skólagjöld í heilt skólaár og sparast
þannig að jafnaði £3.800 (u.þ.b.
230.000) hjá hverjum og einum.
Heildarupphæð styrkja sem bresk
stjórnvöld veita að þessu sinni er
£56.613 eða urn 3,4 milljónir króna.
Námsgreinar sem styrkþegar
stunda spanna breitt svið, frá fiskeldi
til flugréttar, svo frá klinískri sálar-
fræði til kvikmyndatækni. Styrk-
þegarnir eru:
Elísabet Sigríður Magnúsdóttir -
£4.350 til að nema næringarfræði við
Lundúnaháskóla.
Heiðdís Sigurðardóttir - £4.350 til
að nema kliníska sálarfræði við
Lundúnaháskóla.
Sigurður Örn Hansson - £4.350 til
að nema kjötvísindi við Bristolhá-
skóla.
Sigurður Grendal Magnússon -
£4.920, til að nema fiskeldi og eldis-
stjórnun við Stirlingháskóla.
Birgir Ómar Haraldsson - £3.700
til að nema skipaútgerð og fjármál
við Cityháskóla.
Guðrún Nordal-4.301 til að nema
enskar bókmenntir og
fornnorrænu við Oxfordháskóla.
Gunnar Ágúst Gunnarsson -
£3.150 til að nema stjórnarfar við
LSE.
Björg Bjarnadóttir - £3.300 til að
nema sálarfræði við Stirlingháskóla.
Ásthildur Kjartansdóttir - £3.627
til að nema kvikmyndun og sjón-
varpsþáttagerð_ við Meddlessex Pol-
ytechnic.
Ingvar Sigurgeirsson - £3.700 til
að nema kennslufræði við Sussexhá-
skóla.
Laufey Arnardóttir - £3.310 til að
nema nútíma ensku við Lundúnahá-
skóla.
Nína Margrét Grímsdóttir -
£3.410 til að nema píanóleik í einka-
kennslu.
Elín Jórunn Bjarnadóttir-£3.410
til að nema fornmál og fornsagn-
fræði við St. Andrewsháskóla.
Jón Þórarinsson - £3.310 til að
nema flug- og geimrétt við Lundúna-
háskóla.
Ivar Jónsson - £3.600 til að nema
félagsfræði við Sussexháskóla.
Um þessar mundir er auglýst eftir
umsóknum um styrki vegna skóla-
ársins 1986-7 en umsóknir eiga að
berast breska sendiráðinu fyrir 15.
mars nk.
Styrkjunum er ætlað til greiðslu
kennslugjalda, að hluta eða að fullu
vegna framhaldsnáms eða rann-
sókna við breska háskóla, fjölfræði-
stofnun, (Polytechnic) eða aðra æðri
menntastofnun.
Umsækjendur skulu hafa lokið há-
skólaprófi og skulu útvega sér
námspláss sjálfir.
Umsóknareyðublöð og nánari
upplýsingar fást í breska sendiráð-
inu.
Nefnd háskólarektora í Bretlandi
úthlutar á hverju ári styrkjum vegna
rannsókna erlendra fræðimanna.
Upplýsingar um styrki þessa (sem
nefnast „ORS“ styrkir) fást í Há-
skóla íslands, Kennaraháskóla ís-
lands og í menntamálaráðuneytinu
svo ogbreska sendiráðinu.
>