Tíminn - 22.02.1986, Blaðsíða 7

Laugardagur 22. febrúar 1986
Tíminn 7
VETTVANGUR
RúnarSigþórsson, kennari:
GRUNNSKÓLINN:
Menntastofnun
eða sýndarmennska?
Ein af höfuðskyldum velferðar-
þjóðfélagsins, sem svo hefur verið
nefnt, er að gera öllum þegnumsínum
kleift að njóta menntunar og sjá um
að þeir hafi sem jafnasta möguleika
til þess. Til að þjóna þessu hlutverki
höfum við á íslandi níu ára skyldu-
námsskóla, grunnskólann, rekinn af
ríki og sveitarfélögum.
Grunnskólahaldið lítur vel út.
Skólaskylda er með því lcngsta sem
gerist í heiminum, skólinn er byggð-
ur á nútímalegri löggjöf sem á að
tryggja öllum jafna aðstöðu til náms
og hverjum einstaklingi kennslu við
hæfi.
Grunnskólanum er einnig sett há-
leit markmið. Þau eru m.a. kennd
við víðsýni oggagnrýna hugsun, lýð-
ræði og kristilegt siðgæði og er að
finna í þekktum greinum í grunn-
skólalögum og almennum hluta
námskrár. Þar er líka staðhæft að
breytt þjóðfélag hafi lagt grunn-
skólanum á herðar stóran hluta þess
uppeldishlutverks sem heimilin
höfðu áður. Því sé það hlutverk
skólans, jafnframt fræðsluhlutverk-
inu, að stuðla að þroska hvers
einstaklings og fá honum verkefni
sem hæfi persónuleika hans, getu og
áhugasviði.
Þetta tekur sig einkar vel út á
pappír og allir eru hjartanlega
sammála, ekki síst á hátíðis- og
tyllidögum. Stjórnmálamennirnir
tala fjálglega um mikilvægi skólanna
sem uppfræða þá sem eiga að erfa
landið og nú síðast ætla þeir að hefja
útflutning á hugvitinu sem þar fær að
vaxa og dafna. Og kennarar eru ekki
hafðir útundan þeir fá sinn skerf af
vináttu stjórnmálamannanna, að
vísu með eftirminnilegum undan-
tekningum.
Grunnskólinn bregst
nemendum sínum
En þó eru þeir til sem ala með sér
grunsemdir, og gott ef ekki búa yfir
vissu um, að raunveruleikinn sé allt
annar, áhugi stjórnmálamanna á
skólahaldi landsmanna og vinátta
þeirra við kennara sé meiri í orði en á
borði og ekki sé allt sem sýnist í
málefnum grunnskólans. Hérerekki
tóm til að rekja þessar skuggalegu
grunsemdir í smáatriðum. Þó skal
staldrað við einu tölfræðilegu vís-
bendinguna sem fyrir liggur. Sé
eitthvað að marka þau samræmdu
próf sem haldin eru við lok grunn-
skólans er augljóst að námsárangur
nemenda á landsbyggðinni, einkum
þar sem dreifbýli er mest, er stórum
lakari en árangur nemenda á
Reykjavíkursvæðinu. Þessi munur
er svo mikill að í Reykjavík, þar sem
árangur hefur jafnan verið bestur,
hafa jafnan um 80% nemcnda náð
framhaldseinkunn en aðeins um eða
innan við 60% nemenda á þeim
svæðum þar sem árangur hefur verið
lakastur.
Skoðanir eru að sjálfsögðu skiptar
um orsakir þess arna og eflaust eru
skýringarnar fleiri en ein. Þaðer hins
vegar til marks um raunverulegan
áhuga ráðamanna í menntamálum
að þeir hafa ekki talið ómaksins vert
að leita þeirra og leggja á ráðin um
úrbætur. Þó hafa þessi próf verið
haldin síðan 1977 og með hverju
nýju prófi hefur framangreindur
munur verið undirstrikaður.
En þó að óljóst sé af hverju þessi
munur stafar vona ég að öllum sé
ljóst af hverju hann stafar ekki.
Hann stafarekki af því að nemendur
landsbyggðarinnar séu verr gerðir frá
náttúrunnar hendi en aðrir. Ég leyfi
mér hins vegar að staðhæfa að
grunnskólinn hefur brugðist þessum
nemendum. Hann hefur veitt þeim
lélegri þjónustu en öðrum og þar
með brugðist einu af grundvallaratr-
iðum laganna sem hann hvílir á, sem
sé að tryggja öllunt sömu aðstöðu til
náms.
Lítilsvirðing stjórn-
valda við kennara
Þessi svik eru fjölþætt en ég ætla
aðéins að staldra við einn þátt þeirra.
Kennaraskortinn. Lög, hversu góð
sem þau eru framkvæma sig nefni-
lega ekki sjálf og sama gildir um
námskrár og markmið þeirra. Þau
nást ekki af sjálfu sér. Til þess þarf
starfsfólk. Ekki bara einhverja og
einhverja sem ráðnireru frá ári til árs
til að „manna" skólana eins og það
heitir núna, heldur kennara. Fólk
sem hefur búið sig undir starf sitt
með námi, fólk sem er sérfræðingar á
sínu sviði og lítur á sig sem slíka. En
aftur blasir raunveruleikinn við.
Þarna hafa stjórnvöld brugðist
hrapallega skyldu sinni. Þau hafa
aldrei talið ómaksins vert að búa
þannig um hnúta að hægt væri að
ráða menntaða kennara til starfa í
skólunum þótt nóg sé af þeim í land-
inu. Þau hundsa skýrslu um endur-
mat á kennarastarfinu, sem unnin
var á síðasta ári að frumkvæði
menntamálaráðuneytisins (til hvers
veit enginn), og halda þannigdauða-
haldi í úrelt og ósanngjarnt
starfsmat. Þau bjóða kennurum laun
og starfsaðstöðu sem er í hróplegu
ósamræmi við þá mcnntun, ábyrgð
og skyldur sem starfinu fylgja. Og
nýjasta dæmið um velvilja stjórn-
valda í garð kennara eru svik núver-
andi fjármálaráðherra á gefnu
loforði forvera hans um að jafna
þann 5% mun sem er á launum
kennara með sömu menntun eftir
því hvoru af tveimur stéttarfélögum
kennara þeir tilheyra.
Kennarar með réttindi eftir fræðsluumdæmum
96.2°/c
85.8%
Þetta er raunveruleikinn. Af þess-
um sökum er ört vaxandi kennara-
skortur á íslandi. Hann hefur til
þessa komið harðast niður á lands-
byggðinni en lsggst nú með vaxandi
þunga á Reykjavíkurskólana einnig.
Nú er svo komið að aðeins 76,6%
þeirra sem starfa við kennslu í
grunnskólum landsins hafa til þess
tilskilin réttindi. 1 þremur af átta
fræðsluumdæmum landsins, Vest-
fjörðum, Norðurlandi vestra og
Austurlandi hafa aðeins um 50%
þeirra sem starfa við kennslu rétt-
indi. Þetta er raunveruleikinn.
Þessurn raunveruleika verða allir
sem hagsntuna eiga að gæta, kennar-
ar nemendur og foreldrar, og mót-
mæla af aukinni hörku. Kennara-
samtökin verða að horfast í augu við
það að þau hafa ekki beitt sér ai
nægjanlegu afli gegn ráðningu rétt-
indalausra manna til kennslu. Þau
hafa látið óátalið að þetta fólk bæri
starfsheitið kennari og þau samtök
kennara sem nú starfa hafa oröalaust
veitt því fulla aðild.
Tómlæti
foreldra
Og hvað þá urn foreldra þeirra
barna sem mega þola þetta ástand?
Ég verð aö segja að það verður mér
æ óskiljanlegra hversu tómlátir þeir
eru gagnvart því ástandi scm ríkir í
þeim skólum þar sem á hverju ein-
asta hausti er rneiri eða minni óvissa
um skólahald komandi vetrar og
ómenntaðir, reynslulausir kennarar
eru ráðnir á síðustu stundu og settir
í kennslu án nokkurs undirbúnings.
Og kannski fást þeir ekki einu sinni
og þá verða þeir sem fyrir eru að taka
á sig meiri vinnu en hægt er að ætla
nokkrum nianni að inna sómasam-
lega af hcndi. Ég veit ekki hvort for-
eldrar gera sér almennt grein fyrir
því að kennari sem kennir 40 stundir
á viku þarf að skila nærri 59 tíma
vinnuviku. Það er engin tilviljun að
mitt í öllum kennaraskortinum sfð-
astliðið haust nam mcnntamálaráðu-
neytið úr gildi reglur sem takmörk-
uðu yfirvinnu kennara. Sú ráðstöfun
var áreiðanlcga ekki gerð með vel-
ferð grunnskólanentenda í huga.
Kennaraskortur er ekki náttúru-
lögmál á íslandi heldur ástand sem
stjórnvöld hafa skapað og skortir
pólitískan vilja til að bæta. Ástand
sem er svik við þúsundir grunnskóla-
nemenda sem eiga heimtingu á betri
skóla en þeim er búinn í dag. Ástand
sem er svik við foreldra þessara
barna sem greiða sinn skerf af skatt-
peningum sínum til skólakerfisinsen
uppskera skerta þjónustu. Ástand
sem er lítilsvirðing við kennara,
menntun þeirra og hlutverk.
Þeir sem hér eiga hlut að máli
verða að blása til samstilltrar baráttu
fyrir úrbótum. Verði þær ekki verða
grunnskólalögin og námskrárnar,
með öllum sínum markmiðum, að
einskis nýtum pappírsgögnum og
skólahald á grundvelli þeirra sýndar-
mennska ein áður en varir. Stöndum
saman um að láta það ekki gerast.
Rúnar Sigþórsson
kennari
Alþýðuskólanum á
Eiðum
Þórður Gíslason:
VA FYRIR DYRUM
Vegna þess alvarlega ástands
sem skapast hefur í sveitinni með
tilkomu reglugerðar um stjórnun
mjólkurframleiðslunnar og sem
bændum var fyrst kynnt með bréfi
dags. 24. jan. sl. vil ég alveg sér-
staklega benda á eftirtalið m.a.:
1. Forkastanlegt verður að telj-
ast að reglugerð sú, sem um ræðir, í
svo þýðingarmiklu máli, skuli nú
fyrst vera kynnt framleiðendum,
en skuli þó gilda frá 1. sept. 1985.
Þetta verður að teljast vítavert og
ekki síður það að samtök bænda
heima í héruðum virðast hafa verið
sniðgengin um allan undirbúning
málsins og framkvæmd til þessa
dags.
2. Hinn flókni og illskiljanlegi
fullvirðisréttur framleiðenda á
!®
Þessir menn fá sam-
kvæmt hinni nýju
skipan sáralítinn rétt,
sem í flestum tilfell-
um þýðir rothögg á
þeirra fjárhag og
fyrirætlanir '
mjólk er fundinn út samkv. reglu-
gerðinni á þann hátt að þar vegur
þunglega mjólkurframleiðsla
bóndans sl. verðlagsár (1984-85).
Þetta kemur sérstaklega niður á
yngri bændum, sem byrjað hafa bú-
skap hin síðari ár, verið að búa sig
undir mjólkurframleiðslu með
uppbyggingu og bústofnskaupum
með ærnum kostnaði, en hafa
ennþá litla en þó hægt vaxandi
mjólkurframleiðslu.
Þessir menn fá samkvæmt hinni
nýju skipan sáralítinn rétt, sem í
flestum tilvikum þýðir rothögg á
þeirra fjárhag og fyrirætlanir.
3. Offramleiðsla á mjólk er
staðreynd og við henni verður að
sporna á sem skynsamlegastan og
sársaukaminnstan hátt. En við telj-
um að það sé röng og mjög hættu-
leg stefna að höggva þannig á af-
komumöguleika unga fólksins svo
sem hér er gert, vaxtarbrodda stétt-
arinnar og mannlífs í sveitum.
Stefnan sé röng, bæði siðferðilega
og þjóðhagslega séð.
4. í okkar sveit eru nokkrir ungir
bændur sem lenda í þeirri aðstöðu
sem hér er lýst og óefað skipta þeir
hundruðum yfir allt landið að telja.
Standa nú, á miðju verðlagsári, í
þeim sporum að vera næstum búnir
með sinn litla rétt til mjólkurfram-
leiðslu. Þessir menn hafa jafnvel
verið hvattir af opinberum ráðgjöf-
um til að framleiða mjólk, notið
stuðnings lánastofnana landbúnað-
arins, sitja góðar jarðir með nægj-
anlegt búmark - og hvað eiga þeir
að gera? Á þetta verður tæplega
horft án þess að við sé brugðið.
Spyrja má hverjir beri ábyrgð á
svo harkalegum aðgerðum gegn
lífskjörum fólks.
Hreppsnefnd Staðarsveitar hefur
fjallað um þessi mál á fundi 6. febrú
ar sl. og sent Framleiðsluráði land-
búnaðarins og landbúnaðarráð-
herra bréf þar sem farið er fram á
sérstaka leiðréttingu til þeirra sem
verst verða úti. Vonandi ber sú
málaleitan árangur.
Ölkeldu II í febrúar 1986
Þórður Gíslason.