Tíminn - 15.03.1986, Page 8

8Tíminn
Laugardagur 15. mars 1986
Við eigirni ai hætta and-
slöðu gegn breytingum
sem etu óhiákvæmilegar
Á þessum aðalfundi geri ég ráð
fyrir því, að við ræðum og metum
ekki síst þær umfangsmiklu aðgerðir
í efnahags- og kjaramálum, sem
ákveðnar voru fyrir tveimur vikum.
Ef vel tekst, munu þær hafa afger-
andi áhrif á þróun alls þjóðlífs hér á
'landi. í fyrsta sinn í áratugi verður
verðbólga svipuð og hún er í ná-
grannalöndum okkar. Það markmið
hafa allar ríkisstjórnir á undanförn-
um árum sett sér, en engri tekist að
ná.
Á aðalfundi miðstjórnar á Akur-
eyri vorið 1984 var samþykkt að
stefnt skyldi að því að verðbólga yrði
á þessu kjörtímabili eins stafs tala.
Framsóknarflokkurinn hefur þannig
lagt höfuðáherslu á hjöðnun verð-
bólgu, enda er verðbólga vafalaust sú
meinsemd, sem verst hefur verið í ís-
lensku efnahagslífi undanfarna ára-
tugi. Pegar þessu markmiði er náð
mun margt breytast. Þá á verð-
bólguhugsunarhátturinn að hverfa,
innlendur sparnaður að aukast,
verða unnt að lækka erlendar
skuldir, fjármagnskostnaður að
lækka og atvinnulífið að geta starfað
eðlilega. Á sama aðalfundi mið-
stjórnar á Akureyri var einnig gerð
tímamótasamþykkt um nýsköpun í
atvinnulífi. í samræmi við það hefur
Framsóknarflokkurinn leitt sókn til
bættra lífskjara.
Þótt nýsköpun í íslensku atvinnu-
lífi sé þegar umtalsverð og margt á
undirbúningsstigi, verður við litla
verðbólgu allt annað og betra við
slíkt að fást. Því er nú nauðsynlegt
að herða þá sókn. Auka verður fjöl-
breytni í atvinnulífinu og koma í veg
fyrir þær sveiflur, sem eiga mesta sök
á verðbólgu undanfarinna áratuga.
Um það þurfum við einnig að fjalla á
þessum fundi.
Áður en ég kem að þeim stóru
málum, sem ég hef lauslega nefnt,
þykir mér rétt að ræða lítillega um
stjórnarsamstarfið.
Stjórnarsamstarfið
Því verður ekki neitað, að fram-
sóknarmenn hafa lengi verið tor-
tryggnir í garð samstarfs við Sjálf-
stæðisflokkinn. Það er ekki undar-
legt, þegar þess er gætt, að þessir
tveir flokkar hafa verið höfuðand-
stæðingar í íslenskum stjórnmálum í
áratugi. Sumt af slíkri gagnrýni á
eflaust rétt á sér, en annað þykir mér
á litlum rökum reist. Ég nefni sem
dæmi þá fullyrðingu flokksmanna,
að sjálfstæðismenn hafi óeðlilega
mikil áhrif í stjórnarsamstarfinu.
Þetta er áróður, sem málgögn Sjálf-
stæðisflokksins hamra stöðugt á, og
virðist ná inn í raðir framsóknar-
manna, þótt alrangur sé. í sam-
steypustjórn byggist samstarfið á
samkomulagi í öllum meiri háttar
málum. í málaflokkum eins ráðherra
ráða sjónarmið hans og flokksins
hans að sjálfsögðu mestu, þótt sam-
starfsflokkurinn geti haft umtalsverð
áhrif.
í þeim málaflokkum, sem við
framsóknarmenn förum með, hefur
mjög mikið verið unnið og að sjálf-
sögðu ekkert framkvæmt nema í
samræmi við stefnu Framsóknar-
flokksins.
Framleiðsla
landbúnaðarafurða
Framleiðsluráðslögin eru gott
dæmi um það. Við framsóknarmenn
höfum hvað eftir annað vakið athygli
á þvt, allt frá tíð Halldórs E. Sigurðs-
sonar sem landbúnaðarráðherra, að
ekki væri unnt að halda áfram á
þeirri braut að framleiða kjöt- og
mjólkurvörur í stórum stíl til útflutn-
ings. Við höfum einfaldlega ekki
lengur efni á að taka lán, hvort sem
er innanlands eða erlendis, og greiða
70-80 af hundraði með útflutningi
landbúnaðarafurða. Fara verður
aðrar leiðir til þess að renna stoðum
undir byggð í landinu. Að því var
stefnt með breytingum á Fram-
leiðsluráðslögum 1979 og með þeim
nýju búgreinum, sem þá var lagður
grundvöllur að. Síðan hefur að ýmsu
leyti stefnt í rétta átt, þó því verði
hins vegar ekki neitað, að annað hef-
ur farið úrskeiðis, eins og t.d. aukn-
ing í mjólkurframleiðslu.
Það kom í hlut Framsóknarflokks-
ins að taka á þessu gífurlega vanda-
máli. Við hlupum ekki frá þeirri
ábyrgð. Ég er jafnframt mjög ein-
dregið þeirrar skoðunar, að breyt-
ingar á Framleiðsluráðslögum hafi,
miðað við allar aðstæður, tekist vel.
Sjálfstæðismenn voru í upphafi með
ýmsar markaðs- og frjálshyggjuhug-
myndir, sem öllum var hafnað. Hin
nýju lög eru í öllum veigamestu atr-
iðum eins og við og forystumenn
bænda töldum að þau ættu að vera.
Ekki er tími til að rekja efni þeirra
nú, enda það áður verið ýtarlega
gert. Ég læt nægja að leggja áherslu
á, að með þeim er gert ráð fyrir að ís-
lenskur landbúnaður fái fimm ár til
að aðlagast breyttum aðstæðum. Á
meðan dregið er úr mjólkur- og kjöt-
framleiðslunni er jafnframt ætlað
umtalsvert fjármagn til nýsköpunar í
landbúnaði.
Mér er fullkomlega ljóst, að þessi
aðlögun verður erfið, en hún er óhjá-
kvæmileg. Hins vegar er vafalaust,
að breytingin hefði orðið því erfiðari
sem lengur hefði dregist. Fram-
kvæmdin er að sjálfsögðu mjög
viðkvæm, m.a. vegna þess að mistök
virðast hafa orðið á undanförnum
árum, sem opinberir aðilar eða sam-
tök bænda eru ábyrg fyrir. Því er
nauðsynlegt að taka bæði tillit til
einstakra tilfella og aðstöðu byggða.
Framkvæmdin má ekki verða
vélræn. Ef vel tekst, er ég sannfærð-
ur um að íslenskur landbúnaður
verður ekki síður öflugur og mikil-
vægur efnahagslífinu en hann hefur
áður verið.
Sjávarútvegur
Um sjávarútveginn er svipað að
segja. Framsóknarflokkurinn tók við
þeim málaflokki, þegar miklir erfið-
leikar voru í sjávarútvegi vegna afla-
brests. Frá því verki var heldur
ekki hlaupið. Á málefnum sjávarút-
vegs hefur verið tekið af mikilli festu,
það er óumdeilanlegt. Ný og róttæk
lög um stjórn fiskveiða hafa verið
sett. Þau eru að vísu umdeild, en ég
fæ ekki betur séð en að þar sé farið
mjög að ósk mikils meirihluta þeirra,
sem að sjávarútvegi starfa, en þó
tekið tillit íil sérstakra hagsmuna
annarra landshluta. Sjálfstæðismenn
hafa að sjálfsögðu fjallað með okkur
um þessi mál, en frumkvæði, forysta
og ábyrgð er í höndum sjávarútvegs-
ráðherra Framsóknarflokksins.
Félagsmál
Húsnæðismálin eru enn annar
mjög erfiður málaflokkur, sem í
okkar hlut kom. Ýmis gagnrýni á
meðferð þess málaflokks hefur verið
afar ósanngjörn. Erfiðleikar hús-
Setningarræða
Steingríms Her-
mannssonar
formanns
Framsóknar-
flokksins á
miðstjórnar-
fundi
byggjenda nú eiga ekki síst rætur sín-
ar að rekja til aðgerða fyrri ríkis-
stjórna, m.a. til þess að verðtrygging
fjármagns var ákveðin 1979 og vísi-
töluuppbætur á laun skertar hvað
eftir annað á næstu árum, einkum
1982, án þess að leiðrétta slíkt jafn-
óðum gagnvart lánskjörum. Á þessu
vandamáli hefur nú loks verið tekið.
Víðtækar skuldbreytingar hafa verið
gerðar og á s.l. ári var varið kr. 300
milljónum til hagkvæmra viðbótar-
lána frá Húsnæðisstofnun til þeirra
sem í slíkum erfiðleikum eiga. Á
þessu ári voru ákveðnar kr. 200 mill-
jónir í sama skyni, og nú, eftir sam-
komulag við launþega og atvinnu-
rekendur, kr. 300 milljónir til við-
bótar.
Ég leyfi mér að fullyrða, og reynd-
ar veit ég með vissu, að vandamál
fjölmargra húsbyggjenda hafa þann-
ig verið leyst. Hitt er svo rétt, að
sumir voru það djúpt sokknir, að
þessi aðstoð hefur ekki nægt. Enn
aðrir reistu sér hurðarás um öxl,
eða hafa af öðrum óskyldum ástæð-
um lent í fjárhagserfiðleikum og
hætt húsnæði sínu í því sambandi.
Slík dæmi hafa iðulega verið gerð að
einskonar vitnisburði um erfiðleika
heildarinnar.
í tíð þessarar ríkisstjórnar hafa
jafnframt verið gerðar miklar breyt-
ingar á húsnæðislánakerfinu almcnnt,
eins og fram kemur í skýrslu þeirri,
sem félagsmálaráðherra leggur fram
hér á fundinum. Húsnæðislánin hafa
t.d. verið hækkuð úr 13 af hundraði
af verði staðalíbúðar í 30 af hundr-
aði, sem reyndar mun vera töluvert
meira af kostnaðarverði meðal íbúð-
ar. Árið 1982 námu útlán Húsnæðis-
stofnunar 2 af hundraði þjóðarfram-
leiðslu, en árið 1985 3,6 afhundraði.
Mér virðist stundum gleymast í um-
ræðunni, að á málefnum fatlaðra
hefur verið tekið af miklum myndar-
skap. Margar nýjar stofnanir hafa
verið reistar og framlag til þessa
málaflokks hefur margfaldast í tíð
þessarar ríkisstjórnar.
Þannig gæti ég talið lengi mála-
flokka, sem ráðherrar Framsóknar-
flokksins hafa leitt og mál, sem þeir
hafa náð fram. Þetta verður þó að
nægja til að vísa á bug þeirri fjar-
stæðu, að ekki hafi nægilega að
Framsóknarflokknum kveðið í þessu
stjórnarsamstarfi. Þó á ég eftir að
ræða um efnahagsmálin. I þeim hef-
ur stefna Framsóknarflokksins að
miklu leyti verið ráðandi, eins og ég
mun síðar rekja.
Frjálshyggjan
Komið hafa fram áhyggjur margra
vegna svonefndrar frjálshyggju, sem
ýmsir, einkum ungir sjálfstæðis-
menn, hafa mjög hampað. Þetta er
skiljanlegt. Þótt við framsóknar-
menn séum fylgjandi frelsi ein-
staklingsins og atvinnufyrirtækja til
heilbrigðra athafna og framkvæmda,
leggjum við áherslu á að viðhalda
lögum og reglum og því velferðar-
kerfi, sem tekist hefur að skapa. Ég
fæ hins vegar ekki séð, að rétt sé, að
hin raunverulega frjálshyggja eða
öfgar markaðskerfisins hafi aukist
svo nokkru nemi á undanförnum
árum. í þessu sambandi má ekki
rugla saman auknu frelsi og frjáls-
hyggju. Innflutningshöft voru t.d.
afnumin fyrir áratugum, og stærsta
skrefið í átt til frjáls innflutnings var
tekið 1971, þegar við gerðumst aðil-
ar að Fríverslunarbandalagi Evrópu
og með viðskiptasambandi við Efna-
hagsbandalagið. Innflutningur ýmiss
konar óþarfa, sem oft er nefndur í
þessu sambandi, hefur því ekkert
með frjálshyggjuna að gera, heldur
er afleiðing af viðskiptasamningum
okkar íslendinga. Við getum ein-
faldlega ekki stöðvað innflutning á
slíku, ef við viljum halda tollfrjálsum
innflutningi á sjávarafurðum o.fl. til
viðkomandi landa, en það er okkur
lífsnauðsyn.
Vextir og peningamál
Helst er það á sviði peningamála,
að frjálsræði hefur farið nokkuð úr
böndunum. Einkum hefur sala
skuldabréfa á verðbréfamörkuðum
bent til þess. Frjálsræði á þessu sviði
er þó miklu minna en af er látið. Allir
útlánsvextir eru t.d. ákveðnir af
Seðlabanka íslands og nú liggur fyrir
Alþingi frumvarp til laga um verð-
bréfamarkaði, sem mun gjörbreyta
allri aðstöðu hins opinbera til þess að
hafa eftirlit með og áhrif á þá starf-
semi.
Hins vegar er rétt, að vextir eru of
háir. Það veldur bæði atvinnuvegun-
um og einstaklingum þungum búsifj-
um, m.a. vegna þessaðeigiðfé hefur
á undanförnum verðbólguárum ann-
að hvort brunnið upp eða verið fest í
steinsteypu. Þó óttast ég, að um
Iækkun raunvaxta gildi það, að oft er
hægara um að tala en í að komast.
Ég hef cngan heyrt andmæla því,
að vextir þurfi að vera jákvæðir,
þ.e.a.s. raunvextir. Aðeins með því
móti er unnt að gera ráð fyrir sparn-
aði, sem er afar mikilvægt. Það er
einnig staðreynd, að raunvextir eru
háir erlendis, og við erum orðin
mjög háð erlendu fjármagni. Því
mun reynast erfitt að halda vöxtum
hér lægri en í helstu viðskiptalöndum
okkar. Þó er það von mín, að með
hjaðnandi verðbólgu og auknum
sparnaði innanlands muni reynast
unnt að ná smám saman jafnvægi á
innlendum fjármagnsmarkaði og
lækka raunvexti fljótlega. Reyndar
munu atvinnufýrirtæki og einstakling-
ar ekki þola til lengdar þá háu vexti,
sem nú eru.
Á sviði peningamála er þó margs
að gæta. Flutningur fjármagns til og
frá landinu er miklu nieiri tak-
mörkunum háðuren íviðskiptalönd-
um okkar, eða t.d. innan Fríverslun-
arbandalagsins. Vafalaust mun krafa
um aukið frelsi á þessu sviði verða
hávær á næstu árum. Reyndar hef ég
undanfarið verið því fylgjandi að
leyfa innlendum fyrirtækjum að taka
lán erlendis á eigin ábyrgð, þ.e. án
ríkis- eða bankaábyrgða. Það mundi
draga úr þrýstingi á innlenda pen-
ingamarkaðinn og því verða til þess
að vextir lækki fyrr.
Efnahagsmál
Efnahagsmálin hafa verið megin
viðfangsefni þessarar ríkisstjórnar.
Það var vegna þess alvarlega
ástands, sem í þeim málum ríkti vor-
ið 1983, að við framsóknarmenn
ákváðum að ganga til samstarfs við
Sjálfstæðisflokkinn. Aðrir flokkar
voru ekki reiðubúnir til þess að tak-
ast á við þau erfiðu mál. Éins og fyrr,
töldum við framsóknarmenn ekki
sæma að hlaupa frá vandanum.
Öllum má vera Ijós verulegur
munur á stefnu Framsóknarflokks-
ins og Sjálfstæðisflokksins í efna-
hagsmálum. Hann kom áþreifanlega
fram þegar við stjórnarmyndun.
Vegna þess afar alvarlega ástands,
sem þá var orðið, töldum við fram-
sóknarmenn óhjákvæmilegt að taka
á þeim málum með ákveðnum og
föstum, lögbundnum aðgerðum.
Sjálfstæðismenn vildu ganga langt-
um skemmra að þessu leyti og helst
láta hinn svonefnda frjálsa markað
leiða málin til lykta. Niðurstaðan
varð átta mánaða lögbundnar að-
gerðir. Árangurinn varð mjög
mikill, eins og allir þekkja. Verð-
bólgan féll úr 130 í u.þ.b. 20 af
hundraði.
Kjarasamningar
Eftir að tímabili lögbundinna að-
gerða í efnahagsmálum lauk í febrú-
ar 1984, verður að viðurkenna, að
við tók nálægt því tveggja ára tími
nokkurrar óvissu. Þótt báðir flokk-
arnir séu fylgjandi frjálsum samning-
um, er töluverður áherslumunur.
Sjálfstæðisflokkurinn lagði þegar við
stjórnarmyndun mikla áherslu á, að
ríkisstjórnin hefði engin afskipti af
samningum eftir að þeir yrðu frj álsir.
Þetta hefur síðan komið mjög fram í
ræðum ýmissa talsmanna flokksins,
ekki síst þeirra, sem frjálshyggjuna
boða.
Við framsóknarmenn höfum hins
vegar talið, að algjört afskiptaleysi
stjórnvalda væri óframkvæmanlegt,
sérstaklega við þær aðstæður, sem
enn ríkja í íslensku efnahagslífi.
Ríkisstjórnin stuðlaði að skynsam-
legum kjarasamningum í febrúar
1984 með 350 millj. króna framlagi í
gegnum tryggingarnar, einkum til
eins{æðra foreldra. Hins vegar var
tilboð ríkisstjórnarinnar um skatta-
lækkun við samninga haustið 1984 of
óákveðið og reyndar misjafnlega
tekið, enda kemur lækkun tekju-
skatts þeim tekjulægstu að litlum
notum. Samningarnir þá í október
urðu því afar óhagstæðir.
Þetta varð til þess, að verðbólga í
upphafi síðasta árs óx mjög að nýju
og var 60 af hundraði í janúar, þegar
þriggja mánaða breyting er reiknuð
til árshraða. Seinni hluta ársins lá
verðbólga í kringum 35 af hundraði.
Virtist margt benda til þess, að verð-
bólga færi vaxandi á ný.
Við framsóknarmenn lögðum þess
vegna höfuðáherslu á, að afskipti
stjórnvalda af kjarasamningum yrðu
að verða markvissari. Um það náðist
samstaða og því ber að fagna. Þegar
ég kvaddi fulltrúa vinnumarkaðarins
á minn fund 14. október s.I. til þess
að ræða við þá um þjóðhagsáætlun,
lagði ég jafnframt áherslu á vilja
ríkisstjórnarinnar til þess að stuðla
að skynsamlegum samningum,
þannig að drægi úr verðbólgu. Kvað
ég ríkisstjórnina reiðubúna til þess
að stuðla að slíkum samningum með
ýmsum opinberum aðgerðum.
Batnandi viðskiptakjör
Horfur í efnahagsmálum um síð-
ustu áramót voru hins vegar ekki
hagstæðar. Því var þá spáð, að við-
skiptakjör myndu versna enn á árinu
1986.
1 janúarmánuði varð hins vegar á
þessu mikil breyting. Olía hefur
lækkað mjög í verði og því er spáð,
að lágt verð muni haldast að minnsta
kosti út þetta ár. Verð á fiskblokk
hækkaði um u.þ.b. 5 af hundraði á
Bandaríkjamarkaði og 16 af hundraði
hækkun varð á saltfiski. Við þetta
gjörbreyttust horfur. Tekjur þjóðar-
búsins aukast um a.m.k. 2 milljarða
og viðskiptakjör batna um 1,5 til 2 af
hundraði.
Við þetta sköpuðust jafnframt
stórum betri möguleikar til þess að