Tíminn - 27.03.1986, Blaðsíða 10

lOTíminn
Fimmtudagur 27. mars 1986
DULRÆNA
HEFUR
GREINDI-HANS
Hinn einstæði hestur, GREINDI-HANS, gerði áhorfend-
ur furðu lostna með óviðjafnanlegum hæfileikum sínum.
Hann var níu vetra og hafði „stundað nám“ hjá William
Von Osten, þýskum kennara á eftirlaunum, í u.þ.b. fimm
ár. Hans komst á hátind frægðar sinnar árið 1904, þegar
hann næstum dag hvern kom fram fyrir fjölda manns,
þ.á.m. sálfræðinga, náttúrufræðinga, uppeldisfræðinga,
stjórmálamenn og jafnvel keisarann sjálfan. Þetta var í
kyrrlátum hallargarði í Norður-Berlín. „Undrahesturinn
hefur tónlistarhæfileika og stærðfræðigáfur“, var for-
síðufyrirsögn í New York Times og í framhaldi af henni
stóð: „Frábæri Berlínarhesturinn getur gert næstum allt
nema talað.”
T
I IL að sýna lausnir hinna ýmsu
M'talnaþrauta, krafsaði Hans
mcð hófunum í jörðina jafn oft og
þurfti. Hann stafaði orð á líkan hátt.
hrings vissi svarið. Fólkið umhverfis
Hans „gaf honum lausnina", ómeð-
vitað ýmist með vart greinanlegri
hreyfingu eða hljóði.
Þeir sem spurðu hestinn, beygðu
sig ósjálfrátt t.d. örlítið fram á við,
til þess að fylgjast með því þegar
Hans krafsaði í jörðina. Þegar Hans
hafði klórað jafn oft og rétt svar
krafðist, leit spyrjandinn ómeðvitað
upp, brot úr sentimetra, í von um
að Hans hætti að krafsa. Hans
greindi þessa hreyfingu og hætti því
að krafsa. Sálfræðingarnir sönnuðu
þessa kenningu með því að viljandi
beygðu þeir höfuð sitt fram á við og
Hans krafsaði stöðugt þar til þeir af
ásettu ráði lyftu höfði. Það brást
ekki, Hans hætti þegar í stað að
róta. Og meira að segja fengu þeir
hann ekki til að byrja að krafsa ef
þeir reigðu höfuðin aftur.
Enginn svika-hestur
Sálfræðingarnir fullyrtu að jafnvel
Von Osten vissi ekki að hann væri
að gefa Hans merki - og frekari
rannsóknir sýndu að hann var ekki
svindlari. Von Osten trúði statt og
stöðugt á hæfileika Hans að hann
skýrði röng svör hans seni stirðlyndi
eða stutta einbeitingu. Tröllatrú
Von Osten á Hans var ekki hnikað
við birtingu niðurstöðu sálfræðing-
anna. Hann einfaldlega hafnaði
þeim og bannaði frekari tilraunir á
dýrinu.
Átta árum síðar komst Hans aftur
á blað vísindanna er áhugi fyrir
rannsóknum á hugsanaflutningi
vaknaði á ný. Einkennandi próf fyrir
hugsanaflutning er tilraun, þar sem
notuð eru 25 spjöld. Fimm misrnun-
andi táknmyndir eru í hverju
spjaldi, ein á hverju og því kemur
hver mynd fyrir á finim spjöldum.
Sá, er greinir tilraunina, dregur eitt
spjald, lítur á það, einbeitir sér að
myndinni og biður „tilraunadýrið“
að nota hugsanalestur til að finna
réttu táknmyndina. Þá er spjaldið
lagt til hliðar, annað spjald dregið úr
bunkanum og tilraunin endurtekin.
Á sama hátt er haldið áfram þar til
ekkert er eftir.
Ef fórnarlambið er ekki hugsana-
lesari, hversu mörgum spjöldum ætli
hann svari rétt að meðaltali? Þar
sem jafnir niöguleikar eru á milli
spjalda, ætti hann að svara 5 rétt af
25! Þessari niðurstöðu má aðeins
vænta eftir nokkrar tilraunir þegar
farið hefur verið yfir öll spjöldin
mörgum sinnum. Til dæmis getur
viðkomandi alltaf svarað síðasta
spjaldi rétt með því að nota útilok-
unaraðferðina. í byrjun eru allar
táknmyndirnar jafnlíklegar til að
koma upp. Þegar fyrsta hefur verið
dregið út eru líkurnar minni á því að
það komi aftur þar senr þá eru
aðeins fjögur af því, en fimm af
hinum eftir í stokknum. Líkurnar
eru þá orðnar 8.64675 af 25! að geta
rétt.
(Lausl. þýtt og endursagt).
og krafsaði mismunandi oft fyrir
hvern staf. Hann „svaraði“ einnig
með því að hneigja höfuðið við
jákvæðu svari eða hristi ef svarið var
nei.
Námshestur
„Auk þess að geta lagt saman,
dregið frá, margfaldað og deild“,
stóð í Times, „leysir Hans flóknari
þrautir, liann endurtekur ekki að-
eins það sem honurn er kennt, heldur
finnur lausnir sjálfur. Hesturinn
myndar einnig stuttar setningar og
man þær daginn eftir, hann þekkir
a.m.k. 12 liti og kann heiti þeirra.
Ennfremur hefur hann tónlistarhæfi-
lcika, greinir vissa tóna og veit hvar
þeir eru á tónstiganum, bætir við
tóni þar sem honum finnst við eiga!“
Von Osten, prófessor fullyrðir að
hesturinnn kunni jafn mikið og
drengur er sótt hafi skóla í jafn
langan tíma.
Margir gagnrýnir áhorfendur hafa
orðið-vitni að frábærum gáfum Hans,
en geta enga skýringu gefið. 1 þágu
vísindanna leyfði Von Osten sál-
fræðingum við háskólann í Berlín að
rannsaka fyrirbærið með ótal ströng-
um og lýjandi prófum. Þeir fylgdust
einnig grannt með aðferðum Von
Osten við að kenna Hans: Endur-
taka spurningu hvað eftir annað eða
þar til hesturinn svaraði rétt. Ekki
refsa fyrir rangt svar, heldur verð-
launa rétt með gulrót, brauðbita eða
sykurmola.
Meðan sálfræðingarnir rannsök-
uðu Undra-Hans. barst orstír hans
víða. Hann varð heimsfrægur.
Söngvar voru sungnir um Hans,
gerð voru póstkort með höfði hans,
miðar á vínflöskur og börnin léku
sér með leikföng sem líktust Hans.
Farið var að nota orð eins og „náms-
hestur".
Nefnd sálfræðinganna komst að
furðulegri niðurstöðu, sem komst á
forsíður heimsblaðanna. „Hesturinn
Hans getur ekki hugsað, en það eru
samt engin brögð í tafli af hálfu
tamninganianns hans." Sálfræðing-
arnir komust að raun um að Hans
gat aðeins svarað spurningum rétt ef
einhver innan hans sjóndeildar-
Auglýsing um iimlausn
happdrættísskuldabréfa
ríkissjóðs
H flokkur 1976
Hinn 1. apríl nk. hefst innlausn happdrættisskuldabréfa ríkissjóðs
í H flokki 1976, (litur: grænn).
Hvert skuldabréf, sem upphaflega var að nafnverði gkr. 2.000, nú kr. 20,00,
verður innleyst með verðbótum samkvæmt breytingum, sem orðið hafa á
vísitölu framfærslukostnaðar frá útgáfudegi á árinu 1976 til gjalddaga í ár.
Innlausnarverð hvers skuldabréfs í greindum flokki er kr. 851,90
Til leiðbeiningar fyrir handhafa happdrættisskuldabréfanna viljum vér benda á,
að bréfin eru eingöngu innlevst í afgreiðslu Seðlabanka íslands,
Hafnarstræti 10, Revkiavík.
Þeir handhafar skuldabréfa, sem ekki geta sjálfir komið í afgreiðslu
Seðlabankans, geta snúið sér til banka, bankaútibúa eða sparisjóða
hvar sem er á landinu, sem sjá um innheimtu þeirra úr hendi Seðlabankans.
Eftir gjalddaga greiðast engar verðbætur vegna hækkunar vísitölu
framfærslukostnaðar.
Skuldabréfin fyrnast á 10 árum, talið frá gjalddaga hinn 30. mars 1986.
Reykjavík, mars 1986
SEÐLABANKJ ISLANDS
HÆFILEIKA?