Tíminn - 08.05.1987, Blaðsíða 9

Föstudagur 8. maí 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR
ll!l!l!!llll!!l!!!!lllllllllllllll!lll

llllillllllllllllllllllllllllllllll
Þórarinn Þórarinsson:
Páfabréf Jóhannesar Nordal
Jóhannes Nordal hefur um meira
en tveggja áratuga skeið gegnt eins
konar páfahlutverki í íslenska
fjármálaheiminum. Á árlegum
aðalfundi Seðlabankans hefur
hann flutt ræðu, sem fjölmiðlar
hafa meðhöndlað líkt og katólskir
hafa gert, þegar birt hafa verið
páfabréf. Margir hafa fallið fram
og lýst velþóknun sinni á boðskap
aðalbankastjóra Seðlabankans.
Þetta hefur ekki brugðist nú
frekar en endranær.
Nordal gerði að umtalsefni sínu
hinn mikla halla, sem fyrirsjáanleg-
ur er á ríkisrekstrinum, en horfur
eru sagðar á, að liann verði mun
meiri í ár en áætlað er í fjárlögun-
um.
Úrræði seðlabankastjórans eru
skýr og einföld. Leiðin til að afla
fjár til að mæta hallanum er að
hækka vexti á ríkisskuldabréfum. í
kjölfar þess myndi að sjálfsögðu
fylgja almenn vaxtahækkun.
Skuldabréfin með háu vöxtun-
um, sem stofnað er til á einu mesta
góðæri í sögu þjóðarinnar, eiga svo
komandi kynslóðir að greiða, þeg-
ar mögru árin koma. Er þetta ekki
mikil fjármálaspeki?
Frá sjónarhóli fáfróðra alþýðu-
manna, en ég tel mig í þeim hópi.
horfir þetta öðruvísi við. Það á
strax að bregðast við fjárlagahall-
anum með svipuðum úrræðunt og
Klemens Jónsson og Jón Þorláks-
son gerðu í ársbyrjun 1924 eða
með sparnaði og aukinni tekjuöfl-
un. Ef vel væri ætti nú að vera búið
að kalla hið nýkjörna Alþingi sam-
an til að fjalla um lausn þess mikla
vanda, sem vaxandi halli á ríkis-
rekstrinum og utanríkisviðskiptun-
um er.
Hér er um svo brýn og aðkall-
andi verkefni að ræða, að lausn
þeirra á ekki að dragast til hausts,
eða jafnvel fram á næsta ár.
Eftir hin sögulegu kosningaúrslit
er það eðlilegt, að forseti landsins,
frú Vigdís Finnbogadóttir, dragi í
nokkra daga að fela ákveðnum
manni stjórnarmyndun. Frá sjón-
arhóli hennar er rétt að gefa flokks-
foringjunum tíma til að íhuga
stöðuna bak við tjöldin. En eftir að
forsetinn hefst handa um stjórnar-
myndun verður að hafa hraðann á.
Hafi Alþingi t.d. ekki borið gæfu
til að mynda stjórn innan t.d. sex
vikna frá kosningum, hlýtur mynd-
un utanþingsstjórnar að koma til
athugunar. Það má ekki dragast
öllu lengur að reyndar séu ráðstaf-
anir til að draga úr fjárlagahallan-
um og viðskiptahallanum.
Jóhannes Nordal.
En gæti utanþingsstjórn nokkuð
gert til bóta? Engu skal spáð um
það. Hitt má benda á, að utan-
þingsstjórnin á árunum 1942-1944
er eina íslenska stjórnin frá byrjun
síðari heimsstyrjaldarinnar, sem
tókst að halda verðbólgunni í
skefjum.
Um fráfarandi stjórn má segja,
að hún féll, en hélt þó í raun velli.
Hér er átt við það, að þeir flokkar,
sent voru undir forustu ráðherra,
sem voru í stjórninni, þegar til
kosninga var boðað, fengu saman-
lagt allríflegan meirihluta á þingi.
Ef ekki væri um persónulegar
ástæður að ræða, ætti stjórnar-
myndun þessara flokka ekki að
vera útilokuð.
En eins og er virðist ekki sjáan-
legur í myndinni, möguleiki á
myndun starfhæfrar meirihluta-
stjórnar. Þetta skýrist betur, þegar_
stjórnarmyndunarviðræður hefj-
ast. En forsetinn þarf að hafa
hraðann á og það flýtir ekki fyrir,
ef þingflokkunum verður gefinn
langur bollalengingartími. Vax-
andi halli á ríkisrekstri og utanrík-
isviðskiptum krefst skjótra við-
bragða. Sá mikli vandi verður ekki
leystur með páfabréfi Jóhannesar
Nordal.

lllllllllli BÓKMENNTIR !!!l!!llll!l!lll lllllllillli! l!!!l!!lllilll!ll !!!!ll!ll»!!ll!lll!!l!!!!!!!!!!ll!!!llll!!!!ll!!l!l!!l!ll ll!lllll!llI!!!!!l!lllll!!l!l!!!!!!!!!IIIIIIUIUl!í ll!!IIIIUIIII!ll!!!llllllllll!llllllllllllllllllll!!!!l!llllllllllll!l!!!!l!lll l!li!l!!!llll!!!l!!!lllllllll!ll!ll!!IIUIII!lllllll!lllllll!l!!l!lll!!!lllllllllllllllllllllll
Frost og dauði
Jón Dan:
Ekkl fjasar jörðin,
Skákprent, 1986.
Lykilinn að þessari nýju Ijóðabók
Jóns Dan sýnist mér að sé að finna í
síðasta ljóði hennar. Það heitir
Fyrirspurn, og þar ávarpar hann
Guð, minnir hann á að eftir syndafl-
óðið hafi hann lýst því að aldrei
framar skyldi „allt hold tortímast af
vatnsflóði", en það hafi verið von að
hann kæmist svo að orði því að ekki
hafi hann getað vitað að nokkuð
annað en vatnsflóð gæti eytt öllu
jarðarlífi. Síðan segir:
En ef þú létir nú í þér heyra
og talaðir til okkar
eins og stundum í gamla daga,
þá tækirdu eflaust fram
að þú leyfðir ekki heldur
að heimsbyggðin
færist í kjarnorkubáli.
Er það ekki, Guð?
Ha?
Það er með öðrum orðum óttinn
við kjarnorkusprengjuna sem er
uppistaðan í þessari bók. Raunar
byrjar hún á nokkrum ljóðum í
býsna hefðbundnum stíl, þar sem
m.a. er ort um hluti eins og ástina,
tregann, sambúðarvanda karls og
konu, öryggisleysi og fleira í þeim
dúr. En síðan taka við vetrarkvæði.
Þar fara fyrst þrjú býsna hefðbundin,
en síðan kemur flokkur ljóða undir
samheitinu Grimmivetur.
Það verður ekki betur séð en að í
þeim kafla sé skáldið með kjarn-
orkusprengjuna í huga, og sé það
rétt til getið þá klæðir hann dauða-
ógnina í henni að gömlum og góðum
norrænum sið í líkingamynd frosta
og vetrarkulda. Hann sýnir þarna
líka töluverðan skáldlegan frum-
leika er hann stillir upp í þessum
ljóðum flokki ísbjarna sem eru
þarna eins konar varðhundar vetrar-
ins. í heild verður þessi ljóðaflokkur
því að býsna skýrt dreginni
táknmynd, sem raunar hefur talsvert
víðtæka skírskotun, því að hún vísar
jafnframt í stórum dráttum almennt
til yfirráða illra afla sem alþýða
manna stendur magnþrota gagnvart.
Og með hliðsjón af öðrum hlutum
bókarinnar sýnist það ekki fara á
milli mála að kuldinn sé hér tákn
dauðans.
Og áfram er haldið með dauðann
í niðurlagshluta bókarinnar. Hann
er þar persónugerður, en í stað þess
að mynda hann sem svartklæddan
mann með ljá er hann sýndur hér
sem ungur trumbusveinn, sem raun-
ar fyllist trega sjálfur í hvert sinn
sem hann verður að berja bumbu
sína og kalla einhvern burt úr lífinu.
Loks mætir hann ofjarli sínum, ungri
stúlku sem neitar að láta bróður sinn
af hendi; við það gleðst þessi pers-
■^ónugervingur dauðans innilega. En
dauðinn er hér enn meginefnið, og
með hliðsjón af niðurlagskvæðinu,
sem ég nefndi, sýnist mér eðlilegast
að túlka þennan niðurlagskafla, og
raunar bókina í heild, sem svo að
hér sé ort með annað augað á þeirri
útrýmingarhættu af völdum kjarna-
vopna sem vofir yfir öllu mannkyni.
Þetta eru með öðrum orðum opin
ljóð og opinská, en viðhorfin eru
ekki nýstárleg í þeim mæli að þau
koma beinlínis á óvart. Þó er það
vissulega góðra gjalda vert að búa til
framlag til baráttunnar gegn kjarna-
vopnum líkt og þessa bók.
En ég hef stundum áður í ritdóm-
um gagnrýnt nútíma ljóðskáld fyrir
að vera ekki í nægum tengslum við
veruleikann allt umhverfis okkur.
Þetta er að mínu mati sérstaklega
mikilvægt núna þessi misserin þegar
mörg teikn eru á lofti sem benda til
þess að ljóðið sé aftur á leið til
þjóðarinnar.
Og fari svo að kjarnorkustríð
brjótist út þá erum við hvort sem er
öll dauð, svo að til lítils er að vera
með yfirþyrmandi áhyggjur út af
slíku í allri önn hversdagsins. Það
eru mörg vandamál sem standa fólki
miklu nær. Kannski ekki verðbólgan
lengur, en hvað með til dæmis óró-
ann á vinnumarkaðnum í vetur,
landbúnaðarmálin og fiskveiðitak-
markanirnar? Þetta eru vandamál
hins dæmigerða íslendings í dag,
meðaljónsins á götunni, og hvað
sem öðru líður þá hefur þjóð, sem
alið hefur Egil, Hallgrím og Einar
Benediktsson, efni á að gera kröfur
til skálda sinna.
-esig
Mörg óleyst vandamál en stef nan er rétt
Af fundi utanríkisráöherra Noröurlandanna í Reykjavík
Á fundi sínum í Reykjavík ákváðu
utanríkisráðherrar Norðurlandanna
að koma á fót ríkisstjórnarnefnd
sérfræðinga til að kanna aðstæður til
að koma á kjarnorkuvopnalausu
svæði á Norðurlöndum.
Þetta er mikilvægt skref, þess
heldur þar sem fyrir fundinn voru
fáir, sem trúðu því að hægt væri að
láta hið kjarnorkuvopnalausa svæði
ná til allrar Norður-Evrópu - frá
Grænlandi til Úralfjalla vegna þeirr-
ar kröfu, sem ísland setti fram.
Þessi krafa var ekki studd af
hinum aðilunum, sem gerðu með
réttu ráð fyrir að málið væri komið í
blindgötu, væri hún samþykkt. Það
má bæta því við að slíkt hefði verið
alger lítilsvirðing í garð almennings-
álitsins á Norðurlöndum, sem styður
tilkomu kjamorkuvopnalauss svæðis.
T.d. leiddi skoðanakönnun á ís-
landi í ljós að um 90% íslendinga
styðja hugmyndina um kjarnorku-
vopnalaust svæði.
Krafa íslands gekk í berhögg við
álit þingmeirihluta Norðurlandanna
og við ákvæði í skýrslu sem samin
var af nefnd, sem skipuð var af
ríkisþingum landanna haustið 1985 í
Kaupmannahöfn undir forystu Ank-
ers Jörgensen. Þar lýsa þing-
mennirnir sig fylgjandi því að komið
sé á fót kjarnorkuvopnalausu svæði
á Norðurlöndum og skilgreina svæð-
ið þannig að það nái yfir landsvæði
Norðurlandanna, landhelgi þeirra
og lofthelgi.
Að vísu hefur Uffe Elleman
Jensen, utanríkisráðherra Dan-
merkur viljað halda því fram, að
nefnd Ankers Jörgensens væri eins
konar „einkaumræðuklúbbur" og að
skýrslan væri yfirborðskennd. Tím-
inn mun gefa færi á að bera saman
niðurstöður sérfræðingahópsins,
sem hann samþykkti á fundinum í
Reykjavík að settur yrði á stofn, og
niðurstöður þingmannanna.
Auðvitað eru mörg óleyst vanda-
mál sem á eftir að fást við áður en
komið verður á kjarnorkuvopna-
lausu svæði. Það helsta er hvernig
hugmyndin um kjarnorkuvopna-
laust svæði fer saman við kenningu
NATO um kjarnorkufráfælingu,
sem menn þar halda sig svo fast við.
Umræður um þetta vandamál eru
þegar hafnar á Norðurlöndum og
ríkisstjórnarnefndin verður að finna
svarið við bessu.
Ráðherrar Norðurlandanna
gengu út frá því í Reykjavík að
nefndin skyldi í starfi sínu ganga út
frá skuldbindingum bandalagsins við
NATO annars vegar og hins vegar
út frá hlutleysisstefnunni. Þetta
krefst þá svars við annarri spurningu
- um rétt landanna sem eru aðilar að
hernaðarbandalögum til að taka
sjálfstæðar ákvarðanir um leiðir til
að tryggja eigið öryggi, t.d. með því
að koma á kjarnorkuvopnalausu
svæði, sem ráðamenn í NATO eru á
móti.
Þegar hafnað er kenningunni um
kjarnorkufráfælingu er svarið við
þessari spurningu ekki flókið. T.d.
telja ráðamcnn í Búlgaríu ekki að
aðild að kjarnorkuvopnalausu svæði
á Balkanskaga sé í andstöðu við
skuldbindingar landsins gagnvart
bandalagsríkjunum, löndunum í
Varsjárbandalaginu. Allt bandalag-
ið er fylgjandi því að komið verði á
fót kjarnorkuvopnalausum svæðum
öfugt við NATO. Annað dæmi er
löndin á suðurhluta Kyrrahafs sem
fyrir skömmu undirrituðu Rarot-
onga-sáttmálann um að koma á
kjarnorkuvopnalausu svæði á þess-
um slóðum.
1 stuttu máli má leysa þetta vanda-
mál og fleiri ef gengið er út frá
heilbrigðum hugsunarhætti, þ.e.
nauðsyn þess að útrýma kjarnorku-
vopnum og koma á öryggiskerfi fyrir
alla, en ekki á kostnað annarra
ríkja. Utanríkisráðherrar Norður-
landanna tóku einmitt skref í þessa
átt á fundi sínum.
lgor Pavlov.