Tíminn - 29.09.1987, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 29. september 1987
Tíminn 5
Kartöfluskandall úrfelum:
Ljóst er nú að rúmlega þrjátíu milljónir eru í vanskilum frá hendi ýmissa
heildsala í kartöfluverslun á íslandi. Sumir söluaðilar hafa alls ekkert
greitt frá því að lögum um Grænmetisverslun ríkisins var breytt haustið
1985. AUar reglugerðir miða við gamla fyrirkomulagið að aðeins sé í gangi
einn söluaðili. Framleiðsluráði hefur Iftið sem ekkert gengið að annast
lögbundna innheimtuskyldu sína og skuldirnar aukast með hverjum degi.
Nú hafa þeir fáu aðilar sem
staðið hafa í skilum af stakri fyrir-
mynd misst alla þolinmæði í máli
þessu og eru uppi væringar meðal
nokkurra framleiðenda að neita
opinberlega að greiða gjöldin til að
þrýst á lagfæringar.
Ranglætið er einkum fólgið í því
að bæði bændur og neytendur eiga
undir högg að sækja hjá ranglátu
afurðasölunum. Bændurnir fá ekki
að sjá þann pening sem stungið er
undan. Upphæðirnar eru dregnar
af verði því sem bændurnir eiga að
fá greitt fyrir afurðir sínar, og á
upphæðin að renna í ýmsa sjóði til
eflingar þeirra eigin atvinnuvegi og
einnig til neytenda. Greiðslurnar
eiga að renna í Búnaðarmálasjóð,
framleiðnigjald og matsgjald og
reiknast það af verðmæti vörunnar
til framleiðenda. Samanlagt eru
það greiðslur er nema 2,35% af
framleiðsluverðmæti vörunnar og
á heildsalan að standa skil á þessum
greiðslum ef hún hefur dregið þær
frá verðinu til bænda. Einnig er um
að ræða gjald í framleiðsluráð og
neytenda- og jöfnunargjald og á
það að nema 2,25% af heildsölu-
verði vörunnar. f>að eru gjöld sem
heildsalan á að greiða beint í
sjóðina. Samtals eru þetta 4,6% af
söluverðmæti kartaflna frá heild-
sölunni og eru þessi gjöld nær
undantekningarlaust inni í verði til
neytenda. Þegar svo neytendur
kaupa sér kartöflur út úr búð er
búið að leggja þessar prósentur á
vöruverðið og því er það að flestir
viðmælendur Tímans vilja gjarnan
kalla þetta þjófnað af neytendum
og þjófnað af bændum.
Einn þeirra sem Tíminn talaði
við vildi helst líkja þessu við
greiðslur í lífeyrissjóði. Hluti af
þeim greiðslum er inntur af hendi
af atvinnurekendum en hinn hlut-
inn er dreginn af kaupi launþegans.
Það sama er að gerast varðandi
flesta söluaðila í kartöfluræktinni.
Hlutinn sem draga á af bændum er
vissulega dreginn af verði því sem
þeir fá fyrir vöru sfna, og heildsölu-
verðið er vissulega hækkað í sam-
ræmi við tilskilin sjóðagjöld. Málið
er bara það að greiðslurnar komast
ekki til skila. Sjóðirnir standa eftir
með litla og óverulega innkomu og
í stað þess að standa undir hlut-
verki sínu, verða þeir að leggja út
stóran pening í lögfræðilega aðstoð
í þeirri veiku von að fá eitthvað af
milljónunum inn. Reglugerðirnar,
sem reynt er að styðjast við, eru
hins vegar orðnar það úreltar að
ekki er með öllu víst að sá lögfræði-
kostnaður komi nokkurn tíma til
með að skila sér.
- KB
Gunnar Guðbjartsson framkvæmdastjóri
Framleiðsluráðs:
Óafsakanlegur
frágangurálögum
og reglugerðum
hún er byggð á reglugerð sem er
eins og ég sagði orðin úrelt, eftir
þessar breyttu aðstæður," sagði
Gunnar. Öíl innheimta gengur því
mjög illa að sögn Gunnars.
Sagði hann jafnframt að reglu-
gerðin byggði á gamla forminu sem
gengið hafi í áratugi á meðan
söluaðilinn var aðeins einn. Eftir
að lögunum var breytt 1. septem-
ber 1985 hafi allt farið úr skorðum.
Engin reglugerð hefur verið sett
sem komið gæti í staðinn fyrir þá
eldri og því sé málum háttað á
þennan vonda veg. „Það verður að
breyta reglugerðum um leið og
lögunum. Núna er allt komið úr
böndunum og ekkert er eftir annað
en bullandi stjórnleysi."
Sagði hann að eftir að Grænmet-
isverslunin hefði verið lögð niður
og Ágæti tekið yfir eignir hennar
og hluta af störfum hennar, hefði
allt fallið í þennan ljóta farveg.
„Það hefur
gengið hörmu-
lega að inn-
heimta þessi
gjöld síðan
Grænmetis-
verslun ríkisins
hætti störfum,"
sagði Gunnar
Guðbjartsson
framkæmdastjóri Framleiðsluráðs.
„Það skipti alveg sköpum þegar
hún var lögð niður, því að allar
reglugerðir um sjóðagjöldin voru
miðaðar við lögin um Grænmet-
isverslunina. Fyrst reyndu heildsal-
ar að velta þessum greiðslum yfir á
verslanir en þær neituðu að borga
og gátu alveg staðið á því. Verslan-
irnar eru ekki gjaldskyldar heldur
heildsalarnir eða framleiðandinn.
Þessi mál eru hjá lögfræðingi eins
og er.
Við höfum innheimtuskyldu en
Agnar Guðnason yfirmatsmaður garðávaxta:
Aðeins ein af-
urðastöð hefur
staðið í skilum
„Eftir að verslunin var orðin frjáls
með kartöflur og annað grænmeti
og tugir aðila fóru að stunda það
að selja beint í verslanir, þá hefur
okkur gengið illa að fá upplýsingar
um það í fyrsta lagi hverjir þessir
aðilar eru og í annað stað þá reyna
þessir aðilar með öllum brögðum
að komast hjá því að greiða þessi
gjöld."
Aðilarnir finni sér allt til og
segjast t.d. hafa samið um það við
verslanir að þær greiddu gjöldin,
en þegar til hafi átt að taka hafi þær
neitað því, enda oftast um munn-
legt samkomulag að ræða.
„Til að fólk geti áttað sig á
stærðunum er rétt að nefna að í
vanskilum eru yfir þrjátíu milljónir
frá þessum tíma að lögunum var
breytt," sagði Gunnar að lokum.
„Og þetta eru peningar sem renna
eiga til neytenda og framleiðenda
sjálfra. Og ekki nóg með það,
heldur eru þetta upphæðir sem
jafnharðan hafa verið dregnar af
verði til bændanna og lagðar hafa
verið á verðið til neytenda.11
Ekki sagðist hann geta upplýst
það hvaða fyrirtæki það væru sem
væru í mestu vanskilum, en játaði
þó að það væru m.a. Ágæti og
flestir þeir framleiðendur sem væru
að selja beint í verslanir. Sölufélag
garðyrkjumanna er eitt af þeim
fyrirtækjum sem ekki hafa borgað
gjöldin sín á settum tíma og eru í
vanskilum en ekki væri rétt að telja
upp fáein af mörgum. Hins vegar
væri það einkum Þykkvabæjarkart-
öflur og nokkrir aðrir söluaðilar af
Suðurlandi sem staðið hafi í skilum
á settum tíma frá upphafi. Aðrir
hafi ekki staðið í skilum að fullu
eða jafnvel alls ekki verið til á
neinni skrá. - KB
„Það hefur
enginn greitt
tilskilin gjöld
með fullum
skilum nema
Þykkvabæjar-
kartöflurnar og
nú er svo kom-
ið að tugir mill-
jóna eru úti-
standandi," sagði Agnar Guðna-
son yfirmatsmaður garðávaxta.
Hann er eins og margir aðrir orðnir
uggandi um að nokkur regla komist
á innheimtu lögboðinna gjalda í
sjóði framleiðenda og neytenda af
hálfu heildsalanna í kartöflusölu,
garðávaxta og blóma.
„Þessir sjóðir eru Búnaðarmála-
sjóður (0,85%), Framleiðnisjóður
(0,50%), Framleiðsluráð (0,25%)
og neytenda- og jöfnunargjald
(2%). Auk þess er þessu til viðbót-
ar skylt að greiða matsgjald (1%)
og eru þetta því um fjögur komma
sex prósent í gjöld af verðmæti
vörunnar. í dæminu um kartöflurn-
ar eru þessi gjöld þannig til komin
að 1,35% (Búnaðarmálasjóður og
framleiðnigjald) ber að innheimta
af verði vörunnar til framleiðenda
(kartöflubóndans) en 2,25%
(Framleiðsluráð og neytenda- og
jöfnunargjald) ber að greiða af
verði vörunnar frá heildsala. Mats-
gjaldið er reiknað af verði til
framleiðenda. Flest þessi heild-
sölufyrirtæki eru í vanskilum og
nokkur þeirra hafa ekkert borgað
síðan um haustið 1985. Þetta er
ekkert annað en þjófnaður frá
neytendum og framleiðendum því
að heildsalarnir, sem eiga að
standa skil á gjöldunum, hafa að
sjálfsögðu dregið upphæðina frá
verði til bændanna. Það bætist
síðan við glæpinn að sjóðirnir hafa
að sjálfsögðu ekki getað staðið í
skilum varðandi verkefni sín í
þágu neytenda og bænda,“ sagði
Agnar að endingu.
Hann kvað það kynlegt að sjá
viðtöl við forsvarsmenn afurða-
stöðva og heildsalana, jafnvel í
sjónvarpi, þar sem þeir væru að
tala um afkomu sína og lýsa blóm-
legum viðskiptum sínum við fyrir-
tæki sem ekki væru einu sinni til á
opinberum skrám. Einnig væri það
einkennilegt að sjá í auglýsingum
fyrirtæki sem ekki hafa greitt krónu
í sjóðagjöld, en virtust starfa í
miklum blóma. - KB