Tíminn - 06.08.1988, Blaðsíða 9

Tíminn 9
sú aö í vestrænum lýðræðisríkj-
um, ekki síst á Norðurlöndum,
er mikill hljómgrunnur fyrir
jafnréttisbaráttu kvenna. Þótt
tölfræðin kunni að styrkja þá
kenningu að íslendingar séu
eftirbátar annarra á Norður-
löndum í því að fullnægja ýms-
um markmiðum kvennabarátt-
unnar að svo komnu, þá er ekki
ástæða til að oftúlka slík gögn
eða leggja þau út á versta veg
fyrir íslendinga. Á íslandi hefur
orðið mikil breyting til batnaðar
á afstöðu manna til jafnréttis-
baráttu. Til þess að sannfærast
um það er einfaldast að athuga
sögulegar staðreyndir og bera
saman einstök tímabil í okkar
eigin sögu.
Óslitin saga í 100 ár
Hér verður ekki ráðist í það
að fara langt aftur í tímann og
þræða allar stiklur kvennabar-
áttu á íslandi í meira en 100 ár,
þótt það sé merkileg saga.
Kvennabaráttan á síðari hluta
19. aldar og fram eftir 20. öld var
í rauninni miklu erfiðari og háð
við verri skilyrði, meiri and-
stöðu, tómlæti og skilningsleysi
en nokkru sinni hefur verið í
jafnréttisbaráttu síðustu ára og
áratuga. Þótt þessi gamla bar-
átta hafi verið hörð og ekki mætt
miklum skilningi oft og einatt,
þá er það viðurkennd staðreynd
að í henni náðust ýmsir áfanga-
sigrar miðað við þeirra tíma
skilning á markmiðum barátt-
unnar.
Ef horft er til jafnréttisbaráttu
samtímans þá er ekki ýkja langt
að rekja upphaf hennar. Hins
vegar væri það ranglæti gagnvart
þeim baráttukonum sem á und-
an fóru og brúuðu bilið milli
kvennabaráttu Bríetar Bjarn-
héðinsdóttur og jafnréttishreyf-
ingar í skilningi samtímans, ef
sagt væri að enginn hafi haldið
uppi málstað kvenréttinda fyrr
en jafnréttisbarátta síðustu ára
verður til. í raun og veru á
kvennabaráttan sér langa og
óslitna sögu hér á landi. Hún
hefur verið rekin með lýðræðis-
legum baráttuaðferðum, sem
haldið hefur við stöðugri þróun
í þessum efnum þar sem greina
má áfangasigra rétt eins og gerst
hefur í annarri réttindabaráttu
og sókn til jafnréttis og lýðræðis.
Sjálfsagt er að viðurkenna það
að janfréttisbarátta síðustu 10-
15 ára hefur verið markviss og
borin uppi af meiri fjölda en
áður var. Það má einnig vera
ljóst, eins og áður hefur fram
komið, að vænlegur árangur hef-
ur orðið af þessari myndarlegu
kvennabaráttu samtímans. Því
ber að fagna, enda ætti forystu-
sveit þessarar baráttu - sem
reyndar er dreifð víða um þjóð-
félagið - að halda sigrum sínum
á loft fremur en að láta í það
skína að ekkert hafi áunnist.
Þróun löggjafar
Það er ástæða til að hald^
frarh þessari staðreynd íslands-
sögunnar um hina óslitnu
kvennabaráttu og alla áfanga-
sigrana sem unnir hafa verið í
100 ár í þeirri baráttu. Ef það er
ekki gert verkar kvennabaráttan
á ýmsa lýðræðissinna, jafnt kon-
ur sem karla, eins og hver önnur
þráhyggja. Það er m.a. ljóst að
samfélagið er af margvíslegum
ástæðum móttækilegra fyrir nú-
tíma-jafnréttisbaráttu en áður
var. Jafnréttishugmyndin á sér í
raun og veru víðtækan hljóm-
grunn í þjóðfélaginu eins og það
er nú saman sett. Ekkert sannar
það betur heldur en þróun jafn-
réttislöggj afarinnar.
Með samþykkt laga um jafna
stöðu og jafnan rétt kvenna og
karla vorið 1985 hafa íslending-
ar náð því stigi á löggjafarsviði
um jafnréttismál sem best gerist.
Þau lög áttu að sjálfsögðu sinn
aðdraganda. í fyrsta lagi höfðu
áður verið sett ýmis lög sem
þokuðu jafnréttismálum áfram
að sínu leyti og voru merkir
áfangar í kvenna- og jafnréttis-
baráttunni. Þessi lög úreltust
sem ekki er óeðlilegt eða reynd-
ust ná skemmra en til var ætlast.
Það átti m.a. við um lög nr.
78/1976, um jafnrétti kvenna og
karla. Eftir að þau lög höfðu gilt
í nokkur ár var hafist handa um
víðtæka endurskoðun þeirra.
Núgildandi jafnréttislög eru
fyrst og fremst árangur þeirrar
endurskoðunar. Allar umræður
um jafnréttismál ættu að svo
komnu að fjalla um framkvæmd
þeirra laga.
Forgangsmál
samkvæmt lögum
Með jafnréttislögunum frá
1985 er af Alþingis hálfu mörkuð
stefna um það hvemig ná skuli
fullu jafnrétti milli kynja hér á
landi. Það er ekki einasta að
lögin hafi að geyma almenna
stefnuyfirlýsingu um jafnrétti,
heldur eru bein fyrirmæli í
lögunum um markvissa fram-
kvæmd laganna. Lögin verða ekki
skilin á annan hátt en þann að
þau feli í sér skyldu ríkisstjórnar
að takast á við jafnréttismál sem
forgangsmál á sviði félagsmála.
122. gr. jafnréttislaganna seg-
ir að félagsmálaráðherra skuli
leggja fyrir ríkisstjómina fram-
kvæmdaáætlun til fjögurra ára í
senn og svo fyrir mælt að við
áætlunargerðina skuli hann hafa
hliðsjón af tillögum (áætlunum)
Jafnréttisráðs. Hvað varðar
framkvæmd laganna er ástæða
til að benda á það óvenjulega
ákvæði í 13. gr. að „Jafnréttis-
ráð skuli annast framkvæmd lag-
anna“. Hér er ráðinu nánast
fengið ráðherravald a.m.k. eftir
orðanna hljóðan! Ákvæðin um
hið víðtæka verksvið Jafnréttis-
ráðs og hlut þess varðandi
„framkvæmd" laganna er síst af
öllu dæmi um það að Alþingi,
æðsta valdastofnun þjóðarinnar,
sé íhaldssamt í jafnréttismálum.
Þvert á móti verður að segja að
Alþingi sé frjálslynt í jafnréttismál-
um og á engan hátt eftirbátur
annarra þjóðþinga í þvf efni.
Frjálslyndi Alþingis í jafnréttis-
málum endurspeglar almenn
viðhorf í þjóðfélaginu að þessu
leyti. Af þessu leiðir að raunhæf
jafnréttisbarátta felst fyrst og
fremst í því að tryggja fram-
kvæmd gildandi jafnréttislaga.
Það á að vera uppistaða jafnrétt-
isumræðunnar hér á landi, en
ekki langsóttar lýsingar á kúgun
kvenna í bronsaldarþjóðfélög-
um eða sviðsetning á löngu
gleymdum kirkjuþingum og
öðru ámóta dramatísku efni.
Framkvæmd
jafnréttislaga
Ráðstefna Norðurlandaráðs í
Ósló um jafnréttismál var að
sjálfsögðu tímabær. En ráð-
stefnur eru umræðuþing en ekki
vettvangur mælsku og einhliða
áróðurs, enda verður því ekki
beinlínis haldið fram hér að svo
hafi verið. Hér verður því heldur
ekki haldið fram að íslendingar
hafi náð nú þegar öllum mark-
miðum, sem stefnt er að í jafn-
réttismálum. Hins vegar ber að
leggja áherslu á að lagður hefur
verið lagagrundvöllur undir
markvissa sókn í þeim efnum.
Jafnréttibaráttan hvílir á laga-
grunni, ef svo má segja, fram-
kvæmd gildandi jafnréttislaga
skiptir höfuðmáli hvað varðar
árangur af þessari baráttu.
Því miður verður þess allt of
lítið vart í umræðum um jafn-
réttismá! að hér á landi gildi
yfirleitt nokkur lög um þetta
efni. Ekki getur slíkt talist virð-
ingarvert í lýðræðislegri umræðu
og er málefninu síst til fram-
dráttar. Yfirdrepsskapur af
þessu tagi er vísbending um
öfgar, sem mörgum gest illa að
og verður fremur til þess að fæla
fólk frá því að taka þátt í
jafnréttisumræðunni en laða það
að henni.
Sú staðreynd að jafnréttislög-
in frá 1985 eru gjarnan gerð að
einhvers konar leyndarmáli þeg-
ar um þetta efni er rætt, kann að
stafa af því að Kvennalistinn tók
í rauninni afstöðu gegn lögunum
þegar þau voru til meðferðar á
Alþingi. Kvennalistakonur létu
þá svo ummælt að slík löggjöf
um jafnréttismál væri gagns-
laus. Það er þessi skoðun
Kvennalistans sem látin er ráða
alltof miklu í umræðum enn í
dag.
Þessi skoðun Kvennalistans
er í eðli sínu öfgafull. Áhugafólk
um skynsamlega framkvæmd
jafnréttismála ætti að vara sig á
þessari skoðun og láta Kvenna-
listakonur ekki leiða sig í ógöng-
ur neikvæðrar umræðu með slík-
um málatilbúnaði.
Kynningarskylda
ráðherra
Allir sem um þessi mál fjalla
þurfa að átta sig á því að gildandi
jafnréttislög eru mikilvægur
áfangi í jafnréttisbaráttunni.
Lögin bjóða upp á möguleika til
þess að ná þeim markmiðum
sem að er stefnt. Þessi lög þarf
að kynna almenningi betur en
gert hefur verið. Þar hefur fél-
agsmálaráðherra og Jafnréttis-
ráð skyldum að gegna, Tíma-
bært er að félagsmálaráðherra
efni til ráðstefnu um jafnréttis-
lögin og framkvæmd þeirra. Það
væri verðugt framhald af hinni
stórbrotnu för íslenskra kvenna
til Óslóar. Upp úr þeirri för
mætti það einnig koma betur
fram að jafnréttisbaráttan er og
á að vera áhugamál beggja
kynja. Einkum ættu stjórnmála-
flokkar og samtök launafólks að
beina þróuninni inn á þá braut.
Nóg er að Kvennalistinn sundri
jafnréttisbaráttunni með sér-
viskulegri kynferðispólitík sinni
og einhæfum áróðri.