Tíminn - 09.09.1988, Qupperneq 9

Föstudagur 9. september 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
Landbúnadarráðuneytið hefur iátið frá sér fara tillögur
um fækkun sláturhúsa. Stefnt skuli að því að leggja niður
nær öll minni sláturhús á ýmsum stöðum í dreifbýlinu og
færa alla slátrun búfjár til stærri sláturhúsa á fáum stöðum.
Þetta er rökstutt með hagræðis- og hagfræðisjónarmiðum.
Með því verði slátrunarkostnaður minni og aukið heilbrigð-
iseftirlit til öryggis neytendum.
Við þetta er margt að athuga og
margs að gæta. Full ástæða er til að
vara við að flanað sé að þessu ráði.
- Sauðfé í landinu hcfur fækkað
samkvæmt valdboði og á enn eftir
að fækka, ef svo fer fram sem
horfir. Við það hefursláturfé fækk-
að og samdráttur orðið hjá slátur-
húsum í smærri landbúnaðarhér-
uðum landsins og einnig hjá hinum
smærri sláturhúsum dreifbýlisins,
þar sem engum er þyrmt við fækk-
un sauðfjár án tillits til afkomu-
möguleika. Þann rekstrarvanda,
sem við þetta skapast hjá stóru
sláturhúsunum, á að bæta þeim
upp með því að leggja niður slátur-
hús í dreifbýlinu og færa þá slátrun
til þeirra stærri. - Þetta er varhuga-
verð ráðstöfun og rétt að gera sér
grein fyrir hvað vinnst og hvað
tapast. - Niðurfelling einstakra
sláturhúsa getur átt fullkominn rétt
á sér. Ástæðulaust er að halda uppi
flokkspólitískum sláturhúsum þar
sem önnur eru fyrir í almennings
eign. En eigi hin stærri landbúnað-
arhéruð, sem að mestu búa að
mjólkurframleiðslunni, ekki einnig
að taka í sinn hlut megnið af
sauðfjárframleiðslunni, til hag-
ræðingar, þá er full þörf fyrir minni
sláturhús víðsvegar um landið, sem
taki mið af landsháttum og aðstæð-
unt hinnar dreifðu byggðar, meðan
hún er ekki moluð niður með
margvíslegum aðgerðum stjórn-
valda, sem gætir í æ ríkara mæli á
fjölmörgum sviðum, þrátt fyrir tal,
jafnvel sömu manna, um nauðsyn
á tilveru dreifbýlisins og jafnvægi í
byggð landsins. - Þar stangast æði
oft á orð og athafnir. Sú stefna í
málurn sláturhúsa, sem hér hefur
verið drepið á, er eitt dærni þess.
Og unt það má segja: „Þar heggur
sá er hlífa skyldi.“
Af tilefni þessara framkomnu
hugmynda hefur Halldór Þórðar-
son, bóndi á Laugalandi í Nauteyr-
arhreppi, skrifað tvær stuttar en
athyglisverðar greinar í Tímann.
Aðra þann 18. og hina þ. 24. þ.m.
Haltdór gagnrýnir með sterkum
rökum þessar tillögur og sýnir fram
á haldleysi þeirra og jafnvel augljós
öfugmæli. Hann færir rök að því að
stóru sláturhúsin séu dýrari og
óhagkvæmari í rekstri en hin litlu,
sem eiga að hverfa. Sláturkostnað-
ur sé þar meiri en í hinunt smærri.
Neytendur fái þaðan síst betri
framleiðslu sláturfjárafurða, séð
frá heilbrigðis- og hollustusjónar-
miðum. Engin trygging sé fyrir
því, jafnvel þó starfandi dýralæknir
sé á staðnum, og rekur dæmi þess.
Hann bendir einnig á, að með því
að leggja niður hin litlu og dreifðu
sláturhús sé verið að taka þýðingar-
mikla atvinnu frá þeim, sem hefðu
hennar helst þörf vegna lífsafkomu
sinnar við skerta framleiðslu og
færa hana til annarra staða. Jafn-
framt sé með þcim aðgerðum unn-
ið að því að draga úr kjötsölu á
þessum stöðum og sölu sláturmatar
í sláturtíðinni til heimamanna og
nærliggjandi byggðar.
Veigamikil rök
Allt eru þetta veigamikil rök
gegn áformum landbúnaðarráðu-
neytisins og annarra sem eru inni á
þessari línu. Ég vil því eindregið
hvetja menn til að lesa þessar
greinar Halldórs og hugleiða rök
hans. Þau eru byggð á heilbrigðri
skynsemi og þekkingu á aðstæðum.
Hér er um stórt byggðamál að
ræða, sem einkum snertir Vest-
firði, Austfirði og ýmsa aðra staði
dreifbýlisins, þó að ég þekki þar
minna til. - Minni sláturhúsin eru
víða þýðingarmikill hlekkur og
kjarni í sinni heimabyggð og undir-
staða tilveru þeirrar byggðar. Því
er full ástæða til að hlynna að þeim
með skaplegum hætti svo þau geti
þjónað hlutverki sínu hér eftir sem
hingað til, í stað þess að uppræta
þau eins og ætlunin er með þessum
fyrirhuguðu tillögum landbúnaðar-
ráðuneytisins.
Þessar ráðagerðir og margt ann-
að benda til þess að á hærri stöðum
sé unnið að því af ráðnum hug að
rýja hina dreifðu byggð landsins
því sem hún hefur haft og hefur
gefið henni gildi, létt lífsbaráttu
hennar og gefið fólkinu, sem þar
býr, sjálfsvitund og sjálfsákvörð-
unarrétt, án þess nokkuð komi í
staðinn annað en tómarúm og
tilgangsleysiskennd, sem leiðir til
uppgjafar og eyðingar byggðar.
Hér er ósvikin stofuspeki og skrif-
stofuhagfræði sem ræður, án skiln-
ings á mannlegu eðli og hversdags-
lífi fólksins sem í landinu býr. -
Þessu er helst að Ifkja við vef
kórigulóarinnar, sem spinnur vef
sinn umhverfis fórnardýr sitt og
hefur lokið því áður en það gerir
sér grein fyrir hættunni og á, þegar
svo er komið, engra úrkosta völ
annarra en bíða dauða síns. Margt
bendir til að þetta og annað sé með
ráðum og undirferli gert í þeim
tilgangi að útrýma bændum og
leggja íslenskar byggðir í auðn, á
sem hljóðlátastan hátt.
Undir þetta falla stöðugt hertar
kröfur, til sláturhúsa, stórra og
smárra, sem allar hníga að auknum
kostnaði við slátrun og meðferð
sláturvara og rýra þar með hlut
framleiðenda og valda hækkuðu
verði til neytenda. Þetta dregur úr
sölu og neyslu þessarar alíslensku
afurðar og greiðir fyrir innflutningi
og sölu og neyslu á drasli, byggðu
á erlendum innflutningi að mestu
eða öllu leyti. Margt af þessum
kröfum er aðeins sýndarmennska,
sem litlu eða engu máli skiptir fyrir
vöruvöndun og hollustu. Sumt
gengur út í hreinar öfgar og smá-
munasemi, sem ómögulegt er að
taka til greina. Þar standa misvitrir
og mislyndir aðilar að, oft og
tíðum, sem fengið hefur verið nær
ótakmarkað vald til að þjóna duttl-
ungum sínum í þessu efni. Sumt af
þessum kröfum er til þess gert að
hampa því framan í erlenda gesti
sem engra hagsmuna hafa að gæta
í þessu sambandi, t.d. Bandaríkja-
menn, sem aldrei hafa keypt
skrokk af okkur. og svo er með
fleira. - Það er samviskusemi og
árvekni þeirra sem sláturstörfin
vinna, sem mestu eða öllu ræður
um þá þætti er mest ríður á.
Jafnvel formaður félags dýralækna
verður að viðurkenna að nærvera
dýralæknis ráði þar engum úrslit-
um, því enginn sjái með berum
augum þann ógnvald sem hafður
er fyrir Grýlu í þessu sambandi.
Og hverjum skyldi vera betur trú-
andi til að leggja sig lram um að
fara vel og hreinlega með þær
matvörur. sent hann handleikur í
sláturhúsi, en þeim sem eiga fram-
leiðsluna og eiga persónulegra
hagsmuna að gæta í meðferð
hennar. Slíku er ekki eins til að
dreifa í hinuni stærri sláturhúsum.
Á flestum þeim smærri og dreifðu
sláturhúsum, sem ráðgert er að
leggja niður, hefur heilbrigðiseftir-
litið verið í höndum ólærðra (?),
samviskusamra heimantanna, sem
jafnframt eru starfsmenn slátur-
hússins, eða aðkominna manna,
annaðhvort í umboði dýralæknis
eða á eigin ábyrgð. Þetta hefur
gefist vel og ekki komið fram að
það eftirlit hafi brugðist eða óhöpp
hlotist af. - Þetta er í sjálfu sér ekki
svo vandasamt starf að hver sam-
viskusamur maður geti ekki annast
það, án háskólamenntunar.
Það kemur fljótt í ljós í vinnslu-
keðjunni ef eitthvað er að eða
frábrugðið. Sú vitneskja er orðin á
allra vitorði þeirra sem verkin
vinna samstundis. Það er því auð-
velt fyrir eftirlitsmanninn að fylgj-
ast með og úrskurða hvað gera
skuli. - Nú orðið er engin ástæða
til að hætta á nokkuð í því efni,
lieldur úrskurða skrokkinn og það
sem honum tilheyrir í úrgang.
Kjöteklu er ekki lengur til að
dreifa og flestir meira en nýta sinn
fullvirðisrétt.
Útilokað að slátra
Mér er sagt, að vegna þeirra
reglna og krafna, sem gerðar eru í
þessu sambandi, sé svo komið að í
heilum landsfjórðungum (Vest-
fjörðum o.v.) sé útilokað að slátra
kálfi eða öðrum stórgripum í þeim
sláturhúsum sem fyrir eru. Því
verði að aka nteð þá landsfjórð-
unga í milli, og á enda, til að fá
þeim slátrað með löglegum hætti.
- Sumir segja austur á Hellu. - Sé
þetta rétt eru menn, með slíkum
kreddum, neyddir til að fara á bak
við allt lögboðið kerfi og slátra
gripum sínum hcima og koma
þeim á almenningsmarkað eftir
ýmsum krókaleiðum til að fá eitt-
hvert verð fyrir þá. - Þá er ekki
spurt um hættu af salmónellusýkl-
um, eða hvort sláturstaðurinn hafi
verið flísalagður rándýrum flísum.
Og engin dæmi eru um sýkingu cða
slys af þeim sökum. - Þannig geta
krcddur hinna skriftlærðu snúist
upp í andhverfu sína og gert heið-
arlega menn að lögbrjótum, gegn
vilja sínunt.
Halldór bendir réttilega á hverja
þýðingu litlu sláturhúsin í dreifðri
byggð landsins hafi fyrir markað
og sölu kjöts og sláturs í sfnu
nágrcnni. - Hér er um þýðingar-
mikið mál að ræða, sem verðskuld-
ar að því sé rækilegur gaumur
gefinn. - I heimabyggð þar sem
sláturhús starfa, í sveitum og sjáv-
arþorpum, selst mikið af fram-
leiðslunni upp í sláturtíð. Heimilin
birgja sig upp með kjöt og slátur
upp á veturinn. Með því sparast
flutningskostnaður. Hver neytandi
getur valið sér kjöt og annað eftir
sínum smckk og mciri sala næst en
annars mundi vcra. Hvað varðar
sölu sláturmatar skiptir þctta þó
mestu máli. Sé það ekki selt á
staðnum er slátur og annar innmat-
ur orðinn verðlaus og svarar varla
koslnaði að hirða hann, að því mér
er sagt. Þó er næstum ógerlegt að
uppfylla þær kröfur, sem gerðar
eru um meðferð þcss. En fólk á
staðnum og næsta nágrenni notfær-
ir sér þetta í verulegum mæli og
viðheldur þeim þjóðlega og holla
sið að gera sér slátur til matar- og
búdrýginda þegar hægt er að fá það
nærtækt. En hver myndi leggja á
sig erfiði og ferðalög til að afla sér
þessa? - Ég get tekið nærtækt
dæmi: Ef sú slátrun, sem frani fer
hér á Norðurfirði, og hefur verið
um áratugi, legðist niður og væri
færð til Hólmavíkur. Hvaða heim-
ilisfaðir eða húsmóðir mundi leggja
á sig þá fyrirhöfn að sækja slátur til
matargerðar, þó ekki séu nema
rúmir 100 km í milli? - Svarið er
einfalt: Enginn mundi gera það. -
Þar með væri sá holli matarsiður úr
sögunni og í staðinn komið eitt-
hvert matardrasl makað rotvarnar-
efnum og annarri óhollustu. Slík
matarbreyting væri síst til þess
fallin að auka hag heimila eða
þjóðar. Það liggur í augum uppi.
Kannski er þetta of smátt atriði til
þess að menn í háum stöðum gefi
því gaum?
Enn er einn þáttur þcssa máls,
sem ástæða er til að fara um
nokkrum orðum. Með fækkun slát-
urhúsa aukast fjárflutningar um
langar leiðir. Þeir flutningar eru
dýrir og gera sitt til að auka
kostnað við slátrun sauðfjár og
gera sitt til að draga enn frekar
niður hlut bóndans og gera fram-
leiðsluna dýrari og ósamkeppnis-
Itæfari á markaði matvæla. Engum
getur dulist að hér er um stórt
atriði að ræða, fjárhagslega, sem
verkar neikvætt fyrir alla hlutað-
eigendur, nema ef vera skyldi eig-
endur stóru sláturhúsanna. En auk
þess hljóta slíkir flutningar að hafa
ill áhrif d andlega og líkamlega
líðan sláturgripanna þegar ckið er
um langleiðir á misjöfnum vegum
við misjöfn akstursskilyrði. Ég
dreg engan efa á að þetta hafi
alvarlegar afleiðingar fyrir líðan
fjárins og komi frarn í kjötgæðum
gripanna þegar til geymslu og
neyslu kemur. Féð þarf langan
tíma til aðjafna sigcftir þá andlegu
og líkamlegu áreynslu, sem það
hefur orðið fyrir á löngum keyrsl-
um. Og ég tel óvíst að sláturhús,
þó stór séu, hafi skilyrði til að leysa
úr þcim vanda, sem þetta skapar,
cða hugsað sé fyrir því.
Þreyta í sláturfé
Fyrir nokkrum árum taldi ég mig
hafa rökstuddar sannanir fyrir því,
að þreyta í sláturfé af ógætilegum
akstri, m.a. hcfði í för með sér
stóraukna hættu á huppablæðing-
um í dilkaskrokkum. Er hér þó
ekki um ncina langvegi að aka. Við
hristing og hnjask í flutningi verður
skepnan fyrir miklu álagi. Háræðar
springa og blóð hleypur út í huppa
og vöðva og storknar þar. Við
þcssu er varað í reglugerðum og
fyrirskipað að stimpla slíkt kjöt
mcð stimpli 2, sem þýddi stóra
verðfellingu á viðkomandi
skrokkum. - Því skemmri sem
akstursleiðin er því minni hætta er
á að þetta komi að sök. - Nýlega
sá ég í blaði álitsgerð sérfróðra
manna, sem rannsakað höfðu áhrif
„streitu“ sláturfjár á gæði kjötsins.
Fyrri skoðun mín styrktist við að
sjá þessa álitsgerð. Því tel ég fulla
ástæðu til að gefa þessum óhag-
kvæma þætti tilkostnaðar fullan
gaum. Sé það gert styður hann
almenn og heilbrigð viðhorf til
þessara mála og er veruleg viðvör-
un gegn löngum og óþörfum flutn-
ingum sláturfjár og sláturgripa
annarra tegunda.
Með þeim orðurn, sem ég hefi
hér sett á blað, hefi ég reynt að
vekja athygli á framkomnum skoð-
unum og varnaðarorðum Halldórs
á Laugalandi um leið og ég þakka
honuni árvekni og skelegga máls-
vörn fyrir þá bændur og búalið,
sem berjast fyrir tilveru sinni við
erfiðar aðstæður og sjá þá jörð sem
þeir hafa ræktað og erjað sjálfum
sér og afkomendum sínum til batn-
andi Itags, skríða undan fótum sér
og þeir standi eftir ráðþrota og
verði að ganga frá öllu sínu slyppir
og snauðir sem bónbjarga lýður. -
Olnbogabörn hinna svokölluðu
„æðri“ stétta. Og horfast í augu við
það að þar heggur margur sem
hlífa skyldi. Þeir menn, sem þar
standa að, hafa kannski ekki allir
gert sér grein fyrir afleiðingum
ráðagerða sinna og gerða, enda við
ramman reip að draga. - Við þá
menn vil ég að endingu segja:
„Eigi skal höggva."
Bæ, 30. ágúst 1988,
Guðmundur P. Valgcirsson