Tíminn - 23.11.1988, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 23. nóvember
TÓNLIST
Tíminn 15
BÆKUR
Bókaútgáfan Hildur:
íslandsferð
John Coles
John Coles var breskur
ferðalangur og ævintýramaður
sem ferðaðist um hér á landi
sumarið 1881 eftir einn mesta
harðindavetur sem yfir ísland
hefur gengið á síðari öldum. í
ferðinni gerði Coles sér sérstakt
far um að kynnast alþýðu manna
í sveitum landsins. íslandsferð
kom fyrst út hér á landi 1961 og
seldist þá upp á skömmum tíma.
Bókina þýddi Gísli Ólafsson og
formála skrifar Haraldur
Sigurðsson bókavörður. Bókinni
fylgir kort af þeim leiðum sem
Coles fór hér á landi og gefur það
henni mjög aukið gildi.
Gestur V.
— íslenskur fróðleikur
gamall og nýr
Iðunn hefur gefið út fimmta
bindi í bókaflokki um íslenskan
fróðleik sem Gestur nefnist. í
Gesti er jafnan margt forvitnilegra
og skemmtilegra frásagna, og er
þetta bindi þar engin
undantekning. Gils
Guðmundsson er ritstjóri
bókanna og safnar efni til þeirra.
Eru sumar frásagnirnar áður
óprentaðar og aðrar teknar úr
ýmsum blöðum og tímaritum sem
óviða eru til og fáir þekkja.
Hér segir meðal annars frá
fyrstu togveiðiferðum á Halamið
og birt er lífleg frásögn
Guðmundar Bjömssonar
landlæknis af veiðiferð með
togara sumarið 1910. Sagt er frá
kosningadegi í Arnarfirði á
kreppuárunum og kjallarabúum í
Reykjavík á stríðsárunum. Emnig
segir hér frá mönnum og
atburðum á Homströndum á fyrri
hluta aldarinnar og frá mannlífi í
Ámessýslu og í Þingeyjarsýslu á
nítjándu öld.
Það er engin ný bóla að ísland
komi við sögu í erlendum
reyfumm, og hér segir frá
nokkmm skáldsögum og
leikritum sem gerast á íslandi eða
hafa íslendinga að söguhetjum.
Meðal annars er greint frá
íslenskum Robinson Cmsoe og
skáldsögunni Eiríki fráneygi eftir
rithöfundinn víðkunna, H. Rider
Haggard, sem ungur kom til
íslands.
Ástríðufullur
skáldskapur
Hjá Máli og menningu er komin
út bókin HVARFBAUGAR -
ÚRVAL LJÓÐA 1952-1982 eftir
Sigurð A. Magnússon. í henni er
að finna úrval úr ljóðabókum
hans, Krotað í sand (1958), Hafið
og kletturinn (1961), Þetta er þitt
líf (1974) og í ljósi næsta dags
(1978). Er bókinni ætlað að bregða
upp heillegri mynd af þróun
Sigurðar sem ljóðskálds á tuttugu
ára tímabili. Þetta er ástríðufullur
og hispurslaus kveðskapur hvort
sem um er að ræða ádeilukvæði
eða persónuleg ljóð.
Bókin er 182 bls., prentuð í
Prentsmiðjunni Odda. Hilmar Þ.
Helgason gerði kápumynd.
Dagar
hefndarinnar
Höfundur: Birgitta H.
Halldórsdóttir
Birgitta Halldórsdóttir hefur
þegar unnið sér sess á íslenskum
bókamarkaði. Hún sendir nú frá
sér sína sjöttu bók. Áður em út
komnar: Inga, Háski á
Hveravöllum, Gættu þín Helga, í
greipum elds og ótta og Áttunda
fórnarlambið.
Birgitta er viðurkennd sem
einn helsti spennubókahöfundur
landsins.
Dagar hefndarinnar ... myrk
búðin gein við mér. Hjartað
hamaðist, en ég gat ekki verið
lengur þarna. Treysti mér heldur
ekki til að kanna, hvort einhver
óviðkomandi væri í húsinu. Svo
tók ég viðbragð og hentist í einu
hendingskasti í gegnum búðina,
upp stigann og inn til mín. Ég
skreið sjálfandi undir sængina.
Hvað gat ég gert? Hverjum gat ég
treyst? Hver gat komist inn á
skrifstofuna til mín? Það vom
aðeins tvær manneskjur aðrar en
ég, sem áttu greiða leið þangað.
Mér fannst ég vera eins og lamb
leitt til slátmnar. Ég gat ekkert
farið, ekkert gert og engum treyst,
ekki nokkurri sál..
Spennubók í sérflokki frá
Skjaldborg.

Fjórðu tónleikar Sinfóníu-
hljómsveitarinnar
í þetta sinn voru á efnisskrá verk
eftir Mendelssohn, Beethoven og
Sjostakovitsj; Bandaríkjamaðurinn
Murry Sidlin stjórnaði en Þorsteinn
Gauti Sigurðsson lék einleik í 2.
píanókonsert Beethovens. Sá flutn-
ingur er liður í þeirri áætlun Sin-
fóníuhljómsveitarinnar að flytja alla
píanókonserta Beethovens með ís-
lenskum einleikurum í vetur. Þessi
konsert, þótt skráður sé númer tvö,
var í sannleika saminn á undan þeim
konsert sem kallast númer eitt, en
hins vegar gefinn út á eftir. Konsert-
ana fimm samdi Beethoven á árun-
um 1795-1809 til að frumflytja á
tónleikum sínum, en hann var talinn
meðal mögnuðustu píanista þeirra
ti'ma. Eftirfarandi er úr ævisögu
Johanns Wenzel Tomaschek, organ-
ista og tónskúlds, sem heyrði Beet-
hoven spila árið 1798. Hann mátti
trútt um tala þegar hann skrifaði
ævisögu sína um 1840, því þá hafði
hann heyrt alla helstu píanósnilling-
ana þeirra tíma spila, frá Mozart til
miðrar 19. aldar:
Árið 1798, þegar ég var aftur
tekinn til við lögfræðinám mitt,
kom Beethoven, risinn í hópi
píanóleikara, til Prag. Hann hélt
tónleika í Konviktssalnum, sem
voru mjög vel sóttir, og spilaði þá
C-dúr konsertinn op. 15 [konsert
nr. 1], Adagíó-ið og Rondó-kafl-
ann glæsilega í A-dúr úr op. 2
[píanósónata nr. 2), og endaði
með tilbrigðum um stef sem
Schlick greifafrú hafði látið hann
fá, „Ah tu fosti il primo oggetto",
úr Títus eftir Mozart (7. dúett).
Hin frábæra spilamennska Beet-
hovens, og ekki síst hið djarfa flug
hans í tilbrigðunum, snurtu
strengi í djúpum sálar minnar
með undarlegum hætti, og það
svo mjög að ég snerti sjálfur ekki
slaghörpuna mína í nokkra daga á
eftir. ... Ég heyrði Beethoven
aftur á seinni tónleikum sínum,
þar sem hvorki flutningur hans né
verkin höfðu sömu áhrif á mig og
áður. Nú flutti hann B-dúr kons-
ertinn, sem hann hafði rétt lokið
við að semja í Prag [konsert nr. 2].
Tomaschek telur hér að B-dúr
konsertinn op. 19 hafi verið nýsam-
inn 1798, og C-dúr konsertinn op. 15
eldri, en hitt mun sönnu nær að
Beethoven endurskoðaði fyrrnefnda
konsertinn þetta ár og gaf hann svo
út sem op. 19. En hvað um það.
B-konsertinn, sem Þorsteinn Gauti
flutti ásamt Sinfóníuhljómsveitinni
17. nóvember, er veigaminnstur
konserta Beethovens - hinn mikli
jöfur er ekki fullskapaður ennþá;
hann birtist fyrst 1804 með 3. sin-
fóníunni (op. 55) og fleiri verkum
þess tíma. 1798 var skáldið enn
undir miklum áhrifum frá Mozart og
Haydn, svo sem heyra má í þessum
konsert, en hins vegar vantar verkið
þokka Mozarts. Þorsteinn Gauti
flutti konsertinn ólmunarlaust cn af
miklu öryggi - kunnugir sögðu mér,
að nákvæmlega svona ætti að spila
hann, enda mun það tæplega fara
milli mála að Þorsteinn er mikið
píanista-efni, eitt hið mesta sem hér
hefur lengi komið fram.
Forréttur tónleikanna, et svo ma
að orði komast, var Ruy Blas op. 95,
forleikur að samnefndu leikriti Vic-
tors Hugo og saminn á þremur
dögum árið 1839 fyrir þýsku upp-
færsluna á leikritinu. Mendelssohn
hefur ekki staðist tímans tönn sér-
lega vel og Ruy Blas er ekki meðal
hans sterkustu verka. Samt er þetta
þægilegt stykki áheyrnar og miklu
betur til forréttar fallið en Mozart-
sinfónía, sem með nokkrum ýkjum
mætti líkja við það að nota fánann
fyrir gólfmottu.
Aðalrétturinn var 5. sinfónía
Sjostakóvitsj, í D-dúr op. 47. Af
viðskiptum Sjostakóvitsj við Mosk-
vuvaldið er mikil saga sem oft er
sögð og ckki verður endurtekin hér,
en 5. sinfóníuna samdi skáldið 1937
eftir að Pravda hafði birt óvænta og
harkalega árás á verk hans ári fyrr.
Menn lesa náttúrlega hvers kyns
meiningar úr slíku verki, en þar fyrir
utan stendur þessi magnþrungna
tónlist vel fyrir sínu. Og magnþrung-
inn var flutningurinn líka í þetta
sinn, undir stjórn Murry Sidlin.
Einleikarar úr ýmsum hópum hljóm-
sveitarinnar fengu tækifæri til að
blómstra, en mikilvægara var þó að
Sinfóníuhljómsveit lslands stóð
saman sem einn maður að því að
töfra fram tónlistina, og hárin risu á
höfði þeirra áheyrenda sem hár
höfðu til að rísa og eyru að heyra.
Sig. St.
Skært lúðrar hljóma
Á háskólatónleikum 16. nóvem-
ber fluttu Eiríkur Örn Pálsson, Ás-
geir Hermann Steingrímsson og Lár-
us Sveinsson ýmis verk fyrir þrjá
trompeta. Eiríkur Örn virðist vera
nýjasti sprotinn á meiði vel mennt-
aðra og kunnáttufullra trompet-
leikara sem hér koma til starfa,
Ásgeir Hermann kom heim frá námi
fyrir fáum árum og Lárus raunar
fyrir einum 20 árum - tíminn flýgur!
-og þótti kunnátta hans þá nokkrum
tíðindum sæta, ef ég man rétt.
Málmblúsurum fylgir gjarnan sú
ímynd, að þeir séu sjóaðir af spila-
mennsku á sveitaböllum og í lúðra-
sveitum, kaldir og kátir karlar sem
ekki láta sér allt fyrir brjósti brenna
og taka hina fíngerðari punkta í
tilverunni ekki of alvarlega. Engin
alhæfing gæti verið fjær sanni.
Trompetinn er eins og maðurinn
sjálfur, sem á kjörlendi hvar sem er,
í hitabeltis- og heimskautalöndum
og allsstaðar þará milli. Trompetinn
er rauði liturinn í hinum stóru
skiliríum hljómsveitarverkanna,
hormónninn í jazzinum, rödd engl-
anna í klassíkinni.
Á einu sviði fellur trompetinn þó
í skuggann fyrir öðru hljóðfæri, en
það er sekkjapípan. Trompetar eru
að sönnu bakfiskurinn í flestum
herlúðrasveitum, sem m.a. eiga að
örva fótgönguliða á göngunni til
vígvallanna og hvetja þá til dáða
þegar á hólminn er komið. En
sekkjapípur eru hér hálfu magnaðri,
því þær örva ekki einasta eigið lið
(sem eru Skotar og Gúrkar) til dáða,
heldur skjóta þær óvininum skelk í
bringu og brjóta niður siðferðisþrek
hans. Þó eru á þessu tvær hliðar sem
öðru, því sumir héldu því fram að
sífelldur sekkjapípublástur skoskra
sveita í fyrri heimsstyrjöldinni hafi
beint skotum óvinanna að þeim, líkt
og Tryggvi Emilsson segir frá því í
Baráttunni um brauðið að maður
skaut á draug norður í Öxnadal fyrr
á öldinni, og valdið óeðlilegu mann-
falli.
Tónleikar þeirra þremenninga
hófust með lúðrablæstri eftir Benja-
mín Britten, Fanfare for St.
Edmundsbury (1959). Trompetarnir
þrír syngja fyrst hver sína rödd einir,
og síðan allir saman. Næst konr
Suite pour 3 Trompettes eftir Frakk-
ann Henri Tomasi (1964), sem í
rauninni er þrír dansar. Þá þrjár
útsendingar barokkverka, og loks
Cing Bagatelles eftir Pierre Mas
Dubois (1970) - hvert hinna fimm
smústykkja „undirstrikar ryþmiska
og melodíska eiginleika hljóðfæris-
ins“, eins og segir í skrúnni.
Tónleikar þessir voru, auk þess að
gleðja augað, lítið sýnishorn hinnar
margvíslegu tónlistar sem fyrir
trompet er skrifuð, hinna fjölbreyttu
hæfileika hljóðfærisins, hinna nrarg-
breytilegu denrpara sem fyrir hljóð-
færið hafa veriö smíðaðir, og hinnar
prýðilegu kunnáttu okkar manna á
þessu sviði. Allt komst þetta vel til
skila því þarna var spilað sterkt,
veikt og „fárveikt", hratt hægt,
bundið og staccato, gömul tónlist og
ný, alvarleg tónlist og alvörulítil -
enda gerðist það, sem sjaldgæft er á
háskólatónleikum, að róbúst fagn-
aðaróp kváðu við úr aftursætunum
að tónleikum loknum. Svona er
trompetinn skemmtilegur og vinir
hans.
Sig. St.
n
Útboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar fyrir hönd
Hitaveitu Reykjavíkur óskar eftir tilboðum í innan-
hússfrágang stöðvarhúss Nesjavallavirkjunar.
Verkið felst í að Ijúka við stöðvarhús Nesjavalla-
virkjunar, þar með talið að fullgera múrverk,
tréverk og málningu, svo og allar innréttingar.
Vettvangsskoðun á Nesjavöllum 29. nóv. kl. 14.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri að
Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík, gegn-kr. 20000-skila-
tryggingu. Tilboðin verða opnuð á sama stað
miðvikudaginn 14. des. kl. 14.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVlXURBORGAR
Fríkirkjuv*gi 3 — Sími 25800