Tíminn - 19.01.1989, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 19. janúar 1989
Tíminn 7
Sverrir Hermannsson
BYÐUR NOKKUR BETUR?
Á dögunum hélt sjálfur forsætisráðherrann því fram á
opinberum fundi að vaxtamunur íslenska bankakerfisins
væri alltof mikill í samanburði við það sem tíðkaðist
erlendis, eða 10-12% eins og hann ákvað.
Á ísafjarðarfundinum talaði bönkum sé um 4,5-5%. Að vísu
Ólafur Grímsson um að banka-
kerfið tæki til sín tvöþúsundmilljón
króna vaxtamun umfram það sem
eðlilegt gæti talist. í Tímanum í
dag segir Ó. Grímsson: „Vaxta-
munurinn í íslenskum bönkum
væri á bilinu 7-7,5% og sumir segja
miklu meiri“, og á hann þar sjálf-
sagt við forsætisráðherra sinn.
Býður nokkur betur?
í Tímagreininni lýsir Ó. Gríms-
son yfir furðu sinni á vanþekkingu
undirritaðs, sem hann hefði getað
bætt úr með „einu símtali við
hagdeild Landsbankans", eins og
þar segir. í þessu sama viðtali í
Tímanum upplýsir Ó. Grímsson
að vaxtamunur hjá erlendum
virðist sem samanburður á innlend-
um og erlendum vaxtamun sé
þannig reiknaður að bera saman
heildarvaxtamun hjá erlendum
bönkum en taka aðeins með í
reikninginn vaxtamun innlána og
útlána hjá íslenskum. Sleppa
m.ö.o. gjaldeyrisviðskiptum, sem
eru yfir 40% af umsvifum Lands-
banka íslands, en í þeim viðskipt-
um er vaxtamunur bankans aðeins
um það bil 1,5%.
En nú sem greinarhöfundur er í
óvæntum samböndum við fjár-
málasvið og hagdeild Landsbank-
ans, þrátt fyrir vitneskju Ó. Gríms-
sonar um annað, er rétt að birta
staðreyndir um vaxtamun hjá
Landsbanka íslands árið 1988, þótt
þær upplýsingar komi auðvitað
afar illa heim og saman við yfirlýs-
ingar Ó. Grímssonar og forsætis-
ráðherra. Ekki nennir undirritaður
samt að biðja afsökunar á því, þótt
honum skiljist fullvel á yfirlýsing-
um Ó. Grímssonar að staða hans
sé í hættu ef hann ekki þegir og
hlýðir. Ríkisstjórnin, eins og það
heitir hjá Ó. Grímssyni, niuni sýna
styrk sinn ef bankastjórinn vilji
ekki kúgast láta.
Og hér eru þá staðreyndir
málsins:
Vegið meðaltal vaxtamunar hjá
Landsbanka íslands allt árið 1988
var 5,09%.
Að vísu myndi þetta meðaltal
lækka ef tillit væri tekið til viður-
laga sem Landsbankinn var beittur
fyrstu þrjá mánuði árins 1988
vegna ónógrar lausafjárstöðu.
Þess ber enn að geta sérstaklega,
að eftir síðustu ákvörðun meiri-
hluta bankaráðs Landsbanka ís-
lands í vaxtamálum frá 29. nóv-
ember s.l. reiknast mönnum til að
vaxtamunur bankans sé 3.39%!
sig
Af þessu getur alþjóð séð hversu
heilar brýrnar eru í málatilbúnaði
Ó. Grímssonar sem kallar
fjármálaráðherra.
Annað mál er, að skoðun þess,
sem hér stýrir penna, er sú, að
bankar geti ýmislegt gert til að
auka sparnað og bæta þjónustu
sína. í því augnamiði hefir Lands-
bankinn ákveðið að gera rækilega
úttekt á stöðu sinni og starfsemi.
Og kalla til erlenda sérfræðinga,
sem fengist hafa við slík mál hjá
hér um bil hverjum einasta banka
um endilanga Evrópu.
Á ísafjaðarfundi fór Ó. Grím-
son háðulegum orðum um þessa
ákvörðun Landsbankans og kvað
Sverri Hermannsson vera að leita
eftir ráðgjöf út fyrir landssteina,
sem „við“ getum veitt honum, eins
og hann komst að orði. Um þessa
auðmýkt verður ekki farið fleiri
orðum.
Jón Baldvin Hannibalsson viö lok ráöstefnu um öryggi og samvinnu í Evrópu (RÖSE):
Harma atburðina í Prag
Hr. forseti. Góðir áheyrendur.
Síðan framhaldsfundur Vínar-
ráðstefnunnar um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu (RÖSE) hófst fyrir
tuttugu og sex mánuðum hafa orð-
ið einhverjar víðtækustu breyting-
ar í samskiptum ríkja sem þátt-
tökuríkin 35 hafa orðið vitni að
síðan síðari heimstyrjöldinni lauk.
Fyrir aðeins þremur árum gat eng-
an órað fyrir því að sovéski herinn
væri nú á förum frá Afghanistan,
að forsetarnir Reagan og Gorbat-
sjov hefðu setið fjóra fundi saman
og að fyrsti samningurinn um tak-
mörkun vopna í sögunni, þar sem
ákveðið var að eyða heilum flokki
kjarnavopna, hefði verið undirrit-
aður, staðfestur og hafin væri fram-
kvæmd á. Mestu máli skiptir að
stöðugleiki hefur aukist í samskipt-
um austurs og vesturs vegna þess
að báðum aðilum hefur gengið
betur, ekki aðeins að hafa hemil á
samkeppni í vígbúnaðarmálum,
heldur einnig í því að stuðla að
gagnkvæmum skilningi sem getur
eytt tortryggni og stuðlað að frek-
ari samningaviðræðum.
Þessi heillaþróun hefur komið
fram í störfum þessarar ráðstefnu.
Ennfremur gefa þær samningavið-
ræður sem framundan eru á grund-
velli Helsinkisamkomulagsins til-
efni til áframhaldandi bjartsýni.
Þegar þessi fundur hófst hinn 4.
nóvember 1986 var haldið áfram
að fjalla um fjölda tillagna sem
höfðu verið bornar upp á þremur
fyrri fundum. En á fundinum hefur
einnig verið rætt um enn fleiri
mikilvægar tillögur heldur en á
fyrri fundum RÖSE. Þjóð mín tók
þátt í flutningi sautján tillagna og
það er ánægjulegt að sjá að tekið
hefur verið tillit til þeirra í loka-
skjali ráðstefnunnar.
Hr. forseti.
Vera kann að sá tími sem fer í
það á RÖSE-fundum að ná fram
samstöðu allra þeirra sem hlut eiga
að máli þyki á stundum alltof
langur, en árangurinn, lokaskjal
Vínarfundarins, var vel þess virði
að eftir því væri beðið. Vafalaust
má telja lokaskjalið mikilvægasta
og mest afgerandi skjal RÖSE eftir
að Helsinkisamkomulagið var
samþykkt. Það er ekki einungis
efnismikið, heldur er í því að finna
jafnvægi í umfjöllun um þau mörgu
svið sem til umræðu hafa verið á
framhaldsfundum RÖSE og ber að
leggja sérstaka áherslu á það að
þessi mismunandi svið eru ekki
sjálfstæð, heldur mynda þau órjúf-
anlega heild.
Frá sjónarhóli íslendinga skiptir
mannlegi þátturinn höfuðmáli. í
lokasamþykkt Helsinkiráðstefn-
unnar var gert ráð fyrir því að
þátttökuríkin gætu ekki blómstrað
án þess að hverjum einstaklingi
væri gert kleift að þroskast óhindr-
aður og frjáls.
í því skjali sem fyrir okkur liggur
er að finna skýr og skilmerkileg
ákvæði á mannlega sviðinu, þar
sem m.a. er fjallað um rétt hvers
einstaklings til að ráða ferðum
sínum, rétt hans til að veita og fá
fræðslu í trúarbrögðum; aðgang að
upplýsingum; sameiningu fjöl-
skyldna; bein persónuleg samskipti
milli trúaðra og trúfélaga; frelsi frá
gerræðislegum handtökum, fang-
elsum og útlegð; að fyrir hendi séu
ákveðnar lausnir fyrir einstaklinga
sem telja að réttindi þeirra hafi
verið brotin; og réttindi minni-
hlutahópa - svo aðeins fátt eitt sé
nefnt.
Þjóð mín fagnar meginatriðunum
í kaflanum um mannlega þáttinn í
Vínarskjalinu; í fyrsta lagi fundun-
um þremur um mannlega þáttinn
innan RÖSE og í öðru lagi hvernig
staðið skuli að upplýsingaskiptum
og leyst skuli vandamál varðandi
mannréttindi, undirstöðuatriði
frelsis og mannlegra samskipta.
Hr. forseti.
Það er er ekki ætlun mín að
fjalla um hinar ýmsu hliðar á
lokaskjali Vínarfundarins. En sem
fulltrúi þjóðar, sem er mjög háð
utanríkisviðskiptum, tel ég mér
skylt að lofa þau ákvæði sem stuðla
eiga að verslunarsamskiptum aust-
urs og vesturs og iðnþróun. Meðal
annars má nefna að smám saman
skal horfið frá hvers konar hindr-
unum á vegi verslunar og að fyrir-
liggjandi verði tæmandi og sam-
bærilegar tölulegar upplýsingar um
milliríkjaviðskipti. Ennfremur
fögnum við ákvæðum um sam-
vinnuverkefni og lítil og meðalstór
sameignarfyrirtæki.
íslendingar tóku þátt í flutningi
tillögu um ráðstefnu um efnahags-
samvinnu í Bonn og gerum við
okkur góðar vonir um starf hennar
varðandi frumkvæði á sviði sam-
skipta í efnahags- og iðnaðarmál-
um.
Hvað varðar ákvæðin um vísindi
og tækni vil ég aðeins nefna mikil-
vægi þess að nýta náttúruauðlindir
á skynsamlegan hátt.
Við lifum á þeim tímum þegar
þjóðirnar verða æ háðari hver
annarri. E.t.v.á þetta einkum við á
sviði umhverfismála. Reyndar eru
fá svið sem henta betur til sam-
vinnu þjóða í milli. Öll þátttöku-
ríkin verða að vinna að því sameig-
inlega markmiði að hverfa frá þeim
náttúruspjöllum sem hafa því mið-
ur verið fylgifiskur aukinnar efna-
hagslegrar velgengni á undanförn-
um áratugum.
íslendingar voru meðal þeirra
þjóða sem lögðu fram fjórar tillög-
ur á sviði samvinnu í umhverfis-
málum. Við fögnum þvf sérstak-
lega að þær hafa sett svip sinn á
lokaskjalið.
Hið hreina og ómengaða haf um-
hverfis lsland er undirstaða af-
komu okkar. Ég legg áherslu á hve
mikilvæg við teljum viðkomandi
ákvæði í texta lokaskjals Vínar-
fundarins, einkum þó eftirfarandi
ákvæði:
„... muni þær leggja sérstaka
áherslu á þróun viðeigandi ráðstaf-
ana í stað þess að fleygja úrgangi í
sjó, í því skyni að draga úr því
smám saman og verulega að skað-
legum úrgangi sé fleygt í sjóinn og
eitruðum úrgangsvökva brennt í
sjó - í þeim tilgangi að hætt verði
að beita slíkum aðferðum sem
fyrst.“
Hr. forseti.
Hér í Vín hafa (slendingar tekið
þátt í að flytja tillögu um þýðingu
bókmennta af og á tungur smærri
þjóða, svipað því sem við gerðum
á framhaldsfundunum í Madrid og
Belgrad. Öllum ætti að vera auð-
skilinn sérstakur áhugi okkar á þessu
sviði. Hins vegar er það ekki
eingöngu í þágu þeirra sem tala
þessi tungumál að viðhalda þeim
og koma þeim á framfæri. Evrópa
er brotamynd þjóða og er hver
þeirra í minnihluta, þrátt fyrir að
þær séu misstórar. Það er okkar
allra hagur að viðhalda þessari
fjölbreytni í öllum sínum marg-
breytilegu og fögru myndum.
Við fögnum þeim skrefum sem
stigin munu verða í því skyni að
gera okkur ljósari sameiginlega
menningarlega arfleifð okkar Evr-
ópumanna og við hlökkum til að
taka þátt í málþinginu í Kraká og
upplýsingafundinum í Lundúnum.
Við fögnum því að dregið hefur
verulega úr því meðal allra aðildar-
þjóða RÖSE að þær trufli útvarps-
sendingar.
Hr. forseti.
Ríkisstjórn mín gerir sér glögga
grein fyrir mikilvægi hernaðarhlið-
ar öryggismála RÖSE, einkum eft-
ir að hafa tekið þátt í Stokkhólms-
ráðstefnunni um traustvekjandi
aðgerðir í þrjú ár og í framkvæmd
ákvæða hins mikilvæga skjals sem
þar var samþykkt. Til þess að unnt
reynist að auka traust þjóða í milli
verður að leggja höfuðáherslu á að
herir athafni sig fyrir opnum tjöld-
um og hulu sé svipt af vopnabirgð-
um.
Niðurstaða Stokkhólmsfundar-
ins var jafnan betri en við höfðum
þorað að vona, t.d. hvað varðar
vettvangskönnun á jörðu niðri á
landsvæði annarra ríkja. Við von-
úm að þær umbætur sem hafa að
undanförnu orðið á alþjóðavett-
vangi haldi áfram og stuðli að
frekari framförum á þessu sviði.
Við munum starfa með banda-
mönnum okkar og öðrum ríkjum
sem tóku þátt í RÖSE við að renna
frekari stoðum undir ákvæði á
hernaðarsviðinu, sem samþykkt
voru á Stokkhólmsfundinum, á
ráðstefnu um traustvekjandi að-
gerðir sem hefst í Vín eftir nokkrar
vikur.
Á undanförnum þremur árum
hefur Atlantshafsbandalagið hvað
eftir annað óskað eftir því að
komið væri á stöðugu og öruggu
jafnvægi hefðbundinna herja með
minni herstyrk. f viðræðum um
hefðbundinn vígbúnað í Evrópu
frá Atlantshafi til Úralfjalla, sem
hefjast innan skamms, verðum við
að koma í veg fyrir að unnt verði
að gera óvænta árás eða stofna til
meiri háttar hernaðaraðgerða og
uppræta hættulegt misræmi og
jafnvægisleysi. Þessar nýju viðræð-
ur verða á margan hátt prófraun á
það hvort gömul tortryggni og
„kaldastríðshugsunarháttur" heyri
raunverulega sögunni til. Við von-
um sannarlega að svo sé.
Sá niðurskurður hefðbundins
vopnabúnaðar sem Gorbatsjov
forseti hét nýlega lofar góðu og
bendir til þess að Varsjárbandalag-
ið sé fúst til að draga einhliða úr
hinum miklu yfirburðum sem það
hefur á sviði hefðbundins herafla.
Hr. forseti.
Ég hef þegar minnst á nokkra af
þeim sérfræðingafundum sem
verða haldnir fram að næsta fram-
haldsfundi i Helsinki í mars 1992.
Við teljum að fundaáætlunin sé
yfirveguð og stuðli að frekari gagn-
kvæmum skilningi varðandi tiltek-
in mál í viðkomandi ríkjum.
Höfum í huga að Helsinkisátt-
málinn er sáttmáli breytinga, ætl-
aður til að stuðla að skilningi, efla
traust og leysa deilumál. Þetta er
sameiginleg tilraun þátttökuríkj-
anna til að breyta þeim aðstæðum
sem valdið hafa sundrungu í Evr-
ópu í rúma fjóra áratugi. Mikill
árangur hefur náðst við að eyða
þeirri sundrungu á ui ^anförnum
tveimur árum. Lykillinn að þessum
framförum hefur, að mínu mati,
verið sá að staðið hefur verið við
fyrri skuldbindingar. En því miður
er margt enn ógert. Enn eru menn
fangelsaðir fyrir stjórnmála- og
trúarskoðanir, aflétta verður höml-
um á frjálsu flæði upplýsinga og
hugmynda; finna verður lausn á
deilum þjóðarbrota, höftum á
trúfrelsi og félagslegu ranglæti -
svo að nokkuð sé nefnt.
Hr. forseti.
Nú er ástæða til að vera bjart-
sýnn og jafnvel mætti segja að við
okkur blasi nýtt tímabil í Evrópu
þegar við snúum baki við langri
sögu deilna þar sem bræður hafa
borist á banaspjót.
Ég vil hins vegar mæla nokkur
varnaðarorð. Jafnvel hinn metnað-
arfyllsti texti - þótt fullkominn
væri - kemur að litlu haldi ef
framkvæmdina vantar, ef orð leiða
ekki til athafna. Þetta er það
viðfangsefni sem kallar á framtak!
í þessu sambandi hörmum við
mjög árásir lögreglu á friðsama
mótmælendur í miðborg Prag
undanfarna daga. Réttur manna til
að safnast saman í friðsamlegum
tilgangi eru grundvallarmannrétt-
indi sem öll aðildarríki RÖSE
verða að virða. Öll ákvæði í sam-
þykktum RÖSE sem náðst hefur
samstaða úm hlýtur að ná til allra
rfkjanna 35. Vart þarf að taka það
fram að þetta á einnig við um
Rúmeníu.
Fyrir hönd ríkisstjórnar íslands
vil ég nota þetta tækifæri til að
þakka hinum austurrísku gestgjöf-
um okkar, sem hafa skipulagt
þriðja framhaldsfundinn með þeim
hætti að til fyrirmyndar er fyrir þá
sem skipuleggja fundi RÖSE í
framtíðinni. Eg vil einnig hrósa
framkvæmdastjóra ráðstefnunnar,
Liedermann sendiherra, og starfs-
liði hans fyrir það hve vel þeim
hefur tekist til við fundarhaldið á
Vínarfundinum.
Þakka yður fyrir, hr. forseti.