Tíminn - 24.01.1989, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 24. janúar 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR
eiga Grímsvötn affall í Skeiðará.
Það er slæmt til þess að vita hvað
margir eiga erfitt með að tengja
saman orsakir og afleiðingar en
eyða allri orku í leit að mannlegum
blórabögglum og skiptir þá engu,
hvort málum sé hallað. En það
hefur alltaf þótt gott til fyrirmyndar
að hafa það sem sannara reynist.
í bókinni Græðum ísland er sagt
frá því hvernig til hefur tekist í
Skógey í Hornafirði en þar varð
fyrst að hemja Hornafjarðarfljót
áður en uppgræðslan gat hafist.
Þannig eru víða aðstæður sem
blasa við, ef vegfarandi hefur opin
augun en líkar aðstæður eru með
allri suðurströndinni frá Hornafirði
til Reykjanesskaga.
Á Mýrdalssand var beitt ein-
hverju stórtækara en búsmala
landsmanna haustið 1918 en mörg-
um til glöggvunar er flatarmál hans
nærfellt það sama og allt láglendi
Rangárvallasýslu utan Eyjafjalla.
Sólheima- og Skógasandar eru
myndaðir í jökulhlaupum úr Mýr-
dalsjökli. Ég ætla ekki að feta mig
yfir hvert örnefni vestar með
ströndinni, en fara heldur inn í
landið.
Megin hluti skóglenda fyrir ofan
hálendisbrún Árnes- og Rangár-
vallasýslna fór í auðn á 18. öldinni
eftir rnikla goshrinu hér á syðri
hluta landsins. Lítum á eftirtalin
ártöl: 1721 var mikið gos í Kötlu,
1727 í Öræfajökli, 1728 Heklugos,
1753 eldgos í Síðujökli, 1754
Heklugos, 1755 Kötlugos, 1766
stórgos í Heklu, 1774 eldgos í
Grímsvötnum, 1783 Skaftáreldar.
Mörg voru þessi eldgos stórgos.
Öskufall hefur því verið mikið og
landið aldrei beðið þess bætur. í
frásögunt af Heklugosinu 1766 seg-
ir að birkiskógar hafi sandkafið og
þeir visnað og þá dáið. En birkið
þarf ekki að fara í kaf til að landið
sé dauðadæmt. Það hefur ekki
getað orðið nein endurnýjun
hvorki af grasi eða birki, því eins
og allir vita er rakageymd vikurs
eða ösku ákaflega lítil, þar að auki
var tíðarfar að öllum líkindum
kaldara en nú og þá lægra rakastig
með minni úrkomu. Því hefur
engin spírun tekist á stórum
svæðunt, en eins og ártölin bera
með sér er engin von að jarðvegur-
inn hafi verið kominn í jafnvægi
áður en næsta öskufall varð en
hámarks aldur íslenska birkisins er
80 til 100 ára. Þóeinhverendurnýj-
un hafi átt sér stað í jaðri öskugeir-
ans hefur lítið kjarr ekki getað
stöðvað það gífurlega magn fok-
efna sem á greiða leið allt innan frá
jöklum. Það er líklegt að öskufall
hafi skapað líkar aðstæður í öðrum
landshlutum, þó vegna landshátta
hafi gróðureyðingin ekki orðið í
neinni líkingu við þá á Suðurlandi á
þeim tíma.
Sveinn Sigurjónsson
Galtalæk, Rang.
Guömundur P. Valgeirsson:
Hver má og hver má ekki?
Einhæfar umræöur og
takmarkaðar upplýs-
ingar um gróðureyð-
ingu hafa skapað
óþarfa spennu milli
þéttbýlisbúa og þeirra
sem búa í dreifbýli.
Umfjölluninni eraf æsi-
fréttamönnum beint
gegn bændastéttinni,
þar sem bændum er
lýst sem vel skipulögð-
um gróðureyðingar-
hóp, sem ekkert sést
fyrir. Er sjónvarp allra
landsmanna duglegast
í þeim áróðri, en má
vafalaust virða það
þeim til vorkunnar að
veraslitnirúrtengslum
við lífið og tilveruna í
landinu.
Sverrir Hermannsson, þáver-
andi menntamálaráðherra, núver-
andi bankastjóri, vék Sturlu Krist-
jánssyni fræðslustjóra fyrirvara-
laust úr starfi fræðslustjóra fyrir að
sýna yfirboðara sínum, ráðherran-
um, ekki tilhlýðilega virðingu og
fara ekki að orðum hans og fyrir-
mælum. - Þetta gerðist með eftir-
minnilegum hætti og hefur af þeirri
þrákelkni, sem fræðslustjórinn
sýndi yfirboðara sínum hlotist
verulegur eftirmáli. Er ekki séð
fyrir endalok þess máls, ef marka
má orð Sverris Hermannssonar,
fyrrverandi ráðherra, nýlega.
Þó að aðgerðir Sverris, gegn
Sturlu mæltust illa fyrir almennt.
þá voru þó ýmsir, sem töldu Sturlu
hafa gengið of langt í sjálfræði sínu
og mótþróa við sinn yfirboðara og
gerðir Sverris ráðherra ættu því
verulegan rétt á sér fyrir þá sök.
- ög sjálfur heldur Sverrir því
fram, sem eðlilegt er, að gerðir og
framkoma Sturlu hafi með öllu
vetið óforsvaranlegar og því sjálf-
gefið að víkja honum úr starfi með
þeim hætti, sem gert var, vegna
stórlætis hans.
Nú ber svo til eftir að Sverrir
Hermannsson er hættur afskiptum
af stjórnmálum og orðinn banka-
stjóri ríkisbanka, Landsbankans,
með þvf hlutleysi í stjórnmálum,
sem því starfi fylgir, stendur hann
á blístri dag eftir dag á torgum og
gatnamótum (fjölmiðlum) með
stóryrði og hótanir í garð núver-
andi ríkisstjórnar og einstakra ráð-
herra hennar svo að með eindæm-
um er hvað orðbragð og hroka
snertir, fyrir þá sök að gera tilraun
til að bjarga undirstöðuatvinnulífi
landsmanna frá því algera hruni,
sem við blasti og fyrrverandi ríkis-
stjórn undir forsæti Þorsteins Páls-
sonar gafst upp við, og hafði raunar
enga viðburði til að afstýra. Jafn-
framt því sem gerð er tilraun til að
draga úr því vaxtaokri einstakra
peningafursta, sem öllunt viðkom-
andi aðilum ber saman um að eigi
stærstan þáttinn í hversu illa er
kornið rekstri allra framleiðslu-
greina og heilbrigðum viðskiptum
landsmanna.
Öllum hugsandi mönnum er ljóst
að hér er mikið í húfi, að núverandi
ríkisstjórn takist að inna sitt björg-
unarstarf farsællega af hendi. En
það verður ekki gert ef hagsmunir
fjárplógsmanna eru settir öllu ofar.
Óg heldur ekki án þess að hróflað
sé við því kerfi, sem mestan þátt
hefur átt í þeim ófarnaði sem
kominn er.
Greinilegt er að kappgirni Sverr-
is Hermannssonar er svo mikil, að
hann hefur enn ekki áttað sig á að
hann er ekki lcngur í þeirri aðstöðu
að geta rekið menn úr starfi að
geðþótta sínum. Og hann hefur
heldur ekki lært þá auðmýkt undir-
sátans sem hann ætlaðist til og
krafðist fortakslaust af Sturlu
Kristjánssyni undirmanni sfnum og
fræðslustjóra. Því getur Ólafur
Ragnar Grímsson og aðrir sem
orðið hafa fyrir barðinu á Sverri
Hermannssyni bankastjóra og mál-
vöndunarmanni, leyft sér að hlæja
að tilburðum bankastjórans og
jafnframt aumkvað hann. Vonandi
er að Sverrir átti sig á því hver
staða hans í þcssum efnum er nú
og leggi stjórninni það lið sem
henni er nauðsynlegt til að vinna
ætlunarverk sitt. Og með því verði
komið í veg fyrir enn meiri vand-
ræði en orðin eru fyrir ráðleysi
fyrrverandi ríkisstjprnar og alls
almennings, sem þar á sinn þátt í.
- Með því nýtti hann þann
manndóm, sem honúm er gefinn í
ríkum mæli.
Bæ, 15. jan 1989
Guðmundur P. Valgeirsson.
Sveinn Sigurjónsson:
GRÓDUREYDING
Bókin Græðum ísland er stórmerk heimild um störf og
árangur Landgræðslunnar frá upphafi, þar er sýndur í
hnotskurn sá gífurlegi árangur sem náðst hefur í uppgræð-
slu og stöðvun gróðureyðingar víðsvegar um land. En eftir
lestur bókarinnar má ætla að það þróttmikla starf muni
halda áfram.
Grein Andrésar Arnalds er fróð-
leg um horfnar gróðurvinjar, en
þáð er umhugsunarvert hversu
saga gróðureyðingar er þar einföld-
uð og á lítið skylt við vísindi eða
rök. Meðal annars vitnar hann í
Sigurð Þórarinsson jarðfræðing
þann virta og kunna vísindamann,
en þar er hægt að finna mörg
gullkorn, en þurfti ekki að flíka
þeirri fljótræðislegu fullyrðingu að
eldgos hafi ekki skapað teljandi
gróðureyðingu. Hann segir að það
sé umhugsunarvert að helstu
skógarleifar á Suðurlandi séu við
rætur helstu eldfjalla landsins.
Þarna er greinilega villa í rökhugs-
un vísindamannsins því ef athuguð
er lega skógarleifanna miðað við
ríkjandi vindáttir, þá eru þær allar
til hliðar og í skjóli fjalla eða vari
fyrir norðaustanáttinni er flutti
ógrynni gosefna eða jarðveg blás-
andi lands, en víða eru smá gróð-
urtorfur þar sem vatnsföll báru
jafnharðan fokefnin til sjávar og
vörðu landið þannig.
Landeyðing af völdum náttúru-
aflanna er undarlegt feimnismál í
ræðum eða ritmáli manna, og væri
það óskandi að allir gróðurvernd-
armenn tileinkuðu sér vinnubrögð
læknastéttarinnar við nákvæma
sjúkdómsgreiningu og tækju með
alla þætti og orsakir gróðureyðing-
ar. Ætti ekki að velkjast fyrir
neinum að það yrði farsælla þegar
til lengdar léti.
Einhæfar umræður og takmark-
aðar upplýsingar um gróðureyð-
ingu hafa skapað óþarfa spennu
milli þéttbýlisbúa og þeirra sem
búa í dreifbýli. Umfjölluninni er af
æsifréttamönnum bcint gegn
bændastéttinni, þar sem bændum
er lýst sem vel skipulögðum gróð-
ureyðingarhóp, sem ekkert sést
fyrir. Er sjónvarp allra landsmanna
duglegast í þeim áróðri, en má
vafalaust virða það þeim til vork-
unnar að vera slitnir úr tengslum
við lífið og tilveruna í landinu.
Árangurinn hefur ekki látið á
sér standa, þegar er einn ráðherra
fallinn, og það svo djúpt að hann
tekur undir hvert orð sem öfgahóp-
ar svo sem Líf og land láta frá sér
fara, en það eru margir í þeim hóp
sem gætu tekið undir orðin, „Ég
hef ekkert vit á þessu en mér er
bara sagt þetta.“ Þarf vart að lýsa
því hvernig fer ef fleiri þingmenn
fá sömu grilluna að allur gróður
landsins sé étinn upp af búsmala
landsmanna og engin öfl önnur
konti þar nærri. En það er ljós
punktur í tilverunni að flestir þing-
menn hafa staðgóða þekkingu á
málinu og styðja því örugglega
áfram þróttmikið starf Land-
græðslunnar til núverandi og nýrra
verka.
Það væri ekki úr vegi að spyrja
þá ofbeitarsagnfræðinga, sem
margir hverjir hafa einhverja dokt-
orstitla og rita greinar sínar vand-
lega skreyttar með þeim og telja
sig hafa hinn eina sannleika fram
að færa, hvað ærin heiti sem eyddi
Litlahéraði 1361 svo vel að hvergi
sást stingandi strá þannig að 40 býli
lögðust af og var svo aðgangshörð
að bæjarhús sem og önnur mann-
virki hurfu gjörsamlcga. Ekki er
hún til í sögu ofbeitarfræðinnar.
Öræfajökull hefur gosið nokkr-
um sinnum síðan með tilheyrandi
jökulhlaupum og öskufalli auk þess