Tíminn - 24.01.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Þriðjudagur 24. janúar 1989
Upphefð og fall
fegurðardrottningar
í vitnastúku eins réttarsalarins í dómshúsi Manhattan situr
Edward I. Koch, borgarstjóri New York borgar, og Iíður
greinilega ekki vel. Hann blæs út kinnarnar eins og trompet-
leikari, ýtir taugaóstyrkur gleraugunum upp á skallann,
rennir augunum til og frá og kemst þannig hjá því að horfast
í augu við sakborninginn, Bess Myerson.
Bess Myerson og Ed Koch leiðast
um götur New York-borgar í kosn-
ingabaráttu.
Be,ss er orðin 64 ára og á fjöl-
skrúðugt líf að baki. Hún virðist
halda ró sinni og hafa fulla stjórn
á sjálfri sér. Klæðaburður hennar
og fas er látlaus, í algerri andstöðu
við það sem ákærandinn vill sýna
fram á að líf hennar hafi verið.
Það er erfitt að ímynda sér að
hún hafi drýgt þá glæpi sem þegar
hafa kostað hana hið virta embætti
yfirmanns menningarmála í New
York-borg. Það er líka erfitt að sjá
fyrir sér að þessi kona hafi öskrað
á eitt vitni ákærandans: „Þú getur
gert mér skaða. Haltu kjafti!"
Og ef ekki væri fyrir hendi
ljósmynd gæti maður varla trúað
að þessi sama Bess Myerson hafi
með eigin hendi fjarlægt húsmuni
úr híbýlum elskhuga síns til að
koma í veg fyrir að þeir kæmust í
hendur eiginkonu hans.
Augnaráð hennar er kalt þegar
hún mælir borgarstjórann út, en
hann virðist í uppnáminu skyndi-
lega orðinn tunguheftur. Þó neyð-
ist hann til að svara spurningum
saksóknara þungur á brún.
Bess-óreiðan erfið
fyrir borgarstjórann
Mál Bess Myerson er erfitt
viðureignar fyrir borgarstjórann. í
munni almennings er það kallað
„The Bess Mess“, Bess-óreiðan.
Allra augu beinast að þessari fríðu
konu, sem orðin er 64 ára en var
valin Ungfrú Ameríka 1945, fyrsta
stúlkan af gyðingaættum sem
hreppti þann titil. Enginn lítur
tvisvar á þá sem sitja á sakborn-
ingabekknum með henni, elskhuga
hennar byggingaverktakann Carl
Andrea Capasso og Hortense Ga-
bel dómara.
f réttarhöldunum, sem hófust í
september, verður þrenningin My-
erson, Capasso og Gabel að svara
til saka vegna samsæris, svika og
mútna, og Bess auk þess fyrir að
hafa hindrað framgang réttlætisins.
Verði Bess sek fundin getur hún
átt yfir höfði sér" allt að 30 ára
fangelsi. Það yrðu endalok þessar-
ar óþreytandi baráttukonu fyrir
gyðingamálefni sem hefur verið
áberandi í borgarlífinu og fyrir-
mynd milljóna bandarískra
kvenna, sumir segja í stíl við gríska
tragedíu á bandarískan mæli-
kvarða.
En hinir fjölmörgu andstæðingar
hennar segja hana geta sjálfri sér
um kennt og auk þess hafi hún
dregið samviskulaust aðra með sér
niður í svaðið, þ.á m. Gabel dóm-
ara, sem er orðin 75 ára og sjón-
döpur. Þeir eru líka til, fáir að
vísu, sem geta ekki afsakað athæfi
Bess en gera a.m.k. tilraun til að
skilja hvaða vandamál konur sem
komast til áhrifa í þjóðfélaginu
þurfa að kljást við, reglur sem þær
hafa ekki sjálfar átt þátt í að skapa.
Það er engin furða að Ed Koch
svitnar í vitnastólnum. Hann þarf
nú enn einu sinni að fást við
hneykslismál sem hafa snert stjórn
hans á borginni, en þau hafa komið
upp eitt á fætur öðru með þeim
afleiðingum að margir tugir emb-
ættismanna sitja nú í fangelsum
eða hafa orðið að segja af sér
störfum.
En málið er enn viðkvæmara
fyrir borgarstjórann persónulega.
Bess Myerson var nefnilega til
skamms tíma besta vinkona Kochs
og trúnaðarvinur og átti að baki
glæsilegan feril, fyrst sem fegurðar-
drottning, síðan sjónvarpsstjarna
og loks yfirmaður neytendamála í
borgarstjóratíð Johns Lindsay og
fékk þá umsögn að hún hefði
skilað „frábærum árangri" í því
starfi.
Maðurinn sem nú ber vitni gegn
henni og virðist hafa ákært hana
enda vináttan fyrir bí, á að þakka
þessari fyrrum vinsælu konu mikil-
vægan áfanga á stjórnmálaferli
sínum. Þegar Kocli sóttist eftir
borgarstjóraembættinu í New
York 1977, þá lítt þekktur fulltrúa-
deildarþingmaður, var Bessie
(gælunafn sem kjósendur af gyð-
ingaættum hafa gefið henni)
óþreytandi honum við hlið. Þau
gengu hönd í hönd fyrir framan
kjósendur til að sanna karl-
mennsku Kochs og hrekja orðróm-
inn um að hann væri hommi.
Lögmálið um
gagnkvæma greiðasemi
En þakklæti er ekki hin sterka
hlið Kochs. Eftir að hann hlaut
kosningu þurfti Bess að bíða lengi
eftir því að fá valdamikið embætti
hjá borginni. Það var ekki fyrr en
1983 að hún gat sest í stól menning-
arfulltrúa New York-borgar. Þá
loks gekk í uppfyllingu hvað hana
varðar lögmál kerfisins um „ef þú
hjálpar mér hjálpa ég þér". Nú var
Bess Myerson búin að fá völd í
embætti yfirmanns menningarmála
í borginni. Og nú ætlaði hún að
hlýða lögmálinu um gagnkvæma
greiðasemi.
Þar má nefna sem dæmi elskhuga
hennar, þéttvaxna dugnaðarfork-
inn forríka, byggingaverktakann
Andy Capasso. Sérgrein hans er
ræsagerð. Andy, sem er 21 ári
yngri en Bessie, stóð einmitt árið
1983 í sóðalegu skilnaðarmáli gegn
konu sinni Nancy. Nancy var ekki
reiðubúin til að sætta sig við smán-
arlegan lífeyri frá manni sínum
eftir að hafa unnið áruni saman í
löngu hjónabandi við hlið hans að
árangursríkri uppbyggingu fjöl-
skyldufyrirtækisins.
Og hvers vegna hefði hún átt að
gera það? Þau hjón höfðu lifað
eins og dæmigerðir uppskafningar
íNew York. Nancyvar að drukkna
í eðalsteinum og loðfeldum, börnin
þeirra sóttu dýra einkaskóla. íbúð-
in þeirra í þakhýsi við Park Avenue
var svo ríkulega marmaraklædd að
í tímaritinu „Archetectural
Digest“ var hún kölluð „Heitu
laugarnar hans Andys við Cara-
calla“.
Sjö bílar stóðu til reiðu til að
flytja fjölskylduna í sumarhúsin
tvö á Long Island, þar sem fjöldi
þjónustufólks stjanaði við hana,
eins og í íbúðinni í Palm Beach.
Bess Myerson þurfti hins vegar
ekki að láta sér lynda að standa
tómhent. Hvorki hún né Andy
höfðu gert minnstu tilraun til að
halda leyndu sambandi þeirra sem
hófst 1980. Þau áttu stefnumót á
dýrum veitingastöðum og hótelum
í Karabíska hafinu. Ef Bess bauð
vinum sínum út að borða greiddi
hún fyrir með krítarkorti Andys.
Hann færði henni nerzpels að gjöf
og virtist uppnuminn af fegurðar-
drottningunni fyrrverandi. „Bess
bjó yfir stílnum sem Andy vant-
aði,“ segir einn kunninginn. Og
Bess hafði samböndin sem Andy
þurfti á að halda.
Andy Capasso var nýríkur nafn-
leysingi með greinilega mállýsku
frá Queens en Bess Myerson þekkt
persóna. Hún gat reiknað með því
að fá alltaf rétta borðið í nákvæm-
lega rétta veitingahúsinu. Misk-
unnarlaus goggunarröð gildir
nefnilega í New York og Bess
Myerson skipaði það sæti í röðinni
að enginn neitaði að taka símann
þegar hún var á línunni.
Capasso þótti mikið til koma og
sýndi hug sinn þegar Bess hafði
beðið ósigur í baráttunni um öld-
ungadeildarsæti fyrir New York-
ríki. Þá borgaði hann fyrir hana
kosningaskuldirnar, tæpa milljón
dollara.
Bess bruggar launráð
En greinilega var það ekki nægj-
anlegt. Og nú fór Bess að ganga á
svig við lögin, að því er saksóknari
heldur fram. Hann sakar hana um
að hafa farið að brugga launráð og
svíkja til að draga úr lífeyrisgreiðsl-
um elskhuga síns til fyrrverandi
eiginkonu sinnar. Bess er sökuð
um að hafa beitt áhrifum sínum
þar sem mótstaðan var veikust,
gagnvart dómaranum í skilnaðar-
máli Capasso-hjónanna, hinni æru-
verðugu Hortense Gabel.
Gabel dómari var virt, álitin
vinsamleg konum og frjálslynd.
Hennar veiki punktur var hins
vegar Sukhreet, dóttir hennar,
bráðvel gefin stúlka en þjáist af
stöðugu þunglyndi. Sukhreet
Gabel á langa sjúkrasögu, þar sem
m.a. hefur verið beitt rafmagns-
lækningu án árangurs. f 10 ár hafði
hún ekki getað verið í fastri vinnu.
Það ráku ýmsir upp stór augu,
þó ekki Bess Myerson, þegar Suk-
hreet Gabel, ofurfeit og hjúpuð
litskrúðugum tjöldum birtist á
skrifstofu menningarfulltrúans í
ágúst 1983 og skýrði svo frá að hún
væri einkaaðstoðarmaður yfir-
mannsins.
Tæpum mánuði síðar gerðist það
sem verjandi Bess segir hreina
tilviljun. Gabel dómari lækkaði
lífeyrinn sem Andy Capasso skyldi
greiða Nancy úr 1850 dollurum á
viku í vesæla 680 dollara á viku.
Nancy Capasso, sem skyndilega
sá fram á fjárhagsþrengingar, sat
ekki þegjandi og hljóðalaust undir
þessum úrskurði. Reyndar mátti
hún enn sem áður búa í fínu
íbúðinni við Fifth Avenue. En
lífeyrisúrskurðurinn komst bráð-
lega á almanna vitorð og brátt
mátti lesa grein í „New York Post“
undir fyrirsögninni „Heimurinn er
líti!l“ um þær skrýtnu tilviljanir að
Sukhreet Gabel hefði fengið starf
hjá embættismanni borgarinnar,
móðir hennar væri dómari í skiln-
aðarmáiinu og að lífeyrir Nancy
Capasso hefði verið lækkaður ein-
hver ósköp.
Bess Myerson átti fullt í fangi
með að sannfæra borgarstjórann
um að engar annarlegar ástæður
hefðu legið til ráðningar dóttur
dómarans, en tókst það þó. Hins
vegar var þetta upphafið að falli
hennar. Vefur ágirndar og metnað-
ar, svika og leynisamninga tók að
gliðna.
Elskhuginn í fangelsi
og Bess atvinnulaus
1986 hófst réttarrannsókn á
Nanco, fyrirtæki Capassos og þar
komu fram óþægilegar spurningar
eins og: Var það einskær tilviljun
að Nanco fékk 53,6 milljón dollara
samning um ræsagerð fyrir New
York-borg á meðan Bess Myerson
gegndi embætti menningarfulltrú-
ans?
Bess neitaði að bera vitni á þeim
forsendum að hún gæti skaðað
eigin persónu með því. En nú gat
Ed Koch borgarstjóri ekki lengur
haldið yfir henni verndarhendi. í
janúar 1987 fór hún í launalaust frí
og þrem mánuðum síðar stóð hún
uppi atvinnulaus. Andy Capasso.
var dæmdur í fjögurra ára fangelsi
vegna skattsvika.