Tíminn - 18.03.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn -
Láugárdagur Í8. mars 1989
Edda Sverrisdóttir, einn aðstandenda myndarinnar „Lífsbjörg í Norðurhöfum“ hvergi
bangin þrátt fyrir hótanir Grænfriðunga um málsókn:
Hræðist þá ekki!
Hver er þessi Edda sem gerði myndina með honum
Magnúsi? Er spurning sem oft hefur komið upp í
umræðunni um myndina „Lífsbjörg í Norðurhöfum“.
Edda Sverrisdóttir er með BA-gráðu í kvikmyndagerð
frá Bandaríkjunum og sá um upptökustjórn, tók hluta af
myndinni, var hljóðupptökumaður og sá um klippingu.
Þrátt fyrir þetta hefur lítið borið á henni samanborið við
Magnús Guðmundsson samstarfsmann hennar, enda
hefur Magnús tekið af henni amstrið kringum fjölmiðlana
á undanförnum dögum þar sem hún er komin á
steypirinn eins og sagt er, á að eiga barn eftir átta daga.
Edda hefur samt nóg að gera vegna mikils undirbúnings
til að koma myndinni sem víðast í dreifingu. Til gamans
má geta þess að móðir Eddu sagði við hana um daginn
að ef hún eignaðist stelpu þá gæti hún ekki verið þekkt
fyrir annað en að skíra hana Hrefnu eftir allt sem á undan
er gengið!
- Hvcrnig kemur þú inn í gerð þessárar
myndar?
„Árið 1985, þegar Magnús var nýkominn
frá Grænlandi, þá hittumst við á förnum vegi
þegar ég var nýkomin frá námi í Bandaríkj-
unurn. Reyndar erum við Magnús búin að
þekkjast frá því við vorúm börn. En þarna
þegar við hittumst þá segir hann við mig:
„Jæja, ertu komin, ég er með hugmynd."
Síðan sagði hann mér frá því hvernig mynd
hann vildi gera, en upprunalega hugmyndin
var auðvitað allt öðruvísi en útkoman varð
á endanum. Mér fannst þetta semsagt mjög
spcnnandi og var alveg til í að hella mér út
í þetta verkefni.
Á þessum tíma voru Grænfriðungar byrj-
aðir á sínum áróðri hér á landi, en árið 1980
þegar ég var við nám í Bandaríkjunum
komst ég í kynni við þann áróður sem
Grænfriðungar ráku gegn íslendingum. Eitt
sinn er ég var á gangi á frægum ferða-
mannastað í San Fransiskó sá ég hvar
Grænfriðungar höfðu komið sér fyrir og
voru að úthrópa íslendinga fyrir hvalveið-
arnar og safna undirskriftum vegna mót-
mælabréfs sem þeir ætluðu að senda þáver-
andi forsætisráðherra íslands. Ég man að
það sem þeir skrifuðu um íslendinga á
þessum mótmælaspjöldum var það svakalegt
að ég bara læddist í burtu. - Lýsingin á
lslendingum og veiðiaðferðunum var svo
ofboðsleg að við líktumst helst blóðþyrstum
morðingjum.
Þegar við Magnús vorum svo nokkrum
árum síðar að tala um myndina og hvernig
hún ætti að vera uppbyggð fannst mér allt í
lagi að skoða náið aðferðir Grænfriðunga.
Því það sem ég sá þarna úti fannst mér
auðvitað alls ekki réttlátt."
Jákvæð viðbrögð
- Hvernig viðbrögð hafið þið fengið við
myndinni hér heima?
„Ég hélt nú að öll lætin væru yfirstaðin
þegar við vorum búin að setja myndina
saman og hún var tilbúin til sýningar. En þá
var þetta bara rétt að byrja því það má segja
að það hafi dunið yfir okkur holskefla.
Síminn hefur hringt svo að segja frá morgni
til kvölds. Fjöldi fólks hefur viljað þakka
okkur fyrir og vill tjá sig um þetta mál. Það
skrýtna er að við höfum bara fengið jákvæð
viðbrögð, það hefur enginn hringt til að láta
vanþóknun sína í ljós. Ég átti satt að segja
von á því að við yrðum tekin á beinið fyrir
að hafa ekki gert betur eða sleppt einhverju.
Fólk virðist bara vera alveg hæst ánægt.
Kannski er það vegna þess að þjóðin var
orðin sundruð í hvalamálinu. - Sumir sögðu
að það væri rétt að hætta hvalveiðunum og
við yrðum að gcfast upp, aðrir vildu halda
ótrauðir áfram. Við þetta bættist allskonar
gagnrýni á stjórnvöld fyrir að gera ekki neitt
í málinu. Svo loksins kemur þessi mynd og
það er kannski okkar heill að hún kemur á
hárréttum tíma. Mér virðist að myndin hafi
hreinlega sameinað þjóðina. Það var þó
auðvitað ekki markmið myndarinnar sem
slíkt. Ég held að fólk hafi bara verið orðið
svo þreytt á þessu máli öllu saman. Það
hefur mikið verið talað um gífurlegar fjár-
hæðir sem hafa tapast vegna hvalveiðanna,
áhrif Grænfriðunga og allt það, svo þegar
myndin kemur þá fylkir fólk sér um hana og
telur að hún sé það sem þjóðin hefur þurft.
Það er ekki cndilega þar með sagt að ég sé
sammála því.“
Ekki áróðursmynd
Mér finnst þetta ekki vera áróðursmynd.
Mér finnst myndin hafa meira upplýsinga-
gildi en það að hægt sé að flokka hana með
áróðursmyndum. Þessi mynd er í rauninni
gerð fyrir erlendar sjónvarpsstöðvar og fyrir
útlendinga. Hún er ekki gcrð fyrir okkur
íslendinga, við vitum svo margt um aðstæður
hér norður frá, um lífshætti Færeyinga og
Grænlendinga, þannig má vel vera að ekkert
í myndinni komi íbúum þessara þriggja
sntáþjóða á óvart. En ég vcit, af því að ég
hef búið erlendis í tíu ár, að útlendingar vita
sáralítið um þessar þrjár smáþjóðir. Þannig
að fyrir útlendinga hefur þessi mynd mikið
upplýsingagildi, þó ég vilji alls ekki halda
því fram að hún sé tæmandi. En myndin er
kynning á því hvers konar fólk býr í þessum
löndum og á hverju það lifir. Það er hafið
sem er í kringum okkur sem veitir okkur
lífsviðurværi, við höfum ekkert annað.“
Gíróreikningur til bjargar
- Hvað hefur gerst á undanförnum dögum
varðandi dreifingu á myndinni eða styrkveit-
ingar?
„Danska sjónvarpið, TV2 er búið að
kaupa sýningarréttinn í Danmörku og ætlar
að sýna hana á þriðjudaginn, Færeyska
sjónvarpið hefur einnig keypt hana. Þá
hefur komið til tals að Vestnorden nefndin
vilji styrkja okkur, annað hvort með fjár-
framlagi eða með því að kaupa eintak af
myndinni. Síðan höfum við sent skoðunar-
eintök erlendis en það tekur auðvitað allt
sinn tíma. Vegna þess hve mikið hefur verið
hringt í okkur og mikið amstur verið í
kringum frumsýninguna á myndinni, þá
höfum við hreinlega ekki haft tíma til að
setjast niður og búa til dreifingarpakka þar
sem vissar upplýsingar þurfa að koma fram.
Einnig höfum við haft samband við dreifing-
arfyrirtæki erlendis, þannig að sá möguleiki
er fyrir hendi að myndinni verði dreift
gegnum þannig fyrirtæki. Það er nefnilega
mjög mikið umstang og kostnaður við að
dreifa svona framleiðslu. Ég vona að við
komum myndinni sem víðast í dreifingu í
Evrópu og Bandaríkjunum og þá helst til
einhverrar sjónvarpsstöðvar sem nær yfir öll
Bandaríkin. Þá helst fyrir 25. mars þegar
þessi mikla herferð Grænfriðunga á að fara
af stað. Það er að vísu lítill tími til stefnu en
kraftaverkin hafa oft gerst.
Mér finnst það dálítið ergilegt að við
höfum tvisvar sótt um til Kvikmyndasjóðs
en ekki fengið, þó að í seinna skiptið hafi
þeir hvatt okkur til þess. En við ætlum ekki
að gefast upp og munum sækja um í þriðja
skiptið til að fá styrk upp í dreifingu á
myndinni.
Það er gaman að nefna það að gíróreikn-
ingurinn sem var stofnaður fyrir milligöngu
Tímans bjargaði okkur alveg þegar við
þurftum að afrita myndina fyrir TV2 í
Danmörku og Færeyska sjónvarpið. Þá voru
tólf þúsund krónur inn á reikningnum sem
dugðu fyrir spólunum.“
Ótrúlegar yfirlýsingar
- Hvað með Grænfriðunga? Hafa þeir
ekki haft samband við ykkur persónulega?
„Ég hef ekki hugmynd um hvort eða
hvaða íslendingar eru meðlimir í samtökum
Grænfriðunga. Ef við tökum menn eins og
Magnús Skarphéðinsson sem er hvalavinur,
þá hefur hann aldrei talað við mig. Ég hef
einu sinni á ævinni séð hann, en svo segir
hann í viðtali við Þjóðviljann nýlega að hann
hafi hjálpað okkur við að útvega efni í
myndina en við höfum fengið það á fölskum
forsendum. Þetta er alls ekki rétt, ég hef
einu sinni séð manninn, og það var þegar
hann æddi inn þar sem forsýning á myndinni
var nýlokið og vildi fá að sjá hana fyrir hönd
skjólstæðinga sinna f hafinu.
Nú hafa Grænfriðungar ekki haft sam-
band við okkur persónulega en lýsingar af
viðbrögðum þeirra í fjölmiðlum eru með
ólíkindum. Þeir hafa, eins og kemur fram í
yfirlýsingunni frá þeim sem var lesin upp í
sjónvarpinu, lýst því yfir að við Magnús og
jafnvel öll íslenska þjóðin muni fá að gjalda
fyrir að þessi mynd hafi orðið til. Þeir eru
með hótanir eins og þeir séu eitthvert æðsta
yfirvald."
Umræðuþátturinn
- Hvernig leið þér þegar þú horfðir á
umræðuþáttinn, var þetta eins og þú hafðir
búist við?
„Nei. Mér fannst þetta fara út í tóma
vitleysu. Mér brá nú dálítið þegar Guðrún
Helgadóttir byrjaði að lesa með sérstökum
áherslum upp úr bréfunum sem ég hafði sent
Grænfriðungum, og þýða þau eftir eigin
geðþótta, hún er auðvitað ekki löggiltur
skjalaþýðandi. Þannig að ég fékk pínulítinn
sting, en það var búið að segja mér að hún
ætlaði að mæta með þessi bréf. Það fannst
mér alger óþarfi því það var um þessi bréf
sem fógeti réttaði fyrr um daginn og dómur-
inn féll tveimur tímum fyrir útsendingu,
þannig að hún hafði ekkert með það að gera
að halda áfram að rétta í því máli. Það er
náttúrlega hennar mál. Það var pínulítið
erfitt fyrir mig meðan á þessu stóð, en það
var kannski frekar út af ástandinu sem ég er
í þessa dagana, en svo hugsaði ég með mér
að þó hún haldi þessu fram, þá hafði ég alls
ekki verið með óheilindi gagnvart þessu
fólki þegar ég skrifaði þessi bréf. Ég kom
bara hreint fram. Það er mikilvægt að það
komi fram í öllurn mínum samskiptum við
Grænfriðunga, þá nota ég sama orðalag og
þeir. Þar gengur allt út á það að um sé að
ræða blóðbað og dráp og auðvitað er það
þannig. - Það er verið að drepa skepnur og
ég nota sömu orð og þeir. Ég tala í bréfinu
um „vel heppnaða herferð Grænfriðunga
gegn selveiðum Kanadamanna" og það er
alveg rétt það var mjög vel heppnuð herferð,
þeir lögðu efnahag og lífsviðurværi þessara
veiðimanna í rúst.
Ég held að ástæðan fyrir því að þessar
ásakanir koma upp sé vegna þess að þeir líta
á sín samtök með svo réttlátum augum að
það hljóti allir að vera sammála því sem þeir
eru að gera og það hvarfli ekki að þeim að
einhverjum detti í hug að vera með efasemd-
ir um starfsemi þeirra. Þannig að þeim er
auðvitað brugðið, en þeir myndu ekki láta
svona út af þessari mynd nema af því að þeir
vita að það er eitthvað ekki alveg á hreinu
hjá þeim. Þeir eiga höfundaréttinn að þess-
um myndum sem við notuðum hluta úr, það
kemur fram bæði í myndunum sjálfum og
plöggum sem fylgdu þeim er við fengurn
þær. Við erum ekki að segja að meðlimir í
Greenpeace hafi framið þessa verknaði, þá
á ég við meðferðina á kengúrunum og
selkópnum, og ég mun aldrei segja það því
ég veit ekkert um það. Ég veit bara að
Greenpeace á þessar myndir og notar þær í
áróðursskyni.
- Hvað með málshöfðun Grænfriðunga,
hafið þið ekkert að óttast?
„Ég hræðist þá ekki. Þeir mega nota stór
orð gegn mér. Ég hef að vísu aldrei orðið
fyrir svona lífsreynslu fyrr, en ég tel mig hafa
gert myndina í mjög góðri trú. Ég held að
það þurfi ekki mjög reynda kvikmyndagerð-
armanneskju til að sjá að þessi atriði sem við
notum í okkar mynd úr þeirra myndum eru
sviðsett. Þau Iíta engan veginn út eins og
fréttamyndir, þetta er miklu meira eins og
dramatísk kvikmyndagerð, til dæmis hvað
varðar tökur og klippingar.“
Þjóðhetjur?
- Líður þér ekki eins og þjóðhetja í dag
eftir alla þessa athygli og jákvæð viðbrögð
landsmanna?
„Nei, ntér finnst ég ekki vera nein hetja.
Ég verð að viðurkenna að daginn eftir
frumsýninguna voru einkennilegir straumar
í loftinu, mér leið voðalega einkennilega.
Það var svo mikið hringt og fólk var svo
yndislegt við okkur. Það er erfitt að lýsa
þessari tilfinningu.
Ég væri alveg tilbúin að tala við einhverja
sem finnst þetta vera algert bull og vond
mynd, það myndi kenna mér að gera betur
næst. Ég geng auðvitað ekki um og held að
ég hafi gert eitthvert meistaraverk, ég veit
að það hef ég ekki gert. Ég veit að það er
sumt í þessari mynd sem hefði mátt betur
fara en marga hluti er ég mjög ánægð með.“
- Hvað með næstu verkefni, nú skilst mér
að þið eigið efni í aðra mynd?
„Við eigum meira en nóg efni í aðra mynd
en næst á dagskrá hjá mér er að eiga og
annast barnið mitt. Hvað kvikmyndir varðar
er ekkert ákveðið. Ég hélt nú á tímabili að
þessi mynd yrði aldrei til, því eins og
margoft hefur komið fram, þá höfum við
haft svo lítið fjármagn. Þetta hefur verið
gert með lántökum og svo hafa komið inn
peningar einu sinni á ári þegar Magnús hefur
átt afgang af jólatrjáasölunni. Á tímabili
hugsaði ég þannig að ég ætlaði bara að
gleyma þessari mynd og vera ekkert að
svekkja mig á því að ég gæti ekki klárað
hana. Nú í dag er ég varla búin að átta mig
á því að hún er fullgerð og ég er alls ekki
tilbúin að fara að hugsa um aðra mynd, ég
ætla að fara að hugsa um barn.“
Sigrún S. Hafstein