Tíminn - 18.03.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 18. mars 1989
Timirin
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift kr. 900.-, verð í lausasölu 80,- kr. og 100,- kr. um
helgar. Áskrift 900.- Grunnverð auglýsinga kr. 595.- pr. dálksentimeter
Póstfax: 68-76-91
Matarvenjur og heilbrigði
Það hefur lengi verið vitað að heilbrigt líferni er
forsenda líkamshreysti og vellíðunar. Varla fer
milli mála að starfsorka við andleg og líkamleg
störf ræðst af líferni manna. Vanræksla heilsubæt-
andi lífshátta segir til sín fyrr eða síðar. Heilsu og
starfsorku hrakar.
Einn þáttur þess að lifa heilbrigðu lífi er að
temja sér góðar matarvenjur. Hollt mataræði er
hverjum manni nauðsynlegt. Það er því síður en
svo utan verkahrings heilbrigðisstjórnar að hafa
áhrif á neysluvenjur og mataræði þjóðarinnar.
Slíkt má telja til forvarnastarfs í heilbrigðismálum.
Pað hefur verið á stefnuskrá undanfarinna
ríkisstjórna, svo og þeirrar sem nú situr, að mótuð
verði opinber stefna í neyslu- og manneldismálum.
Guðmundur Bjarnason heilbrigðis- og trygginga-
ráðherra hefur fylgt þessu eftir með því að skipa
samstarfshóp til að fjalla um þetta mál. Pessi
samstarfshópur hefur unnið að stefnumótunar-
verkefninu undanfarna mánuði og er svo langt
kominn í starfi sínu að geta lagt fyrir ráðherra
hugmynd að þingsályktunartillögu um manneldis-
og neyslustefnu.
Heilbrigðisráðherra hefur lagt fram þingsálykt-
unartillögu, sem byggð er á niðurstöðum umrædds
starfshóps. Efni tillögunnar er það að á árinu 1990
skuli heilbrigðisráðherra láta gera heildarúttekt á
fæðuvenjum þjóðarinnar, en á næstu 10 árum skuli
gera smærri neysluathuganir í því skyni að fylgjast
með þróun neyslunnar, en þó gert ráð fyrir því að
niðurstöður athugananna verði lagðar fyrir Alþingi
áður en könnunartímanum lýkur að fullu árið 2000.
Ljóst má vera að hér er að hefjast umfangsmikið
langtímaverkefni. Æskilegt væri þó að framkvæmd
einstakra þátta neyslu-og manneldisstefnu eigi sér
stað sem fyrst, þótt ítarlegustu könnunum sé ekki
lokið. Þar má m.a. nefna skólamáltíðir, hvernig
hægt er að gera það mál framkvæmanlegt. Þetta
atriði skynsamlegrar opinberrar manneldisstefnu
er í rauninni eitt af því sem er mest aðkallandi í
hollustumálum þjóðarinnar.
Heilbrigðisráðherra lét svo ummælt, þegar hann
kynnti efni þessa máls á sérstökum kynningarfundi,
að reynslan hefði sýnt að ríkulegt framboð matvöru
sé ekki trygging fyrir æskilegri samsetningu fæð-
unnar og sjúkdómar sem tengjast fæðuvali aukist
stöðugt, þrátt fyrir mikið og gott úrval matvæla.
„Því er talin ástæða til,“ sagði ráðherrann, „að
stjórnvöld fylgist með neyslunni og beini henni í
heppilegan farveg með fræðslu og kynningu og
beitingu stjórnvaldsaðgerða sem til þess eru
fallnar. Ekki er ætlunin að framfylgja neyslustefn-
unni með boðum og bönnum, heldur jákvæðri
fræðslu og upplýsingum fyrir almenning og góðri
samvinnu við þá, sem framleiða matvæli eða flytja
þau til landsins.“
Neyslu- og manneldisstefna sem þáttur í forvörn-
um í heilbrigðismálum er málefni, sem vert er að
gefa gaum. Skynsamleg framkvæmd hennar varðar
heilbrigði þjóðarinnar miklu.
G UNNAR STEFÁNS-
SON dagskrárstjóri hljóð-
varpshluta Ríkisútvarpsins hef-
ur að undanförnu haft umsjón
með sunnudagsþáttum, sem
hann hefur nefnt Brot úr út-
varpssögu. í þessum þáttum rifj-
aði Gunnar upp ýmislegt úr
viðburðaríkri sögu Ríkisút-
varpsins allt frá stofnun þess
árið 1930 fram til síðustu ára. í
þætti sína felldi Gunnar marg-
víslegt dagskrárefni, sem til er
hljóðritað eða hann las upp
texta, sem prentaðir eru og flutt-
ir höfðu verið í útvarp á sínum
tíma. Að sjálfsögðu kynnti
Gunnar ekki síður tónlistarefni
fyrri ára og áratuga í þessum
þáttum sínum og minnti á hversu
mikinn hlut Ríkisútvarpið hefur
átt varðandi eflingu tónlistarlífs
í landinu.
Ríkisútvarpið
og þjóðin
í lokaþætti sínum um brot úr
útvarpssögu flutti Gunnar Stef-
ánsson hljóðupptöku af ávarpi
dr. Magnúsar Jónssonarprófess-
ors í tilefni af 15 ára afmæli
Ríkisútvarpsins 1945. Þar komst
dr. Magnús svo að orði að
„útvarpið væri við öll, íslenska
þjóðin.“ Með þessum orðum
var prófessorinn að leggja
áherslu á, hversu mikilvægt
Ríkisútvarpið hefði reynst ís-
lensku þjóðinni og hversu ná-
tengd stofnunin væri almenningi
í landinu.
Ekki þarf að fara í grafgötur
um að Ríkisútvarpið náði vel
eyrum sinna fyrstu hlustenda,
sem smám saman urðu þjóðin
öll. A þeim árum, sem Magnús
Jónsson mælti þá fleygu setningu
að „útvarpið væri þjóðin“, var
auðvelt að finna þeim orðum
stað og hafa fyrir satt. Þessi
sterka staða Ríkisútvarpsins átti
eftir að haldast og vaxa fremur
en hitt á þeim árum sem á eftir
fóru. Hins vegar er vafasamt að
á líðandi stund geti Ríkisútvarp-
ið vænst þess að vinna til þeirrar
einkunnar sem Magnús Jónsson
gaf því fyrir u.þ.b. 45 árum.
Staða Ríkisútvarpsins hefur
veikst sem sú þjóðarstofnun og
alþjóðareign sem það fyrrum
var. Varla fer rnilli mála að
hópur áhrifamanna og hluti al-
mennings í landinu tekur slíka
þróun ekki nærri sér. Hins vegar
eru margir sem hafa áhyggjur af
því hvað er að gerast í útvarps-
málum í landinu, einkum þá
hnignun sem vart verður í mál-
efnum Ríkisútvarpsins. Svo er
að sjá, að Ríkisútvarpið hopi
miklu hraðar undan ásókn ann-
arra fjölmiðla en nokkurn gat
órað fyrir. Það tilraunaskeið
sem staðið hefur síðustu þrjú ár
í „frjálsum" útvarpsrekstri virð-
ist ætla að koma harkalegar
niður á Ríkisútvarpinu en
ástæða var til að ætla. Jafnframt
ber að harma það að hinn aukni
útvarpsrekstur einkastöðva hef-
ur ekki orðið til þess að bæta
útvarpsdagskrá í landinu, síst af
öllu hefur dagskrá útvarpanna
orðið því fjölbreyttari sem
stöðvunum hefur fjölgað. Öll
áhersla hefur verið lögð á dægur-
tónlist og illa unna „umræðu-
þætti“, ef hægt er að gefa töluðu
máli í þessum stöðvum það nafn.
Þótt það sé að vísu þakkarvert
að þessar nýju stöðvar hafa ekki
orðið handbendi pólitískra afla
sem áróðurstæki þeirra - eins og
sumir óttuðust fyrirfram - þá er
jafnvíst að þær hafa ekki valdið
hlutverki sínu sem menningar-
miðlar eða að þær hafi stuðlað
að eflingu íslenskrar tungu eins
og löggjöfin gefur fyrirheit um.
Öðru nær.
Fjárhagur
útvarpsins
Af þeirri ástæðu ber að harma
það, ef Ríkisútvarpið þarf að
„Útvarpið er þjóðin“
þola frekari hnignun en orðin er
á þeim reynslutíma sem liðinn
er frá setningu útvarpslaganna
1985. Gildandi lög gera ráð fyrir
því að lögin yrðu endurskoðuð
eftir þrjú ár. Flestir skildu þetta
ákvæði þannig, þegar lögin voru
samþykkt, að nýtt frumvarp til
útvarpslaga lægi fyrir, þegar
þriggja ára tíminn væri liðinn.
Þess vegna hefði eðlilegur háttur
verið sá að leggja frumvarp til
útvarpslaga fyrir Alþingi þegar
á haustþinginu. Það var ekki
gert, en vonir standa til að
útvarpslagafrumvarp verði lagt
fyrir þingið áður en langt um
líður.
Ljóst má vera að ný eða
breytt útvarpslög geta ekki orðið
með þeim hætti að hverfa aftur
til þess að Ríkisútvarpið hafi
einkarétt til útvarpsrekstrar.
Fáir munu gera kröfu til þess,
enda er sú krafa óraunsæ. Hins
vegar sýnir reynsla síðustu ára,
að nauðsynlegt er að efla stöðu
Ríkisútvarpsins og gera því
kleift að rísa undir hlutverki
sínu sem menningarstofnun,
sem ekki slær af kröfum sínum í
því efni. Reyndar er það ekkert
vafamál, að gildandi útvarpslög
ætla Ríkisútvarpinu sérstöðu
meðal útvarpsfyrirtækja. Það er
ekki markmið laganna að rýra
hlut Ríkisútvarpsins, þótt öðr-
um sé heimilað að stunda út-
varpsrekstur. Síður en svo.
Endurskoðun útvarpslaga verð-
ur að fela það í sér, að Ríkisút-
varpinu sé í raun tryggð sú staða
að það haldi velli, en þurfi ekki
að hopa frá ætlunarverki sínu.
Ef það á að takast að gera
Ríkisútvarpið svo öflugt að það
rísi undir tilgangi sínum, þá
verður fyrst og fremst að tryggja
fjárhag þess og treysta yfirstjórn
þess. Það veltur því ekki lítið á
því, hvaða tillögur endurskoð-
unarnefnd útvarpslaga og
menntamálaráðherra ætla að
leggja fyrir Alþingi varðandi
tekjustofna Ríkisútvarpsins og
yfirstjórn þess. Heyrst hefur að
hugmyndir séu uppi um að draga
úr auglýsingatekjum útvarpsins.
Ekki sýnist sú hugmynd að-
gengileg, enda byggð á margs
konar misskilningi um auglýs-
ingar og auglýsingamarkað. Því
er stundum borið við að þjóðleg
menningarstofnun eigi ekki að
gera sig háða auglýsendum. Á
þessari viðbáru er lítið mark
takandi. Ríkisútvarpið hefur
ætíð haft miklar tekjur af auglýs-
ingum, og þess eru engin dæmi
að það hafi á nærri 60 ára ferli
sínum orðið þar fyrir háð auglýs-
endum. Fremur mætti segja að
auglýsendur hafi verið og séu
háðir Ríkisútvarpinu vegna þess
að það er góður auglýsingamið-
ill. Hvað sem segja má um
auglýsingaflóð nútímaþjóðfé-
lags, þá er það eins og hver
önnur hræsni, ef áhugamenn um
velferð Ríkisútvarpsins fyllast
siðvæðingarmóði gegn auglýs-
ingum. Slíkt mun síður en svo
hafa áhrif á bætta auglýsinga-
menningu. Það mun þaðan af
síður verða til þess að draga úr
auglýsingafjármagninu og veltu
þess. Eina afleiðingin yrði sú að
auglýsingafjármagnið rynni í
stríðum straumum til annarra
útvarpsstöðva og magnaði þær í
samkeppninni við Ríkisútvarp-